در گذشته به دلیل نبود حمام در منازل، مردم برای شستشو و نظافت از حمام‌های عمومی استفاده می‌کردند. البته حمام‌ها علاوه بر نظافت، محلی برای گسترش روابط فرهنگی و اجتماعی هم بودند. همین مسئله باعث شده بود معماری حمام‌های قدیمی بسیار متمایز و چشمگیر باشد. امروزه کم‌تر کسی است که از حمام‌عمومی استفاده کند و این بناهای تماشایی با تزیینات چشم‌نواز به جاذبه‌های تاریخی تبدیل شدند که نظر گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کنند. اگر شما هم از علاقه‌مندان این سازه‌های قدیمی هستید با الی گشت همراه باشید تا با ۱۰ مورد از حمام‌های قدیمی ایران آشنا شویم.
حمام سلطان امیراحمد کاشان، یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است که از نظر زیبایی و مقاومت نظیر ندارد. این حمام تاریخی با مساحت ۱۰۰۰ مترمربع در زمان سلجوقیان ساخته شده است. مقاومت این حمام تاریخی به حدی زیاد است که حتی زلزله‌ی سال ۱۱۵۷ شمسی کاشان هم نتوانست آن را تخریب کند. متاسفانه در این زلزله‌ی ۶.۲ ریشتری بخش زیادی از خانه‌های مسکونی و آثار تاریخی کاشان به طور کامل ویران شدند.
بخش داخلی حمام سلطان امیراحمد با گچ‌بری‌های آبی، سفید و زرد به زیبایی تزیین شده و پشت‌بام آن به عنوان یکی از نمادین‌ترین مکان‌های تاریخی کاشان سوژه بسیاری از عکس‌ها است. از بخش‌های مختلف این حمام تاریخی می‌توان به هشتی، پیشخوان، سر بینه، راهروهای ارتباطی، صفه شاه‌نشین، گرم‌خانه، خزینه، سرویس‌های بهداشتی، اتاق تنظیف و دو حلقه چاه آب اشاره کرد.
برخی معتقدند سر بینه حمام سلطان امیراحمد کاشان، متعلق به زمان قاجار است و برخی دیگر احتمال می‌دهند که حمام امروزی در زمان قاجار و در سال ۱۲۵۴ شمسی روی خرابه‌های حمام قدیمی ساخته شده باشد. جالب است بدانید نام این حمام از امامزاده‌ای که در مجاورت این بنا قرار دارد گرفته شده است.
آدرس حمام سلطان امیر احمد کاشان: شهر کاشان، خیابان علوی، کوچه سلطان امیراحمد
تلفن: ۵۵۲۲۰۰۳۸-۰۳۱
حمام فین، معروف‌ترین حمام تاریخی کاشان است. این حمام‌عمومی به علت واقعه تاریخی مهمی که در آن اتفاق افتاده، یعنی قتل صدراعظم «امیرکبیر» برای گردشگران بسیار شناخته‌شده است. حمام فین در قسمت جنوبی باغ فین کاشان قرار دارد و شامل دو بخش به نام‌های حمام کوچک و حمام بزرگ است. قدمت حمام کوچک به دوره‌ی صفویه برمی‌گردد. این قسمت هم‌زمان با بنای اولیه‌ی باغ فین ساخته شده و مخصوص استفاده‌ی خدام بوده است. حمام بزرگ در زمان قاجار و به دستور فتحعلی‌شاه به مجموعه اضافه شده و معمولاً امرا از آن استفاده می‌کردند.
