حقایقی حیرت آور از تمدن و فرهنگ قوم مایا

قوم مایا، یکی از شگفت‌انگیز‌ترین تمدن‌های بشری هستند که تاکنون در این قاره زیسته اند. آثار به‌جا‌مانده از این قوم، نشانی از هوش و نبوغ و پیشرفت این تمدن کهن است. این تمدن، دستاورد‌های خیره‌کننده‌ای در معماری، هنر، نجوم و ریاضیات داشته اند. در حال حاضر نیز، بازماندگان این قوم در نواحی جنوبی مکزیک، گواتمالا، هندوراس، ال‌سالوادور و بلیز، ساکن هستند. در این مقاله با حقایقی جالب درباره‌ی این تمدن اسرار‌آمیز آشنا می‌شویم.
جهان از ابتدا مهد تمدن‌های بی‌شماری بوده است. به لطف تحقیقات و مطالعات باستان‌شناسی، ما اکنون از تاریخچه و فرهنگ بسیاری از آنها مطلع هستیم. گرچه تمامی این تمدن‌ها به تنهایی قابل بررسی و تحقیق هستند اما عظمت و درخشندگی برخی از آنها سبب شده که باستان‌شناسان، عمیقا به مطالعه درباره‌ی برخی از این تمدن‌ها بپردازند.
تمدن مایا از ۱۶۰۰ تا ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در شبه‌جزیره‌ی یوکاتان در جنوب مکزیک زندگی می‌کردند. اکنون نیز بازماندگان‌شان در هندوراس و ال‌سالوادور ساکن هستند.
اعتقادات، آداب و رسوم و سنت‌های متعدد با فرهنگ مایایی گره خورده اند. گروه‌های خانوادگی وابسته و بزرگ و انجام اعمال مذهبی، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و سبک زندگی قوم مایا هستند.

آداب و رسوم
فرهنگ مایایی به داشتن مجموعه‌ای از اعتقادات و آداب و رسوم خاص، شناخته‌شده است. به عنوان مثال یکی از این آداب و رسوم این است که مایایی‌ها، پس از مرگ افراد، جسد آنها را در گورهایی زیر خانه‌شان دفن می‌کردند.
کسانی که از جوامع و خانواده‌های ثروتمند و قدرتمندتری بودند، در مقبره‌ها به خاک سپرده می‌شدند و برخی از متعلقات آنها مانند لباس و زیورآلات نیز به همراه جسدشان دفن می‌شد. اجداد یک خاندان مانند خدایان پرستیده می‌شدند. چرا که مایایی‌ها اعتقاد داشتند که اجدادشان پس از مرگ به خدایان می‌پیوندند.
قربانی کردن انسان در فرهنگ مایا رایج بود و این کار معمولا برای جلب رضایت خدایان انجام می‌شد. همچنین اگر شهری به دست گروهی دیگر تصرف می‌شد، اعدام‌ها به شکل قربانی کردن برای خدایان صورت می‌گرفت.
علاوه بر این، شکنجه یا آزار رساندن به خود نیز در میان آنها رواج داشت. این کار به دلایل مختلفی انجام می‌شد؛ به عنوان مثال برای خشنود کردن خدایان یا به دست آوردن قدرت. جشن و پایکوبی نیز بخشی جدانشدنی از مراسم مذهبی و ضیافت‌های شادی قوم مایا است.

ساختار اجتماعی
هر شهری مانند یک کشور مستقل، تحت سلطه‌ی یک پادشاه یا فرمانروا اداره می‌شد.
قوم مایا معتقد بودند که پادشاهان از نسل خورشید و ماه و سایر سیارات هستند و قدرت بی‌انتهای خود را از آنها می‌گیرند. از این رو، دستورات فرمانروایان هیچ وقت زیر سوال نمی‌رفت.
قوم مایا، خانواده‌های قدرتمند و بزرگی داشتند که به حمایت از یکدیگر می‌پرداختند. از نوه‌ها گرفته تا پدربزرگ‌ها، همه‌ی خانواده در کنار هم و زیر یک سقف زندگی می‌کردند.
در خانواده، با بزرگ‌تر‌ها، با احترام رفتار می‌شد و مردان بزرگسال، نان‌آوران خانواده بودند. شکار، ماهیگیری و کشاورزی از مهم‌ترین منابع تامین غذای خانواده بود.
وظایف زنان به انجام کارهای خانه، تهیه و درست کردن لباس، بزرگ‌کردن بچه‌ها و آماده کردن غذا محدود می‌شد.
والدین مایایی، صفحه‌ای چوبی را به پیشانی فرزندان خود می‌بستند چرا که در نظر آنها پیشانی صاف، جذاب به نظر می‌رسید. همچنین آنها بچه‌ها را وادار می‌کردند تا به شیئی که نزدیک صورتشان آویزان می‌کردند، نگاه و تمرکز کنند. چرا که داشتن چشم‌های چپ، برایشان جذاب بود!

