سریزد یکی از قدیمی‌ترین روستاهای استان یزد و شهرستان مهریز و روستای سریزد با قدمتی از دوره‌ی سلجوقیان. است که دارای یک تاریخ باستانی بسیار قدیمی است. درگذشته، سریزد به‌عنوان دروازه ورودی استان یزد شناخته می‌شد و به آن شهر فرافر معروف بود. این روستا به‌عنوان یکی از سه رأس قرآنی ثلاثه یزد که شامل «فهرج» و «خویدک» نیز می‌شود، در کتب قدیمی ثبت شده است. تعداد جمعیت این روستا تا سال ۸۵ ثبت شده بود و نیاز به آمارگیری مجدد دارد. شهر یزد یکی از شهرهای تاریخی ایران است که به‌عنوان اولین شهر خشتی ثبت شده در ایران و دومین شهر تاریخی جهان در سازمان جهانی یونسکو شناخته شده است. این شهر به‌عنوان یک شهر بین‌المللی شناخته می‌شود و به‌عنوان شهر بادگیرها و قنات‌ها معروف است. در هر نقطه‌ای از این شهر می‌توان به تاریخچه آن نگاه کرد و از زیبایی‌های آن لذت برد.
باتوجه‌به بررسی‌های انجام شده توسط باستان‌شناسان در مورد تاریخچه روستای سریزد، در این منطقه و مطالعاتی که بر روی سفال‌های آن صورت‌گرفته، مشخص شده است که این روستا در دوره حکومت سلجوقیان، ایلخانیان و صفویان به یکی از پررونق‌ترین دوران خود رسیده بود. بر اساس متون تاریخی و نظرات کارشناسان باستان‌شناسی، قبل از شکل‌گیری شهر یزد امروزی، منطقه‌ای با نام فرافر یا فرافتر در نزدیکی سریزد وجود داشته که پس از خشکسالی و جنگ با سپاهیان اسلام رونق خود را ازدست‌داده است. پس از آن، مردم این منطقه شهر خود را در یزد کنونی بناکردن. به‌احتمال زیاد، روستاهایی مانند هرفت و سریزد، باقی‌مانده‌ی آبادانی قدیم باشند.
برای یافتن آدرس روستای سریزد باید در فاصله ۵ کیلومتری شهرستان مهریز و ۴۰ کیلومتری شهر یزد بروید. برای اینکه به روستای سریزد برسید به بزرگراه یزد کرمان وارد شوید و با مشاهده‌ی تابلوی روستا به چپ پیچیده، به این دلیل که روستای سریزد جزو حومه‌ی شهرستان مهریز است درنتیجه برای رفتن روستای سریزد باید راه این شهرستان را در پیش بگیرید.
حدوداً ۲۸ کیلومتر را از شهرستان یزد در جاده یزد – کرمان به سمت جنوب رفته و چهار کیلومتر که از شهرستان مهریز گذشتید تابلوی روستای سریزد را در سمت چپ خواهید دید. یک الی دو کیلومتر که در جاده فرعی بروید، نشانه رسیدن شما باغ‌های انار هستند.
اشتغال مردم روستای سریزد متنوع است، درگذشته به‌عنوان یکی از مناطق سرسبز و آباد یزد شناخته می‌شد. اما به دلیل خشکسالی‌های متعدد در این منطقه، جمعیت روستا کاهش یافت و در حال حاضر تنها حدود ۴۰۰ نفر جمعیت دارد. از این جمعیت بیش از ۶۵ درصد تحصیل‌کرده و باسواد هستند. فعالیت اقتصادی اصلی روستا بر پایه زراعت و باغداری است و دامداری اغلب به‌منظور مصارف داخلی و شخصی انجام می‌شود. بخش‌های صنعتی و خدماتی نیز بخش مهمی از فعالیت‌های اقتصادی روستا را تشکیل می‌دهند و زنان نیز به بافتن گلیم و قالی مشغول هستند. شرایط آب، خاک و هوای مطلوب باعث شده تا باغ‌ها و زمین‌های زراعی گسترده‌ای در روستا وجود داشته باشد. از محصولات زراعی و باغداری این منطقه می‌توان به گندم، جو، صیفی‌جات، انار، انجیر، توت و پسته اشاره کرد.
