ایران سرزمینی با تاریخ و فرهنگ کهن و هزاران ساله امروزه مقصد گردشگری گردشگران بسیاری از سراسر دنیاست. کشور عزیزمان علاوه بر طبیعت فوق‌العاده دیدنی دارای جاذبه‌ها و اماکن تاریخی زیادی است که بازدید از آنها هر گردشگر تاریخ دوستی را سر ذوق می‌آورد. این آثار تاریخی در تمام نقاط کشورمان یافت می‌شوند. از جمله مشهورترین انواع این آثار باید به قلعه‌های تاریخی اشاره کرد. قلعه‌هایی که روزگاری از ساکنین خود در برابر حمله بیگانگان دفاع می‌کردند. اگر شما هم مایلید درباره قلعه های معروف ایران بیشتر بدانید در این مقاله با الی گشت همراه باشید.
همان‌طور که گفتیم قلعه‌ها از جمله اماکن تاریخی و باستانی مهمی هستند که هر کشوری می‌تواند داشته باشد. شاید برایتان جالب باشد بدانید که این قلعه‌ها عموماً کاربرد دفاعی و محافظتی داشته و در امتداد راه‌ها و یا شهرهای مهم در مناطق صعب‌العبور و مرتفع یا دامنه‌های صخره‌ها با مصالحی همچون سنگ و خشت خام ساخته می‌شده. این سازه‌ها اغلب به‌صورت قائم‌الزاویه طراحی می‌شده و به جز کاربرد دفاعی و نظامی گاهی کاربری‌های دیگری نظیر کاروان‌سرا و محل سکونت هم داشته است.
خوب است بدانید در ایران از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد قلعه‌های حصاردار با نقشه‌های مختلف ساخته می‌شده که بسیاری از آنها هنوز هم سالم هستند. در ادامه به معرفی برخی از مهمترین قلعه های معروف ایران می‌پردازیم.
از جمله مهمترین قلعه های معروف ایران باید به قلعه الموت اشاره کرد که در شمال شرقی روستای گازرخان، در منطقه الموت قزوین بر صخره‌ای به ارتفاع ۲,۱۶۳ متر از سطح دریا قرار گرفته و برای دسترسی به آن باید ۴۰۰ پله سنگی پر پیچ و خم را طی کرد. گفتنی است نام الموت از دو واژه «اله» و «اموت» به معنای آشیانه عقاب گرفته شده.
قدمت قلعه الموت این مورد از قلعه های معروف ایران به اوایل دوره اسلامی برمی‌گردد. حسن صباح، رهبر فرقه اسماعیلیه این قلعه را در سال ۴۸۶ به تصرف خود درآورد و آن را تبدیل به مقر نظامی و امنیتی در برابر سلجوقیان کرد. به همین دلیل به این بنا قلعه حسن صباح هم گفته می‌شود. الموت همچنین در سال ۶۵۴ به دستور هلاکوخان به آتش کشیده و در دوران صفویان به زندان حکومتی تبدیل شد. امروزه تنها ویرانه‌‌ای از این قلعه باشکوه برجای‌مانده. علت این امر حفاری‌های انجام شده در زمان قاجار باهدف یافتن گنج و همچنین حوادث طبیعی بوده است.
از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این قلعه باید به سیستم آبرسانی و طرز ساخت آب‌انبارها اشاره کرد. گفتنی است چاله آبی در بخش شمال غربی وجود دارد که همیشه پرآب است و هیچ‌وقت خالی نمی‌شود!
آدرس: استان قزوین، روستای گازرخان، قلعه الموت
ساعت بازدید: نیمه اول سال ۸ تا ۱۹، نیمه دوم سال ۸ تا ۱۸
مورد دیگر قلعه های معروف ایران قلعه‌رودخان است که از مشهورترین قلعه‌های نظامی ایران به شمار می‌رود و در میان انبوه درختان جنگلی شهرستان فومن واقع شده. در قسمت راست این قلعه، رودی به نام رخون جریان دارد که نام قلعه از آن گرفته شده. گفتنی است قلعه‌رودخان را با نام‌های سگسال و دژ حسامی هم می‌شناسند. از کتیبه‌ای که در این بنا وجود دارد می‌توان گفت این قلعه در زمان سلجوقیان بازسازی شده و تا زمان زندیه هم کاربری داشته.
