درخت بائوباب با شکل پیازی و سایبانی که شبیه یک گیاه با ریشه وارونه است، که آن را به نام‌های دیگر مانند درخت بطری، درخت نان میمون و یا درخت وارونه نیز معروف است. نام لاتین این درخت که نماد کشور آفریقا محسوب می‌شود، آدانسونیا دیجیتاتا مادی است. همه بائوباب‌ها درختان برگ ریزی هستند که ارتفاع آن‌ها بین ۵ تا ۲۰ متر است. بائوباب درختی به‌ظاهر عجیب است که در مناطق کم‌ارتفاع در آفریقا و استرالیا رشد می‌کند. درختان بائوباب می‌توانند به اندازه‌های بسیار بزرگ رشد کنند و قدمت بسیار زیاد آن‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها ممکن است تا ۳۰۰۰ سال عمر کنند.
برای آشنایی بیشتر با درخت بائوباب و ویژگی‌ها و خصوصیات آن، مطالب زیر را که توسط مجله گردشگری الی گشت تهیه شده است، مطالعه نمایید.
درخت بائوباب چیست؟
درخت بائوباب که بومی کشورهای جنوب صحرای آفریقا، جنوب شبه‌جزیره عربستان مانند یمن و عمان و همچنین استرالیا است، از ۹ گونه تشکیل شده است. در حالی که قاره آفریقا خانه دو نوع مختلف از این درخت است، شش نوع بومی ماداگاسکار هستند و استرالیا نیز یک نوع بائوباب دارد. درختی که در استرالیا می‌روید، معمولاً در میان استرالیایی‌ها به‌عنوان «باب» شناخته می‌شود و هم در منطقه کیمبرلی استرالیای غربی و هم در قلمرو شمالی این کشور رشد می‌کند.
درخت بائوباب می‌تواند تا ۱۰۰ فوت رشد کند، محیطی تا ۱۶۵ فوت داشته باشد و تا ۳۰۰۰ سال عمر کند. این درختان منفرد همچنین فوق‌العاده انعطاف‌پذیر هستند و در مناطق خشک و باز مانند ساوانای جنوب آفریقا و غرب ماداگاسکار رشد می‌کنند و با ذخیره آب در تنه‌های عظیم خود زنده می‌مانند.
پوست ضخیم آن‌ها از خود در برابر آتش‌سوزی محافظت می‌کند، درحالی‌که سیستم ریشه‌ای عظیم آن‌ها به کند شدن فرسایش خاک و کمک به بازیافت مواد مغذی کمک می‌کند. بائوباب‌ها ممکن است برای تولیدمثل به گرده‌افشان‌هایی مانند خفاش‌ها وابسته باشند، اما خود درخت‌ها به‌طور باورنکردنی احیا می‌شوند. آن‌ها حتی می‌توانند در صورت نیاز پوست جدیدی ایجاد کنند و زخم‌هایی را التیام بخشند که درختان دیگر را از بین می‌برد.
نکات جالب درباره درخت بائوباب
وقتی برگ‌های درخت می‌ریزند، شاخه‌های بازشده درخت بائوباب شبیه ریشه‌هایی هستند که به هوا چسبیده‌اند؛ به‌طوری‌که انگار وارونه کاشته شده‌اند. کشتن بائوباب‌ها بسیار دشوار است، می‌توان آن‌ها را سوزاند یا پوست آن‌ها را جدا کرد. اما باز هم آن‌ها پوست جدیدی تشکیل می‌دهند و به رشد خود ادامه می‌دهند.
یک درخت قدیمی بائوباب می‌تواند اکوسیستم خود را ایجاد کند؛ زیرا از حیات موجودات بی‌شماری، از بزرگ‌ترین پستانداران گرفته تا هزاران موجود ریز که در شکاف‌های آن می‌چرخند و از آن خارج می‌شوند، پشتیبانی می‌کند. پرندگان در شاخه‌های آن لانه می‌کنند. بابون‌ها میوه‌های آن را می‌بلعند. خفاش‌ها شهد این درخت را می‌نوشند و گل‌ها را گرده‌افشانی می‌کنند. همچنین فیل‌ها آب موردنیاز خود را از تنه این درختان بیرون می‌کشند.