پوشش قوم مایا
مردان مایایی، تکه‌ای پارچه را دور کمر خود می‌بستند که پاهایشان را می‌پوشاندند. زنان نیز پیراهن‌های بلند و گشادی تا مچ پا می‌پوشیدند.
به دلیل گرمای هوا، این لباس‌ها معمولا از کتان دست‌باف یا سایر پارچه‌ها تهیه می‌شدند.
اعضای خانواده‌ی سلطنتی دوست داشتند که خود را با زیورآلات گوناگون بیارایند. این زیورآلات معمولا از یشم ساخته می‌شدند و مردان نیز از آنها استفاده می‌کردند.
قوم مایا برای یشم، پرهای رنگی روشن و صدف، بیشتر از طلا ارزش قائل بودند.

بازی‌ها

قوم مایا نژاد خشنی داشتند. یکی از سرگرمی‌های رایج آنها نوعی بازی با توپ بود که آن هم بدون خشونت انجام نمی‌شد. توپ آنها نیز حدودا ۳.۷ کیلوگرم وزن داشت. حرکات خشونت‌آمیز بازی مورد تشویق داوران قرار می‌گرفت. این بازی واقعا خشن بود و گاهی موجب آسیب دیدن و خونریزی بازیکنان می‌شد.

برنده‌های این بازی با زیورآلات و جایزه‌های گوناگون تشویق می‌شدند، اما بازندگان را با طناب می‌بستند و از پله‌های سازه‌های بزرگ به پایین هل می‌دادند.!

هنر و ادبیات
قوم مایا، نخستین زبان نوشتاری کامل را در آمریکا ابداع کردند. آنها حروف را روی دیواره‌های سازه‌های خود حجاری می‌کردند. بعد‌ها از پاپیروس برای نوشتن کتاب استفاده کردند.
این حروف حجاری‌شده روی دیواره‌های اهرام مایایی بسیار پیچیده هستند و داستان‌هایی درباره‌ی این تمدن نقل می‌کنند. از آنجایی که این زبان کامل است، داستان‌ها با جزییات نوشته شده‌اند. از این رو این بناها دارای اهمیت زیادی هستند.
هیروگلیف‌های مایایی در دهه ی ۱۹۵۰ به طور کامل رمزگشایی شدند.

نجوم، ریاضیات و سایر پیشرفت‌های علمی
قوم مایا پیشرفت‌های چشمگیری در ریاضیات داشتند و همین امر به ساخت یک تقویم پیچیده منجر شده است.
آنها می‌پنداشتند که اجرام آسمانی، زمانی جزو خدایان بوده اند. به همین علت حرکت ستارگان و سیارات را با دقت ترسیم کرده‌اند. همین مسئله موجب رواج علم ستاره‌شناسی در میان قوم مایا شده است.
اولین روز تقویم مایا ۱۱ آگوست ۳۱۱۴ سال قبل از میلاد و آخرین روز این تقویم ۲۱ دسامبر ۲۰۱۲ میلادی است. البته این تقویم به شکل دایره‌وار طراحی شده است و این بدان معناست که مجددا تکرار می‌شود. وجود یک روز برای آغاز این تقویم نشان می‌دهد که آنها به فرگشت و وجود دایناسورها اعتقادی نداشتند.
همان طور که پیش از این گفتیم، قوم مایا بسیار خشن بودند و این خشونت، گاهی به جراحت و آسیب‌دیدگی منجر می شد. شاید به همین دلیل است که داروسازهای مایایی تبحر زیادی در ساخت داروهای مسکن با استفاده از گیاهان، تنباکو و انواع قارچ داشتند.