قلعه‌رودخان همچنین به دلیل وجود ۹۳۵ پله در مسیر دسترسی به آن که در امتداد دیوارها قرار گرفته‌اند به قلعه هزارپله هم معروف است. از جمله بخش‌های مهم این قلعه می‌توان به شاه‌نشین، حرم‌سرا، آب‌انبار، سردخانه، زندان، حمام و قراول‌خانه اشاره کرد.
آدرس: استان گیلان، ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن، روستای رودخان، قلعه‌رودخان
ساعت بازدید: ۷.۵ صبح تا ۵.۵ عصر
نمی‌توان به سراغ قلعه های معروف ایران رفت و اسمی از قلعه فلک‌الافلاک نبرد. این قلعه در بالاترین نقطه شهر خرم آباد و روی تپه باستانی فلک‌الافلاک واقع شده و مساحتی حدود ۵۳۰۰ مترمربع و ارتفاعی معادل با ۴۰ متر دارد. گفتنی است قلعه فلک‌الافلاک در طول تاریخ به‌عنوان زندان اسیران رومی، مقر حکومتی شهر، خزانه سلطنتی و پادگان نظامی مورداستفاده بوده است. امروزه اما این قلعه تبدیل به موزه باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و آزمایشگاه مرمت آثار تاریخی شده و قابل بازدید برای عموم است.
قدمت این مورد از قلعه های معروف ایران به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و در طول تاریخ با نام‌های دیگری همچون دژ شاپورخواست، قلعه خرم آباد، قلعه بالا، قلعه سفید، کاخ اتابکان و قلعه ۱۲ برجی شناخته می‌شده. گفتنی است این قلعه ۱۲ برج برابر با تعداد برج‌های فلکی دارد به همین دلیل از دوران قاجار به فلک‌الافلاک معروف شده است. این قلعه در دوران صفوی و قاجار تعمیر و بازسازی شده است.
آدرس: استان لرستان، خرم آباد، خیابان امام خمینی، قلعه فلک‌الافلاک
آدرس بازدید: از ۸ صبح تا ۷ شب
قلعه یا ارگ بم که بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان به شمار می‌رود مورد بعدی در لیست قلعه های معروف ایران است. این ارگ بر فراز تپه‌ای در شمال غربی شهر تاریخی بم واقع شده. قدمت این قلعه به دوران هخامنشی می‌رسد. گرچه به نظر می‌رسد در دوره‌های مختلف تاریخی از تیموری تا قاجار در آن تغییراتی اعمال شده. ارگ بم با قدمتی ۲,۵۰۰ ساله در طول تاریخ بارها مانع تجاوز و پیشروی دشمنان شده و در زمان‌هایی پناهگاه شورشیان به‌حساب می‌رفته.
این مورد از قلعه های معروف ایران با مساحتی معادل با ۱۸ هکتار و دیوارهایی با ارتفاع ۶ تا ۷ متر، دو بخش علیا (حکومتی) و سفلا (رعیت‌نشین) دارد. از جمله بخش‌های مختلف این قلعه می‌توان به دژ نظامی، خانه حاکم، عمارت چهارفصل، چاه آب، اصطبل، آسیاب بادی، دروازه اصلی و برج و باروها اشاره کرد. زلزله سال ۸۲ باعث ویرانی قسمت‌های بسیاری از این ارگ شد؛ اما خوشبختانه با بازسازی‌های انجام شده این قلعه دوباره به حالت اولیه‌اش بازگشت.
آدرس: استان کرمان، شهر بم، خیابان بهمن، ارگ بم
ساعت بازدید: نیمه اول سال از ۷ تا ۱۹، نیمه دوم سال از ۷ تا ۱۷:۳۰
قلعه یا ارگ راین هم از دیگر قلعه های معروف ایران است که در فاصله ۱۰۵ کیلومتری جنوب غربی شهر راین در استان کرمان، در دامنه هزار کوه قرار گرفته. این قلعه بعد از ارگ بم، دومین بنای خشتی بزرگ جهان به‌حساب می‌رود. این ارگ با مساحتی حدود ۲۲ هزار مترمربع شباهت زیادی به ارگ بم دارد. قدمت این سازه به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و در گذشته محل زندگی حاکمان شهر و نزدیکان حکومتی، تاجران، کشاورزان و دیگر مشاغل بوده و در دوران بعد از اسلام کاربرد نظامی و دفاعی پیدا کرده است.
