با صفر تا صد زورخانه ها آشنا شوید

زورخانه ها

زورخانه و به اصطلاح و گویش عامیانه ی خودمان زورخونه ها، از جمله مراکزی است که از ابداعات ایرانیان است و می توان به قطعیت گفت که از دل سنت های باستانی و پهلوانی ایرانیان سرچشمه می گیرد. زورخانه ها از قدیم و دقیقا از زمانی که حتی دنیا برنامه ای برای وجود و یا عدم ما نداشت تا الان که شاید کم فروغ تر از همیشه ولی استوار، وجود داشته است. زورخانه و ورزش هایی که در آن انجام می شود تنها ورزش هایی نیستند که در یک مکان معلوم و مشخص انجام شوند بلکه برای ما ایرانیان و افرادی که این ورزش را انجام می دهند، ارزشی فراتر دارد. در ادامه با ما در الی گشت همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، با زورخانه ها آشنا شویم و به صورت کلی آن ها را مورد بررسی قرار دهیم.

مفهوم زورخانه

مطالب مرتبط:
معرفی محله های قدیمی تهران
شروع تورهای گردشگری تهران با تو در هفته تهران
با چند مقصد مناسب برای تعطیلات آخر هفته در تهران آشنا شوید

در ابتدا بیایید به اتفاق یکدیگر بررسی کنیم تا ببینیم که زورخانه ها اصلا از کجا به وجود آمده اند و اشاره به چه فعالیت و ورزش هایی در خود دارد. در زورخانه ها، ورزش زورخانه ‌ای یا ورزش های باستانی ایرانی که به آن ها ورزش پهلوانی نیز می گویند انجام می شود. این ورزش ها همگی اشاره به مجموعه حرکات ورزشی با وسایل و یا حتی بدون وسایل مخصوص این ورزش و همچنین آداب و رسوم مربوط به آن ها می باشد.

تمامی اصولی که در این ورزش انجام می گیرد، در محدوده ی قوانین تاریخی و فرهنگی ایران از گذشته ‌های بسیار دور در این ورزش و مکانی به نام زورخانه رواج داشته‌ است. ورزش ‌های زورخانه‌ ای نام دیگر ورزش‌ های باستانی ایرانیان می باشد.

پس بنابراین زورخانه ها جایی هستند که در آن ورزشکاران به ورزش باستانی می ‌پردازند. جامعه ی سنتی ایران از دیرباز، ارزش خاصی را برای ورزشکاران خود قائل می شده است و به همین دلیل ورزش های زورخانه ای به شدت در میان ایرانیان در هر طبقه ای مورد احترام بوده و رواج داشته است.

ایرانیان از ابتدا اعتقاد داشتند که ورزشکاران رشته های زورخانه ای دارای خصایلی همچون شجاعت روحی و مردانگی زیاد و همچنین قدرت بدنی بسیار بالایی هستند و از این رو این ورزش در میان مردم بسیار محبوب بوده و البته، هست.

یکی از ورزش ها و فعالیت هایی که در زورخانه انجام می گیرد، کشتی پهلوانی می باشد که در بین تمامی رشته های زورخانه ای بسیار از بقیه محبوب تر و مشهورتر است. پهلوان پوریای ولی مشهور را می شناسید؟ همان پهلوان معروف ایرانی که پیشه ی دیگرش شاعری بوده است در قرن ۷، زورخانه ها را پایه گذاری کرده است اما، با توجه به ریشه شناسی و بررسی اصول زورخانه ای بسیار ساده می توان دریافت که زورخانه ها و آیین های زورخانه ای از سال ها قبل تر در فرهنگ باستانی ایران ریشه داشته است و پوریای ولی آن را نظم داده است.

جالب است بدانید که سرانجام، ورزش های زورخانه ای و همچنین آیین های پهلوانی در تاریخ ۲۵ آبان ماه سال ۱۳۸۹ که برابر است با تاریخ ۱۶ نوامبر سال ۲۰۱۰ میلادی در فهرست میراث معنوی سازمان جهانی یونسکو از سمت کشور ایران به ثبت جهانی رسید.

یکی از کتاب های مهم و اصلی در زمینه ی ورزش که با استناد بر دانشنامه ی بروک هاوس آلمانی در کتب اصلی و جلد ویژه ی ورزشی به چاپ رسیده است، زورخانه ها و ورزش های زورخانه ای را به عنوان قدیمی ترین ورزش بدن سازی جهان معرفی نموده است.

آداب ورزش در زورخانه ها

ورزش در زورخانه‌ ها همانطور که قابل حدس است، دارای آداب و سنتی خاص هستند. جالب است بدانید که تمامی این آداب و سنن های ورزش های زورخانه ای به خلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی در ورزشکاران اصرار دارد. کسانی که به اصطلاح زورخانه ای کار می کنند، از دیرباز تا کنون اعتقاد دارند که ورزش های زورخانه ای صفات اخلاقی خوب را در انسان بر می انگیزد.

در زورخانه ها شخصی به نام مرشد، ترانه ها و تصنیف هایی را با موضوع جوانمردی و موضوعاتی در این حول و هوش با ضرب زورخانه ای می خوانند. بیشتر این تصنیف ها، داستان هایی درباره ی پهلوانان است که باعث برانگیختگی انگیزه در ورزشکاران است. ضرب زورخانه ای که کمی بالاتر به آن اشاره نمودیم، مهم ترین ساز موسیقی زورخانه ای است.

این موسیقی از سمت مرشد زورخانه خوانده و نواخته می شود. هنگامی که مرشد شروع به خواندن می کند، ورزشکاران شروع به آمدن در میان گود زورخانه می کنند و همراه با ضرب و ریتم مرشد، در زمین زورخانه شروع به جست و خیز می کنند و به صورت گروهی و یا فردی ورزش ها و حرکات زورخانه ای را به نمایش می گذارند.