آب‌وهوای روستای سریزد گرم و خشک است، در منطقه‌ای و در گروه اقلیم‌هایB.wk که دمای سالانه آنها از ۱۸ درجه کمتر است، قرار دارد. این منطقه در رنج طبقه‌بندی ایران در گروه اقلیم ۴ تا ۵ قرار گرفته است که دارای زمستان‌های به نسبت سرد و تابستان‌ها گرم و خشک است. مقدار بارندگی روستای سریزد حدوداً ۲۰ درصد از مرکز استان بیشتر است و درجه حرارت آن به طور میانگین ۳ درجه سانتی‌گراد خنک‌تر است. زمان بارندگی از مهر تا خرداد سال دیگر است و بارشی در تابستان ندارد، ۸۰ درصد بارش‌ها هم در ماه‌های بهمن و فروردین رخ می‌دهد. می‌توان گفت که در این منطقه از طوفان‌های شن نداریم و بادهای آن از گردوغبار غلیظ عاری است.
روستای سریزد دارای جاذبه‌های طبیعی فراوانی است، از جمله کوه مدوار، چشمه‌های پرآب و قنات‌های متعدد. این قنات‌ها اکنون آبی در خود ندارند، اما به‌عنوان یک جاذبه گردشگری موردتوجه قرار می‌گیرند. درگذشته، آب چشمه‌ها همچون رودخانه‌ای از میان روستا می‌گذشت، اما اکنون اثری از آن باقی نمانده و قنات‌ها جای آن را گرفته‌اند که به‌عنوان جاذبه‌های طبیعی روستای سریزد شمرده می‌شوند.
همچنین، مجاورت این روستا با بیابان یزد – کرمان، برای علاقه‌مندان به کویرپیمایی گزینه‌ی بسیار مناسبی به شمار می‌آید. در فاصله کمی از بیابان‌ها، مناظر سرسبز و باغ‌های خنک با جوی آبی در میان چشمگیر است. سکوت و آرامش شب، همراه با نور خیره‌کننده ستارگان، بدون شک نشانه‌ای از حکمت و بزرگی خداوند در آسمان ناتمام روستای سریزد است.
مطالب مرتبط
حماسه ی ۴۵۰۰ سال زندگی سرو ابرکوه، دومین درخت دنیا
باتوجه‌به شرایط اقلیمی گرم و خشک منطقه، معماری مسکونی روستای سریزد به شکل خاصی طراحی شده است. الگوهای مختلفی برای ساختمان‌ها در این منطقه به کار گرفته شده است. از جمله ویژگی‌های معماری این روستا، استفاده از خشت و گل به دلیل شرایط آب‌وهوایی منطقه است که باعث شده است که بادگیرهای منحصربه‌فردی در این منطقه وجود داشته باشد که آن را از دیگر شهرهای ایران متمایز می‌کند. کوچه‌های باریک و پیچ‌درپیچ و خانه‌ها با دیوارهای قدبلند، وجود آب‌انبار، پایاب و بادگیرها، همچنین اتاق‌های سه در، پنج در، فرم رخبام، بیرونی، اندرونی و حوض‌خانه در معماری مسکونی و خانه‌ها نشان‌دهنده‌ی معماری خلاقانه‌ی کویری در روستای سریزد است.
قلعه سریزد یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین قلعه‌های دفاعی در کویر مرکزی ایران واقع شده است. بسیاری از محققان معتقدند که بنای اصلی این قلعه به دوران ساسانی بازمی‌گردد و در دوره صفوی، به سه‌طبقه مرمت و بازسازی شده است. در داخل قلعه اتاق‌های بسیاری وجود داشت که هر یک دارای درب و کلید جداگانه بودند و مردم از آنها برای نگهداری و ذخیره‌کردن اشیای باارزششان مانند طلا، پول، جواهرات و حتی غلات استفاده می‌کردند.
قلعه دارای یک چاه در خیابان اصلی است. وقتی که قلعه به‌وسیله دشمنان احاطه می‌شد، از چاه به‌عنوان پناهگاه برای زنان و کودکان استفاده می‌شد. همچنین از آب درون چاه برای شستشو استفاده می‌کردند.
قلعه سریزد در واقع نخستین بانک ایران بوده که در دوران ساسانی ساخته شده و به دلیل واقع‌شدن در مسیر جاده ابریشم، بسیار اهمیت داشته است. این ساختمان که در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است، قبلاً به‌عنوان بزرگ‌ترین و معروف‌ترین صندوق امانات بانکی ایران شناخته می‌شد. این به دلیل استفاده فراوان از این قلعه برای سکونت کشاورزان و نگهداری غلات و مواد غذایی بود که داخل حجره‌های آن انواع مختلف خمره‌های گلی وجود داشت. اکنون هم خمره‌های بزرگ ذخیره آذوقه را در تمام اتاق‌ها می‌توان دید.