این ارگ دارای ۱۶ برج مراقبت دو طبقه است و در ارتفاع ۲۵۰۰ متری قرار گرفته. دورتادور دیوارهای ضخیم این قلعه خندق حفر شده تا از آن محافظت کند. از بخش‌های مهم این ارگ می‌توان به بارانداز، قرنطینه، سربازخانه، مکتب‌خانه، مسجد و انبار اشاره کرد.
آدرس: استان کرمان، راین، انتهای خیابان درب بهشت، خیابان امام، قلعه راین
ساعت بازدید: ۸ تا ۱۷
قلعه دختر کرمان از جمله مهمترین و قدیمی‌ترین قلعه های معروف ایران است که در قسمت شمال شرقی کرمان، روی صخره‌ای سنگی در ارتفاعات بین زریسف و کوه صاحب‌الزمان قرار گرفته. این صخره حدود ۴۰۰ متر ارتفاع دارد و تنها راه دسترسی به آن از تنگه باریکی می‌گذرد که برج‌های محکمی برای حفاظت از آن ساخته شده است. گفتنی است این قلعه به نام‌های قلعه کهنه، قلعه گواشیر و آتشکده آناهیتا هم شناخته می‌شود.
قدمت این قلعه را به دوران مادها نسبت می‌دهند گرچه عده‌ای ساخت این قلعه را به اردشیر و بعضی دیگر به بابک خرمدین نسبت داده‌اند. علت نام‌گذاری قلعه دختر، تسخیرناپذیر بودن آن است؛ زیرا در ایران قدیم، دختر مظهر پاکی و تسخیرناپذیری بوده. امروزه متأسفانه قسمت‌های بسیاری از این قلعه به علت بی‌توجهی تخریب شده است.
آدرس: استان کرمان، قلعه دختر
قلعه بابک از قلعه های معروف ایران و استان آذربایجان شرقی است که در بالای کوهی با ارتفاع ۲,۳۰۰ تا ۲,۷۰۰ متر در نزدیکی جنگل‌های ارسباران واقع شده. قدمت این قلعه به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و آن را با نام دژ جمهور یا قلعه جمهور هم می‌شناسند. همچنین مردم بومی این قلعه را «بذ قلعه سی» می‌نامند. گفتنی است این دژ به مدت ۲۰ سال محل زندگی و مبارزه بابک خرمدین، سردار مشهور ایرانی، بوده و او و یارانش به استفاده از این دژ، سال‌ها در مقابل خلفای عباسی و لشکریان عرب دفاع کردند و موجب فرار و شکستشان شدند. به همین علت به این قلعه، قلعه بابک گفته شد.
در ساخت قلعه بابک از سنگ، آجر، ملاط، چوب و ساروج استفاده شده و باگذشت ۱۲۰۰ سال، همچنان بخش‌هایی از این قلعه پابرجا است.
آدرس: استان آذربایجان شرقی، سه‌کیلومتری کلیبر، قلعه بابک
مورد دیگر در لیست قلعه های معروف ایران نارین قلعه است که به نارنج قلعه هم معروف است و در مرکز شهر کویری نائین اصفهان واقع شده و پس از مناره مسجد جامع شهر، بلندترین بنای این شهر به‌حساب می‌رود. قدمت این قلعه به دوران پارتیان یا ساسانی‌ها برمی‌گردد و از آن در طول سالیان به‌عنوان آتشگاه، دژ نظامی یا محل سکونت حاکمان شهر استفاده شده.
این قلعه پلانی چندضلعی دارد و برج‌های متعددی در اطراف آن قرار گرفته که پیرامونشان خندق‌هایی حفر شده. با درنظرگرفتن این خندق‌ها، ارتفاع قلعه به ۵۰ متر می‌رسد. این مورد از قلعه های معروف ایران از خشت خام ساخته شده و ابعاد متفاوت این خشت‌ها نمایانگر ساخت و گسترش قلعه در دوران‌های مختلف تاریخی است.