در حالت کلی، ورزش باستانی در بین ورزشکاران به آیینی پر از احترام و ادب معروف است و با اصول زیادی همراه است. مثلا؛ تمامی حرکات ورزشکاران با اجازه از سادات و پیشکسوتان حاضر در زورخانه که به حرکت رخصت گرفتن معروف هست، شروع می‌ شود.

در زورخانه ها شعار ورزش باستانی کاران، پرورش روح و جسم است و به همین دلیل این ورزش و زورخانه ها در میان مردم بسیار محبوب بوده اند اما به هر حال هر چه نسل جلوتر رفت و دغدغه های انسان بیشتر شد، نسل جدید کمتر به این ورزش می پردازد اما با این حال این ورزش هنوز هم زنده است و در میان مردم محبوبیت خود را همچون گذشته و شاید کمرنگ تر، حفظ کرده است.

از جمله ی دیگر آداب اصلی زورخانه ها این است که ورزشکاران باید ویژگی های اخلاقی همچون فروتنی و از خود گذشتگی، مروت، مردانگی، سفره داری، پاکیزگی، کمک به فقرا و تنگدستان و دیگر صفاتی که فرد را به سمت و سوی خصایل پهلوانی سوق می دهد را بجویند و رعایت کنند. البته باید بگوییم که مردان در زورخانه ها در دوران باستان، آیین رزم هم می ‌آموختند و می ‌گویند ابزار و ورزش باستانی شباهت شگرفی به جنگ ‌افزار روزگاران قدیم تا به الان دارند.

با گرز و میل چوبی زورخانه، سپر و تخته بسیار سنگین مشهور به سنگ و کمان و کباده زورخانه است که با آن عضله های خود را پرورش می دهند.

یکی از رسوم جالب که در زورخانه ها از دیرباز تا به کنون وجود دارد و حتی به دیگر موضوعات نیز ورود کرده است، رسم گلریزان یا همان گلریزون خودمان است. گلریزان در جشن ‌ها و اعیاد و میلادهای مذهبی و در برخی موارد برای قدردانی از زحمات پیشکسوتان زورخانه ها برگزار می‌ شود. در آخر مراسم گلریزان، ۲ جوان ورزشکار دور تا دور زورخانه را در حالی که دو طرف لنگی را گرفته اند، دور می زنند و مردم در آن پول می اندازند. جهان پهلوان غلامرضا تختی فقید نیز از زورخانه ها به دل های مردم راه پیدا کرد.

حرکات ورزشی مخصوص در زورخانه ها

میل بازی: میل بازی شاید از دسته فعالیت هایی در زورخانه ها است که ممکن است ما در میان وسایل پدر و یا پدربزرگانمان، وسایل مخصوص به آن را دیده ایم. در میل بازی، ورزشکار ۲ تا میل به وزن ۱ تا ۲ کیلو را بلند کرده و آن ‌ها را با حرکات نمایشی به هوا پرتاب کرده و دوباره آن را می ‌گیرد.

شنو رفتن: شنو رفتن خود انواع مختلف و متفاوتی دارد. شنوی سر نوازی و شنوی شلاقی از جمله ی حرکات شنو رفتن می باشد.

میل گرفتن: همانند میل بازی با میل انجام می گیرد و شامل شنوی سنگین و شنوی شلاقی است.

چرخ زدن: این حرکت بین ۱ تا ۳ دقیقه طول خواهد کشید و به این صورت است که ورزشکار ۲ دست خود را باز می کند و در جهت عقربه های ساعت می چرخند.

پا زدن: این حرکت نیز چند نوع مختلف و متفاوت دارد همچون: پای جنگلی، پای ضربدری، پای شاطری، شاطری یک، دو، سه، پای یا فتاح، پای تبریزی شلاقی، تبریزی شلاقی یک، دو، سه، پای تبریزی لا فتی.

سنگ گرفتن: در این حرکت؛ ۲ تخته ی بزرگ که معمولاً ۸۰ کیلویی هستند، به نشانه ی سپر جنگی بر روی ورزشکار خوابیده قرار می گیرد و ورزشکار در واقع با آن پرس سینه می زند.

زورخانه های امروزی

امروزه در تهران ۵۰ زورخانه برقرار است که در محله های قدیمی تهران قرار گرفته اند البته زورخانه در تمامی نقاط ایران موجود است. از مهم‌ ترین زورخانه‌ های تهران به طور مثال می توان به ورزشگاه شهید فهمیده اشاره کرد که میزبان مسابقه‌ های کشوری فدراسیون پهلوانی و زورخانه ‌ای ایران نیز می باشد و و به ثبت ملی درآمده‌ است.

این باشگاه در شمال پارک شهر، خیابان شهید فیاض ‌بخش تهران قرار گرفته است. ورزش زورخانه‌ ای امروزی با ورزش چند سال اخیر تفاوت بسیاری از نظر ظاهری و نوع ورزش های باستانی کرده ‌است. یکی از مسائلی که امروزه از سوی فدراسیون در زورخانه ها ممنوع شده است، استفاده از لنگ در ورزش های باستانی است.

اما به طور مثال؛ در شهرهایی مانند کرمانشاه و اراک و بالاخص در زورخانه ی متقین هنوز هم از لنگ استفاده می‌ شود. امروزه مسابقات ورزش باستانی به صورت تیمی در یکی از شهرهای ایران صورت می ‌گیرد که در آن هر تیم شامل ۱۰ نفر می ‌باشد که از ۱ مرشد، ۸ ورزشکار و ۱ میاندار است که البته ورزش را با پیچیدگی بسیار زیادی نسبت به ورزش ساده ی زورخانه ای انجام می ‌دهند.