حمام فین دارای ورودی، گرم‌خانه، آب‌نما، خزینه، محل نظافت، رخت‌کن، کانال‌های تعویض آب و حوضچه است. در ساخت دیوارهای این حمام قدیمی از ماسه، ساروج و آهک استفاده شده است. این حمام در سال ۲۰۱۱ به همراه باغ فین به عنوان یکی از ۹ باغ ایرانی در فهرست سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
آدرس حمام فین کاشان: بخش مرکزی شهر کاشان، خیابان امیرکبیر
تلفن: ۰۳۱۵۵۳۰۲۰۷۰
حمام‌عمومی شیخ بهایی اصفهان باهنر مهندسی شگفت‌انگیز گردشگران را حیرت‌زده می‌کند. این حمام یکی از عجیب‌ترین حمام‌های قدیمی ایران است که در گذشته فقط با یک شمع گرم می‌شد. جالب است بدانید هنوز هم بعد از گذشت سالیان دراز از ساخت این حمام، دانشمندان نتوانسته‌اند به طور کامل راز این مکان را کشف کنند. آن‌ها معتقدند سیستم گرمایش این حمام تاریخی اصفهان یک شاهکار مهندسی است که شیخ بهایی با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی توانسته آن را خلق کند.
براساس بررسی‌های صورت گرفته، برخی‌ها معتقدند یک سیستم سفالینه‌ی لوله‌کشی در زیر حمام وجود داشت که گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگرد را با مکش طبیعی وارد خزینه‌ی حمام می‌کرد و موجب گرم شدن آن می‌شد.
معماری حمام شیخ بهایی مشابه معماری حمام‌های قدیمی ایران است و تنها در بخش آتش‌خانه، تأمین منبع سوخت و گرم‌شدن با آن‌ها تفاوت دارد. از بخش‌های مختلف این حمام می‌توان به دو سر بینه بزرگ، استخر، تعدادی خزینه و آب‌انبار اشاره کرد.
آدرس حمام شیخ بهایی اصفهان: استان اصفهان، خیابان عبدالرزاق، کوچه‌ی شیخ بهائی
حمام چهارفصل اراک، یک حمام تاریخی با چهار بخش جداگانه است. با توجه به چهارفصل بودن اراک، در گذشته هر بخش از این حمام در یکی از فصل‌ها مورداستفاده قرار می‌گرفت. نکته‌ی جالب درباره‌ی حمام چهارفصل اراک، وجود بخشی مخصوص اقلیت‌های دینی است. بر اساس داستان‌های نقل شده، بانی این سازه در زمستان یک مادر یهودی را دید که در فضای باز کودک خود را حمام می‌کند. آن شخص از مادر پرسید چرا در این سرما فرزند خود را در فضای باز حمام می‌کند و سپس متوجه شد اقلیت‌های دینی اجازه‌ی استفاده از حمام‌های عمومی را ندارند. به همین علت هنگام ساخت حمام، بخشی را برای اقلیت‌های دینی در نظر گرفت.
قدمت حمام چهارفصل اراک به ۱۲۰ سال پیش بازمی‌گردد. این حمام توسط حاج ابراهیم خان خوانساری در زمینی به مساحت ۱۶۰۰مترمربع ساخته شده و از ویژگی‌های خاص آن می‌توان به کاشی‌های پرنقش و نگار و خوش‌رنگ اشاره کرد.
حمام چهار فصل اراک در میان حمام های قدیمی ایران بزرگ‌ترین است و شامل بخش‌هایی مانند سربینه مردانه و زنانه، راهروی ورودی، هشتی بین گرم‌خانه، گرم‌خانه خصوصی و عمومی، آب‌انبار و خزینه می‌شود. در حال حاضر این حمام به موزه‌ی مردم‌شناسی تبدیل شده است.
آدرس حمام چهارفصل اراک: اراک، خیابان شهید دکتر بهشتی، حدفاصل میدان هفت‌تیر و میدان شهدا
تلفن: ۳۴۰۳۱۱۷۶-۰۸۶
حمام سنگی گیوی اردبیل، قدیمی ترین حمام ایران است. این حمام با نام محلی «داش حامامی» در واقع یک اتاقک پنج‌متری است که در دل یک کوه حفر شده است. حمام سنگی گیوی در جنوب شرق شهر گیو و در کنار رودخانه‌ی گیوی قرار دارد و دارای یک ورودی با دو چشمه‌ی آب سرد و گرم است. نکته‌ی جالب درباره‌ی این حمام این است که آب چشمه‌ی آن مملو از املاح معدنی است و افراد در زمان استحمام نیازی به استفاده از صابون و شامپو ندارند.