درخت بائوباب جوان با شکل بالغ خود بسیار متفاوت به نظر می‌رسد و به همین دلیل است که بوشمن‌ها معتقدند که این درخت مانند سایر درختان رشد نمی‌کند؛ به گونه‌ای که کاملاً رشد کرده و سپس یک روز به سادگی ناپدید می‌شود. جای تعجب نیست که آن‌ها به‌عنوان درختان جادویی در نظر گرفته می‌شوند.
گل و میوه درخت بائوباب
درخت بائوباب دارای گل‌های سفید و بزرگی است که در شب باز می‌شوند. میوه بائوباب که طول آن تا یک فوت می‌رسد، حاوی اسید تارتاریک و ویتامین C است و می‌توان آن را مکید یا آب گرفت تا یک نوشیدنی با طراوت درست شود. همچنین می‌توان آن‌ها را برشته و آسیاب کرد تا نوشیدنی قهوه مانند درست شود.
میوه این درخت، تنها بخشی از بائوباب نیست که می‌توان از آن استفاده کرد. پوست آن نیز برای ساختن طناب، حصیر، سبد، کاغذ و پارچه کوبیده می‌شود. علاوه بر این موارد، می‌توان برگ‌های آن را جوشاند و خورد و از گرده‌هایش چسب درست کرد.
موارد استفاده درخت بائوباب
همانطور که گفته شد، از الیاف پوست درخت بائوباب، برای ساختن طناب، سبد، پارچه، سیم آلات موسیقی و کلاه‌های ضد آب استفاده می‌شود. درحالی‌که کندن پوست تنه پایینی اکثر درختان معمولاً منجر به مرگ آن‌ها می‌شود، بائوباب‌ها نه‌تنها از این روش متداول جان سالم به در می‌برند، بلکه پوست جدیدی را بازسازی می‌کنند.
به همان اندازه که حیات‌وحش به درخت بائوباب وابسته است، انسان‌ها نیز به آن وابسته هستند. پالپ قهوه‌ای ترش، نه‌تنها خوراکی و مغذی است، بلکه اگر آن را در آب خیس کنید، تبدیل به یک نوشیدنی باطراوت می‌شود. افرادی که در اطراف درختان بائوباب زندگی می‌کنند، دانه‌های میوه‌های آن را برشته و آسیاب می‌کنند تا نوشیدنی مشابه قهوه تولید کنند.
یا برگ‌های درخت را می‌جوشانند و مانند اسفناج می‌خورند. این برگ‌ها نه‌تنها سرشار از پتاسیم و منیزیم هستند، بلکه اغلب در طب سنتی برای درمان بیماری‌هایی مانند بیماری‌های کلیه و مثانه، آسم، نیش حشرات و چندین بیماری دیگر، استفاده می‌شوند. همچنین گرده‌های بائوباب‌های آفریقایی و استرالیایی را با آب مخلوط می‌کنند تا از آن چسب بسازند.
اهمیت درخت بائوباب
نام مستعار درختان بائوباب «درخت زندگی» است و دلیل خوبی هم دارد؛ تنها پوست و میوه بائوباب‌ها بیش از ۳۰۰ کاربرد حیاتی دارند. در حالی که در کنار این فواید، فیل‌ها تشنگی خود را از آب داخل تنه درخت بائوباب تامین کرده و از محصولات آن نیز تغذیه می‌کنند. سپس از طریق مدفوع خود، خاک محلی را بارور می‌سازند. بابون‌ها قسمت بیرونی سخت میوه این درخت را می‌شکافند و دانه‌های خمیری آن را مصرف می‌کنند. لازم به ذکر است، این موضوع سبب شده نام دیگر این درخت «درخت نان میمون» عنوان شود.
لک‌لک‌های مارابو و گاومیش‌باف‌های نوک قرمز در شاخه‌های بائوباب لانه می‌کنند. علاوه بر این موارد، خفاش‌ها و بچه‌هایشان و همچنین لمورها در ماداگاسکار، شهد را از شکوفه‌های درخت بائوباب می‌نوشند و در طول مسیر پرواز خود، گلی به گل دیگر گرده‌افشانی می‌کنند. این شکوفه‌های سفید بزرگ گلبرگ‌های خود را در شب پخش می‌کنند و بیش از ۲۴ ساعت گل نمی‌دهند. آن‌ها معمولاً در طول یا بعد از فصل بارانی زنده می‌شوند.