معماری
اهرام قوم مایا یکی از تحسین‌برانگیز‌ترین سازه‌های دنیا به شمار می‌روند. درست مانند اهرام ساخته شده به دست مصری‌ها
گرچه شهرهای مایایی فاقد برنامه‌ریزی صحیحی بودند اما ساختمان‌هایشان با دقت زیادی ساخته می‌شدند. کاخ‌ها بزرگ و مجلل، هرم‌ها زیبا و خانه‌ها محکم و استوار بودند.
برخی از این اهرام مایایی حتی از اهرام مصر نیز بزرگ‌تر هستند.
بزرگ‌ترین هرم ساخته شده به دست قوم مایا در Uxmal، یوکاتان مکزیک واقع شده است.
از این هرم به عنوان مکانی برای آموزش و برگزاری جلسات دانشمندان، منجمان، ریاضی‌دانان و کاهنان استفاده می‌کردند.

کشاورزی و تامین غذا
گرچه این تمدن، تکنیک‌های کشاورزی پیشرفته‌ای نظیر تراس‌بندی زمین داشتند اما نحوه‌ی به دست آوردن این زمین‌ها با اشکالات زیادی مواجه بود. آنها در قطع کردن درختان و سوزاندن جنگل‌ها زیاده‌روی می‌کردند. در واقع، جنگل‌ها را میسوزاندند تا از آن برای کشت محصول استفاده کنند. این کار موجب تهی شدن خاک از مواد غذایی می‌شد. در نتیجه بیشتر از دو سه بار امکان کشت در چنین زمین‌هایی وجود نداشت.
عمده محصولات کشاورزی را ذرت، حبوبات، کدو و فلفل قرمز تشکیل می‌دادند.
قوم مایا، گوشت مورد نیاز خود را از طریق شکار به دست می‌آوردند. به علاوه اینکه آنها گوشت سگ، میمون و بوقلمون را نیز مصرف می‌کردند.
زنان قوم مایا، در خانه‌های خود گوزن پرورش می‌دادند. این کار برای حفظ جمعیت گوزن‌ها انجام می‌شد.

سقوط قوم مایا
فاتحان اسپانیایی پس از شندین افسانه‌هایی درباره‌ی شهرهای طلایی، به سوی مکزیک آمدند اما از آنجایی که این قوم، طلای زیادی در اختیار نداشتند، نا امید شدند. این نشان می‌دهد که تمدن مایا چندان در بهره‌برداری از معادن توانمند نبوده است. از آنجایی که اسپانیایی‌ها فقط برای یشم و پرهای رنگی، از دریای آتلانتیک عبور نکرده بودند، بنابراین زمین‌ها و اندک طلای به‌جامانده از قوم مایا را تصرف کردند. علاوه‌براین، اسپانیایی‌ها بسیاری از جمعیت این قوم را کشتند.
استفاده از تکنیک‌های ابتدایی کشاورزی، موجب قطع درختان جنگلی شد که این مسئله ممکن است بر میزان بارش در این منطقه نیز تاثیر گذاشته باشد. این عوامل ممکن است به بروز خشک‌سالی، منتهی شده باشند. در نهایت، قوم مایا به طور ناگهانی از بین رفتند. متخصصان اعتقاد دارند که قطع درختان جنگلی یکی از علت‌های این سقوط ناگهانی بوده است.
برخی از متخصصان نیز معتقد هستند که یک جنگ داخلی موجب فروپاشی این تمدن شده است. چرا که با این همه خشونت، یک جنگ داخلی کوچک برای از بین بردن تعداد زیادی از جمعیت این قوم کافی بوده است.
این مناقشات ممکن است بر مسیرهای تجاری یعنی جایی که کالاهای مورد نیاز و ضروری مبادله می‌شدند، تاثیر گذاشته و موجب کمبود و در نتیجه، گرسنگی و قحطی در این قوم شده باشد.
آداب و رسوم و سبک زندگی این قوم، هنوز هم موضوع مطالعه‌ی دقیق و کنجکاوانه‌ی جامعه‌شناسان در سراسر دنیا است. هر چه که بیشتر به این فرهنگ نزدیک شویم، بهتر می‌توانیم فرهنگ بشر و تحولات آن را دریابیم.