اطراف قلعه، یک خندق عمیق حفر شده است که هدف آن از یک سو حفاظت از قلعه بوده و از سوی دیگر، به‌عنوان محل ریختن آب یا روشن‌کردن آتش برای حفظ امنیت در برابر دشمنان استفاده می‌شده است. در قلعه، با استفاده از یک سیستم قرقره، می‌توانید به طبقات بالا و پایین بروید. وقتی به بالای قرقره می‌رسید، با یک در دیگر روبرو می‌شوید. تنها راه ورود به این قلعه این در است، زیرا فقط یک در ورودی دارد. در بالای این در، حفره‌های بزرگی وجود دارد که ممکن است هنگام بازدید از آنها سؤالاتی برایتان پیش بیاید. این حفره‌ها به دلیل این است که اگر روزی غارتگر یا دزدی توانست وارد قلعه شود، مردم یزد از این حفره‌ها آب جوش روی آنها بریزند.
در معماری قلعه، تزییناتی همچون کادربندی و شومینه‌سازی دیده می‌شود. در هر طبقه از قلعه، حجره‌هایی قرار دارند که تعداد آنها به ۴۶۸ عدد می‌رسد. این حجره‌ها دارای درب و کلید جداگانه بوده و برای نگهداری اشیای گران‌بهای روستاییان استفاده می‌شده است. قلعه تاریخی سریزد با یک پلان مستطیلی طراحی شده است که بر اساس سبک معماری دوره ساسانی ساخته شده است. این پلان شامل دروازه ورودی، دیواره‌های خشتی، دژ دولایه، بارو، شش برج کوچک دفاعی، راهروها، طاق‌های ضربی، خانه‌ها، اتاق‌ها و پستوها است.
قلعه سریزد با مساحت بیش از ۸ هزار مترمربع، در دوران ساسانی ساخته شده و در دوره صفویه به سه‌طبقه مرمت و بازسازی شده است. این قلعه از خشت و گل ساخته شده و از مصالحی همچون آجر و گچ استفاده شده است. معماری منحصربه‌فرد قلعه سریزد، آن را در بین قلعه‌های باارزش ایران جای می‌دهد و صاحب‌نظران آن را از نظر جلوه‌های معماری حتی جالب‌تر از ارگ بم می‌دانند.
برای تأمین امنیت قلعه، تمهیدات امنیتی ویژه‌ای در نظر گرفته شده است. چندلایه دفاعی برای امنیت این قلعه در نظر گرفته شده بود. ابتدا، اطراف این بنا را خندقی به عرض تقریبی ۶ متر و عمق بین سه تا چهار متر دربرگرفته است که اولین لایه دفاعی قلعه به‌حساب می‌آمد. همچنین، ساختمان قلعه دارای دو حصار متحدالمرکز درهم با برج و باروهایی بلند و غیرقابل‌نفوذ است. حصار بیرونی با ارتفاع ۶ متر شامل سه برج دایره‌ای و یک برج مکعبی و حصار داخلی با ارتفاع ۹ متر شامل شش برج دایره‌ای است. همچنین، قلعه شامل یک در اصلی ویک در پشتیبان بوده است. درب اصلی به‌صورت متحرک بوده و با استفاده از طناب و قرقره‌ها از پایین‌به‌بالا باز و بسته می‌شد. وقتی که در اصلی توسط دشمن شکسته شد و دشمن به درون قلعه راه یافت، درب پشتیبان قلعه رامی بستند.
محوطه‌ی اصلی و مرکزی قلعه شامل انبارها، خانه‌ها و اتاق‌های مسکونی ساکنین قلعه بوده است. در ورود به قلعه در شمال آن قرار گرفته است که پل متحرکی بر روی خندق مقابل آن نصب شده بود که هنگام شب به وسیله‌ی طناب و قرقره بالا می‌رفت و در پشت درها قرار می‌گرفت. با گرفتن پل متحرک از روی خندق، راه ورود و خروج قلعه از هم دیگر قطع می‌شد.
بعد از عبور از دروازه اصلی و فرار از خندق، یک محوطه بسیار باریک و صعودی از آجر وجود دارد که به طبقه‌بالایی قلعه منتهی می‌شود. از آنجا می‌توان به ده‌ها اتاق ساخته شده از آجر وارد شد. فضاهای درون این قلعه در دو یا حتی سه‌طبقه، شامل بخش‌های مسکونی، خدماتی و غیره با چیدمان و نظم خاصی طراحی شده است. از طبقه بالاترین قلعه، منظره‌ای از فضای اطراف و سقف‌های گنبدی اتاق‌ها قابل‌مشاهده است که بسیار شگفت‌انگیز و منحصربه‌فرد به نظر می‌رسد.
۱ نظرات