هر چه یک درخت بائوباب بزرگ‌تر می‌شود، چشمگیرتر و خیره‌کننده‌تر خواهد شد. یک بائوباب باستانی می‌تواند از کل اکوسیستم پشتیبانی کند، از زنبورها و حشرات چسبنده که در میان شاخه‌هایش زندگی می‌کنند تا بز کوهی و حیواناتی که از میوه آن تغذیه می‌کنند. در واقع، بائوباب‌ها به‌عنوان یک‌گونه اصلی و نجات‌دهنده منطقه در نظر گرفته می‌شوند؛ به این معنی که آن‌ها نقش اساسی در تنوع زیستی محلی ایفا می‌کنند.
عوامل تهدید درخت بائوباب
بائوباب‌ها علی‌رغم اندازه و طول عمر بسیار زیادشان از خطرات مختلف در امان نیستند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین چالش‌هایی که درخت بائوباب با آن‌ها روبه‌رو است و همچنین برخی از راه‌حل‌های ممکن، اشاره می‌کنیم:
تغییر اقلیم
بسیاری از دانشمندان بر این باورند که تغییرات اقلیمی باعث ازبین‌رفتن قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین درختان بائوباب آفریقا می‌شود که نتیجه ناهنجاری‌های آب‌وهوایی مکرر مانند سیل و طوفان‌های غول‌آسا است. فیل‌ها اغلب در طول خشکسالی‌های شدید به بائوباب‌ها آسیب می‌رسانند تا به منبع آب خود برسند، گاهی اوقات آن‌قدر در چوب حفر می‌کنند که درخت به‌سادگی می‌تواند فروبریزد.
ارزیابی‌های مختلف، از آسیب‌پذیری فیل‌های آفریقایی در مورد تغییرات آب‌وهوایی نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین نگرانی آن‌ها داشتن آب شیرین کافی است. ایجاد محیط‌های ایمن حیات‌وحش یکی از راه‌های افزایش منابع آب کافی برای فیل‌ها و کاهش فشار بر روی درختان بائوباب است.
جنگل زدایی
ماداگاسکار که محل زندگی ۶ گونه از ۹ گونه درخت بائوباب در جهان است، جنگل‌زدایی گسترده را تجربه کرده است و از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ حدود ۲۳۵ هزار هکتار از پوشش درختی را از دست داده است. این موضوع شامل از بین رفتن زیستگاه‌های بائوباب نیز می‌شود.
برنامه احیای مناظر و جنگل‌های طبیعی در آفریقا ابتکاری است که به احیای جنگل‌ها و مناظر جنگلی در ۹ کشور آفریقایی از جمله ماداگاسکار کمک می‌کند. یکی از اقدامات مستلزم همکاری با جوامع محلی برای توسعه پروژه‌های بازسازی چشم‌انداز تجاری قابل دوام و سپس اتصال این شرکت‌های اجتماعی با سرمایه‌گذاران و شرکای تجاری است تا بتوانند در مقیاس بزرگ‌تر پیشرفت کنند.
کشاورزی
بائوباب‌های Grandidier با پوست صاف، تنه‌های استوانه‌ای ضخیم و تاج‌هایی با سر صاف، یکی از شناخته‌شده‌ترین گونه‌های بائوباب ماداگاسکار هستند. این گونه از درخت بائوباب، با تبدیل جنگل‌های محلی به زمین‌های کشاورزی به شدت در معرض تهدید قرار گرفته است. از دست دادن جنگل‌ها می‌تواند منجر به فرسایش شدید خاک شود و کشاورزی، با بریدگی و سوختن و همچنین چرای بیش از حد دام‌ها، از باززایی مناسب بائوباب جلوگیری می‌کند.
کار سازمان صندوق جهانی طبیعت، در کشاورزی پایدار شامل ایجاد انگیزه‌های مالی است که می‌تواند به تشویق حفاظت از تنوع زیستی در مکان‌هایی که درختان بائوباب رشد می‌کنند، کمک کند.