تمام فضای حمام سنگی گیوی با سنگ طبیعی پوشیده شده و آب در ۳ نقطه از آن با درجه حرارت‌های متفاوت تراوش می‌کند. متأسفانه از زمان ساخت و تاریخچه‌ی این حمام اطلاعات دقیقی در دست نیست. امروزه این مجموعه‌ی جذاب به‌صورت سنتی توسط اهالی و گردشگران مورداستفاده قرار می‌گیرد.
آدرس حمام سنگی اردبیل: اردبیل، کوثر (گیوی سابق)، شرق شهر گیوی، ۳۰۰ متری از انتهای حوزه خدماتی شهرداری گیوی، کنار رودخانه گیوی
مطالب مرتبط
حمام گنجعلی خان کرمان، یکی از جذاب‌ترین حمام‌های قدیمی ایران است که در سال ۱۰۲۰ هجری قمری(زمان پادشاهی شاه عباس صفوی) به دستور گنجعلی‌خان(حاکم کرمان) ساخته شده است. این حمام بخشی از یک مجموعه‌ی بزرگ است که شامل مدرسه، مسجد، بازار و حمام می‌شود.
رخت‌کن حمام گنجعلی خان گوشه‌های خلوت و تودرتویی دارد که در گذشته مراجعه‌کنندگان از آن‌ها برای گفت‌وگو استفاده می‌کردند. آب این حمام از قنات تأمین می‌شده و خود بنا هم در مقابل زلزله کاملاً مقاوم است. از جذابیت‌های این حمام تاریخی می‌توان به کاشی‌کاری‌های چشم‌نواز، معرق‌های خشتی، حجاری‌های منقوش تماشایی و کاربندی‌های دیدنی اشاره کرد. حمام گنجعلی خان کرمان امروزه تبدیل به موزه‌ی مردم‌شناسی شده است.
آدرس حمام گنجعلی خان کرمان: استان کرمان، شهر کرمان، بازار بزرگ کرمان، میدان گنجعلی خان
حمام وکیل کرمان، مربوط به دوره‌ی قاجار است. این حمام یکی دیگر از حمام‌های قدیمی ایران است که بخشی از یک مجموعه‌ی بزرگ‌تر به نام «مجموعه وکیل» است. حمام وکیل کرمان در سال ۱۲۷۰ هجری قمری به دستور محمد اسماعیل‌خان نوری(حاکم وقت کرمان) ساخته شد. امروزه این بنای جذاب به عنوان چایخانه‌ی سنتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. جالب است بدانید در ساخت این حمام از حمام گنجعلی خان الهام گرفته شده است.
معماری حمام وکیل کرمان شباهت زیادی به معماری حمام‌های قدیمی ایران دارد و فضای داخلی آن با سرامیک و کاشی‌های بسیار زیبا از کف تا سقف تزیین شده است. همچنین حوض‌های این بنا حجاری‌های بسیار زیبایی دارد. اگر بعد از گشت‌وگذار در بازار کرمان هوس یک وعده‌ی غذای خوشمزه یا چای کردید حتماً سری به این حمام بزنید.
آدرس حمام وکیل کرمان: کرمان، خیابان طالقانی شیراز، میانه‌های بازار کرمان، بعد از حمام گنجعلی خان
حمام نواب تهران، یکی از حمام‌های قدیمی تهران است که برخی‌ها آن را متعلق به دوره‌ی صفویه و برخی دیگر زمان ساخت آن را مربوط به دوره‌ی قاجار می‌دانند. در قدیمی‌ترین نقشه‌ی تهران متعلق به دوره‌ی صفویه، این حمام با نام «حمام نواب» ثبت شده است. همچنین تقسیم‌بندی فضاها و عناصر معماری حمام نواب بیشتر مشابه معماری حمام‌های دوره صفویه است. از بخش‌های مختلف این حمام می‌توان به ورودی، سر بینه، میان در، هشتی، گرم‌خانه و خزینه اشاره کرد.