آدرس: استان اصفهان، نائین، نارین قلعه
ساعت بازدید: ۸ تا ۱۷
یکی از برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین قلعه های معروف ایران ارگ کریمخان در مرکز شهر شیراز است که به‌دستور کریمخان زند توسط بهترین معماران در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته شد. این ارگ در ابتدا محل زندگی کریمخان بود. اما در دوران قاجار از آن به عنوان دارالحکومه استفاده شد و باسلیقه شخصی در آن عمارت‌هایی ساخته شد که هیچ تطابقی با معماری این بنا نداشت. در دوران پهلوی هم این ارگ به زندان شهربانی تغییر کاربری یافت و برای جا دادن زندانیان هرکدام از تالارها به چندین سلول تبدیل شد.
از بخش‌های دیدنی این مورد از قلعه های معروف ایران می‌توان به قسمت شاه‌نشین موسوم به تالار بلندپایه یا بهشت پیرایه، حوض‌های سنگی با سنگ‌آهکی مشهور به سنگ اتابک و سیستم آبرسانی از آب قنات اشاره کرد.
آدرس: استان فارس، شیراز، ابتدای خیابان کریمخان زند، نبش میدان شهرداری، ارگ کریمخان
ساعت بازدید: نیمه اول سال از ۸:۳۰ تا ۲۱، نیمه دوم سال از ۷:۳۰ تا ۲۰:۳۰
از دیگر قلعه های معروف ایران باید از قلعه پرتغالی‌ها یاد کرد که در واقع مجموعه‌ای از قلعه‌های وسیع و محکم است که در سال ۱۵۰۷ میلادی به‌دستور یک دریانورد پرتغالی در مناطق قشم، عمان، راس‌الخیمه، کنگ و جزیره هرمز ساخته شد. گفتنی است ساخت این قلعه‌ها قدرت پرتغالی‌ها را افزایش داد و تسلطشان بر مناطق خلیج‌فارس را برای یک قرن تضمین کرد. این قلعه‌ها در حقیقت برای جلوگیری از شورش و اعتراض مردم جنوب ایران و نواحی خلیج‌فارس ساخته شد.
قلعه پرتغالی قشم این مورد از قلعه های معروف ایران در بندر لافت امروزه بازدیدکنندگان زیادی دارد و شامل بخش‌های انبار مخصوص مهمات و ابزارهای جنگی، کلیسا، تالار، آب‌انبار و زندان می‌شود.
آدرس: استان هرمزگان، ضلع شمالی جزیره قشم، میدان امام خمینی، بلوار ژئو پارک، قلعه پرتغالی‌ها
ساعت بازدید: ۸ تا ۱۷
قلعه یا دژ ایزدخواست هم از دیگر قلعه‌های معروف ایران است که در استان فارس، ۷۵ کیلومتری شمال آباده و در هفت‌کیلومتری شمال ایزدخواست واقع شده. قدمت این قلعه به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و با نام‌های دیگری همچون قلعه سرسنگ و قلعه کهنه هم شناخته می‌شود. این دژ شباهت زیادی به ارگ بم دارد و از خشت ساخته شده و در آن خانه‌های کوچک با بالکن‌های چوبی در کوچه‌های باریک ساخته شده‌اند. گفتنی است خانه‌ها حیاط ندارند و پشت‌بام طبقه اول، حیاط طبقه دوم به حساب می‌رود.
از بناهای داخل قلعه ایزدخواست باید به آتشکده چهار طاق ساسانی اشاره کرد که در قرن نهم به مسجد تبدیل شده است.
آدرس: استان فارس، آباده، بخش مرکزی، قلعه ایزدخواست
در این مقاله از الی گشت سعی کردیم به معرفی برخی از قلعه های معروف ایران بپردازیم و درباره ویژگی‌های هرکدام قدری توضیح دهیم. به جز مواردی که ذکر شد در کشورمان قلعه‌های تاریخی مشهور دیگری همچون قلعه شوش، قلعه سر یزد، قلعه سلاسل، قلعه نوشیجان، قلعه والی، قلعه فورگ و بسیاری موارد دیگر وجود دارد. امیدواریم این مقاله قدری به شناخت شما از آثار تاریخی کشورمان کمک کرده باشد.
مطالب مرتبط: ارگ راین، از بزرگ ترین بناهای خشتی دنیا در کرمان ایرانگردی امروز در گنبد سلطانیه، بلندترین گنبد آجری جهان بهترین جاذبه های قزوین
۴ نظرات