افسانه‌های درخت بائوباب
همانطور که می‌دانید، منشأ اصلی این درختان زیبا و شگفت‌انگیز، داستان‌ها و افسانه‌های قدیمی هستند که در ادامه به بررسی برخی از معروف‌ترین افسانه‌ها درباره درخت بائوباب می‌پردازیم:
- در زمان زامبزی‌ها، این قبایل بر این باورند که وقتی جهان جوان بود، بائوباب‌ها راست قامت و مغرور بودند. با این حال، به دلایلی نامعلوم، خدایان خشمگین شدند و بائوباب‌ها را ریشه کن کردند و آن‌ها را به زمین برگرداندند؛ دلیل ریشه برعکس این درختان نیز همین است.
- ارواح شیطانی اکنون گل‌های سفید شیرین را تسخیر می‌کنند و هر کسی که یکی را بچیند توسط یک شیر کشته می‌شود. گفته می‌شود که یک درخت غول‌پیکر بائوباب در زامبیا توسط مار پیتون ارواح تسخیر شده است.
- قبل از آمدن مرد سفیدپوست، یک مار پیتون بزرگ در تنه توخالی زندگی می‌کرد و بومیان محلی او را می‌پرستیدند. هنگامی که آن‌ها برای باران، محصولات خوب و شکار خوب دعا کردند، مار پیتون دعای آن‌ها را اجابت کرد. اولین شکارچی سفیدپوست به پیتون شلیک کرد و این اتفاق منجر به عواقب فاجعه‌باری شد. در هنگام شب، بومیان ادعا می‌کنند که صدای خش‌خش مداوم را از درخت پیر بشنوند.
- در Limpopo، اعتقاد بر این است که وقتی یک پسر جوان را در آبی که برای خیس کردن پوست بائوباب استفاده می‌شود، بشویند، تا به یک مرد بزرگ تبدیل شود. ثابت شده است که برخی از باورهای بومی پایه علمی دارند.
- بومیان معتقدند زنانی که در جایی که درخت بائوباب فراوان است، زندگی می‌کنند، فرزندان بیشتری نسبت به زنانی که در خارج از مناطق بائوباب زندگی می‌کنند، دارند. آن‌ها سوپ تهیه شده از برگ بائوباب را می‌خورند که سرشار از ویتامین است. این هر گونه کمبود در رژیم غذایی آن‌ها را جبران می‌کند. پزشکان تأیید کرده‌اند که این سوپ در واقع نرخ باروری بالاتری را به همراه دارد.
- بوشمن آفریقایی افسانه‌ای دارد که از خدای ثورا می‌گوید. او از بائوباب‌هایی که در باغش رشد می‌کردند بیزاری کرد، بنابراین آن را از دیوار بهشت به زمین پایین انداخت و اگرچه درخت وارونه فرود آمد، همچنان به رشد خود ادامه داد. تعجب آور نیست که چنین درخت عجیب‌وغریبی باید خرافاتی این‌چنین مرتبط با خود داشته باشد.
- برخی معتقدند اگر از درخت بائوباب گلی بچینید توسط شیر خورده می‌شوید، اما اگر آبی بنوشید که دانه‌های بائوباب در آن خیس شده باشد از حمله تمساح در امان خواهید بود. قبایل خاصی در ترانسوال، نوزادان پسر را در آب آغشته به پوست بائوباب می‌شویند. آنگاه این نوزاد مانند درخت، قدرتمند و نیرومند خواهند شد.
درخت بائوباب کجا یافت می‌شود؟
بائوباب‌ها به طور گسترده در سراسر آفریقا توزیع می‌شوند. آن‌ها همچنین در ماداگاسکار، هند، سیلان، استرالیا و در بسیاری از مناطق زیمباوه نیز رشد می‌کنند. همچنین می‌توانی این درختان را در استان شمالی بین رشته‌های لیمپوپو و زوتپانسبرگ بیابید.