بر اساس اسناد موجود، بانیان ساخت این بنا، دو خواهر به نام‌های سارا هاجر خاتون و سارا سلطان خاتون بودند و بیشتر افراد رده‌بالای جامعه و سرشناس از این مکان استفاده می‌کردند. نکته‌ی جالب درباره‌ی حمام نواب این است که این بنا لوکیشن یکی از معروف‌ترین فیلم‌های ایرانی یعنی «قیصر» بوده و صحنه‌ی قتل کریم آبمنگل در این مکان فیلم‌برداری شده است.
حمام نواب تهران در سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه این بنا به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی تهران شناخته می‌شود.
آدرس حمام نواب تهران: تهران، خیابان ری، عودلاجان شرقی، کوچه بیک دامغانی (بازارچه حمام نواب سابق)
حمام خان یزد، یک حمام تاریخی با تزیینات اساطیری شاهنامه است. در ورودی این حمام نقش‌ونگارها و نقاشی‌های زیبایی از داستان‌های شاهنامه وجود دارد که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. حمام خان بخشی از مجموعه‌ی خان است. این مجموعه شامل بازار، میدان و حمام بوده و توسط میرزا تقی‌خان بافقی(سر سلسله‌ی خوانین یزد) در دوران قاجار(سال ۱۲۱۲ هجری) ساخته شده است. بخش‌های مختلف این مجموعه با ورودی‌های کوچک و بزرگ به یکدیگر متصل شده‌اند.
حمام خان یزد با معماری ایرانی در زمینی به مساحت ۱۱۷۰ مترمربع طراحی شده و دارای بخش‌های مختلفی مانند خزینه، سربینه، شاه‌نشین، ورودی، گرم‌خانه و استخری در کنار گرم‌خانه است. این حمام امروزه تبدیل به رستوران و چایخانه سنتی شده و گردشگران می‌توانند طعم غذاها و شیرینی‌‌های خوشمزه‌ی یزدی را در این مکان بچشند.
آدرس حمام خان یزد: استان یزد، شهر یزد، خیابان قیام، میدان خان، جنب مسجد ملااسماعیل
حمام وکیل شیراز، یادگاری از دوران زندیه است. این حمام در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به دستور کریم خان زند در زمینی به مساحت ۱۴۰۰ مترمربع ساخته شد. حمام وکیل مانند دیگر حمام های قدیمی ایران دارای تزئینات و کاشی‌کاری‌های بسیار دیدنی است. ساختمان و تزئینات این حمام در دوران قاجار مورد مرمت قرار گرفتند و بخش‌هایی از آن با ساروج پوشانده شده و مجددا تزئین شدند.
حمام وکیل شیراز تا دوره‌ی پهلوی دوم دایر بود اما پس از ایجاد شکاف‌هایی در دیوار و سقف تعطیل شد. مرمت‌های سال ۱۳۵۱ بار دیگر امکان استفاده از این بنا را فراهم کردند. پس از انقلاب اسلامی این حمام تبدیل به سفره‌خانه و رستوران شد اما پس از مدتی حمام وکیل تغییر کاربری داد و به عنوان موزه مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
آدرس حمام وکیل شیراز: شیراز، خیابان طالقانی
همان‌طور که گفته شد در گذشته حمام‌های عمومی فقط مکانی برای شستشو و نظافت نبودند و به عنوان محلی برای گسترش روابط اجتماعی و فرهنگی هم مورداستفاده قرار می‌گرفتند. به‌خصوص حمام‌های تاریخی ایران با تزیینات چشم‌نواز و نقش‌ونگارهای دیدنی، مکان‌های دنج و خلوتی بودند که مردم بعد از شستشو و نظافت می‌توانستند در بخش‌های مختلف آن بنشینند و با یکدیگر به گفت‌وگو بپردازند.
۲ نظرات