مسینا در واقع یک شهر بائوباب است. بین لویی تریچارد و مسینا یک «بائوباب» معروف در نیمه‌راه وجود دارد. به نظر می‌رسد بائوباب‌ها دشت‌های گرم و شنی را ترجیح می‌دهند. درحالی‌که درخت بائوباب به‌خودی‌خود نمادین است، در اینجا به تعدادی از محبوب‌ترین بائوباب‌ها اشاره می‌شود:
۱.کونداناموالی، زامبیا
این بائوباب بزرگ در پارک ملی کافوی زامبیا به‌عنوان «درختی که دوشیزگان را می‌خورد» شناخته می‌شود. طبق افسانه‌های محلی، کنداناموالی عاشق چهار زن زیبا شد که تصمیم گرفتند همه آن‌ها به‌عنوان همسران خود، انسان بخواهند. درخت حسادت کرد، بنابراین تنه خود را باز کرد و زنان را به داخل کشاند، جایی که گفته می‌شود تا امروز در آن باقی‌مانده‌اند. در شب‌های طوفانی، صدای گریه‌ی دوشیزگان زندانی است که آدم‌های اطراف را به لرزه در می‌آورد، نه صدای حیوانات وحشی.
۲.خیابان بائوباب‌ها، ماداگاسکار
بیش از دو جین درخت بائوباب سر به فلک کشیده در امتداد ۸۵۳ فوت خاکی در غرب ماداگاسکار مورونداوا قرار دارند. در سال ۲۰۰۷، این بنا به‌عنوان اولین “یادبود طبیعی” کشور شناخته شد و به ثبت رسید.
۳.ساگوله بائوباب، آفریقای جنوبی
تنومندترین بائوباب آفریقای جنوبی در لیمپوپو، شمالی‌ترین استان این کشور واقع شده است و با تنه‌های انبوه و شاخه‌های غنچه‌دارش قابل تشخیص است. اگرچه محققان این درخت را در حدود ۱۲۰۰ سال قدمت تشخیص داده‌اند، اما بسیاری از ساکنان معتقدند سن آن بیش از دو برابر آن است. این شهر، یک کلنی مولد دم خاردار خالدار است، نوعی پرنده که بیشتر در امتداد سواحل آفریقای غربی رایج است.
سؤالات متداول
۱) درخت بائوباب چند نوع دارد؟
درخت بائوباب، که بومی کشورهای جنوب صحرای آفریقا، جنوب شبه جزیره عربستان مانند یمن و عمان و همچنین استرالیا است، از ۹ گونه تشکیل شده است.
۲) آیا درخت بائوباب خواص درمانی دارد؟
بله، در طب سنتی برای درمان بیماری‌هایی مانند بیماری‌های کلیه و مثانه، آسم، نیش حشرات و چندین بیماری دیگر، استفاده می‌شود.
۳) آیا میوه درخت بائوباب خوراکی است؟
بله این میوه هم برای حیوانات و هم برای انسان‌ها خوراکی و خوشمزه است.
۴) درخت بائوباب در چه مناطقی می‌روید؟
به نظر می‌رسد بائوباب‌ها دشت‌های گرم و شنی را ترجیح می‌دهند و بیشتر در سراسر آفریقا گسترده شده‌اند.
۵) بزرگ‌ترین درخت بائوباب کجاست؟
تنومندترین بائوباب آفریقای جنوبی در لیمپوپو، شمالی‌ترین استان این کشور واقع شده و ساگوله بائوباب نامیده می‌شود.
سخن پایانی
در مقاله فوق به معرفی یکی از عجیب‌ترین و زیباترین درختان دنیا، درخت بائوباب و بررسی خواص و ویژگی‌های آن پرداخته‌ایم. این درخت علاوه بر زیبایی بی‌نظیر و ظاهر خاص خود، برای حیوانات و انسان‌هایی که در مناطق اطراف آن زندگی می‌کنند، خواص بسیار مفیدی دارد. کاربردهای بی‌شمار این درخت و خواص درمانی آن، سبب شده تا به یکی از معروف‌ترین درختان در سطح آفریقا و کشورهایی مانند ماداگاسکار، هند، سیلان، استرالیا و زیمباوه تبدیل شود.
اگر از علاقه‌مندان به کشف طبیعت و بازدید از درخت بائوباب هستید، می‌توانید جهت کسب اطلاعات درباره سفر به آفریقا و برگزاری تورهای مختلف، با کارشناسان مجرب آژانس مسافرتی الی گشت در ارتباط باشید.
مطالب مرتبط: دلیل تنوع گونه‌های جانوری در جزیره ماداگاسکار حقایق جالبی در مورد فیل ها و فرق فیل آفریقایی و آسیایی نکات ضروری برای سفر به قاره آفریقا