احتمالا همه شما از اهمیت یوز ایرانی باخبرید و در مورد این گونه که در معرض انقراض است، اطلاعات متفاوتی دارید. یوز ایرانی که کاملا با پلنگ متفاوت است، در دشت های باز و تپه ماهورهای استپی و بیابانی زندگی می کند. این حیوان از راسته گوشتخواران و از خانواده گربه سانان محسوب می شود و در گذشته در مناطق دیگری به جز ایران نیز بوده است. اما در حال حاضر یوز ایرانی یا یوز آسیایی (Asiatic cheetah) تنها در ایران دیده می شود و در خطر جدی انقراض است. متاسفانه در حال حاضر آمارهای خوبی از تعداد یوز در دسترس نیست. برخی آن ها را کمتر از ۴۰ قلاده و برخی کمتر از ۵۰ قلاده می‌دانند. اما به هر حال به دلیل آن که این گونه از حیات وحش کشورمان، حیوان مخفی کاری می‌باشد، امیدواریم که این آمار درست نباشد و یوزهای ایرانی بیشتر از چیزی که محققان می گویند در ایران وجود داشته باشند. در این مطلب قصد داریم که به معرفی یوز ایرانی بپردازیم و از این موجود با ارزش اطلاعات بیشتری کسب کنیم. با الی گشت همراه باشید.
مطالب مربتط: حیوانات چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند؟ دلیل تنوع گونه‌های جانوری در جزیره ماداگاسکار
متاسفانه امروزه افراد زیادی یوز را با پلنگ اشتباه می گیرند و شاید دلیل آن این بوده که از ابتدا یوز ایرانی با نام یوزپلنگ شناخته می شد. به هر حال در ادامه می خواهیم که مشخصات یوز را برایتان شرح دهیم تا به راحتی بتوانید تفاوت این دو را از لحاظ ظاهری متوجه شوید. یکی از اصلی ترین مشخصه ظاهری یوزها، خال های آن هاست که به شکل تو پُر دیده می شوند و معمولا گرد هستند. این خال ها در پلنگ کاملا تو خالی و درشت هستند. بدن یوز کشیده است زیرا به سرعت بالایی برای دنبال کردن شکارش نیاز دارد. دست ها و پاهای بلندی دارد و دارای پوزه های کوتاه و گوش های کوچک است. مشخصه بارز دیگری در یوز وجود دارد که به خط اشک معروف است. خط اشک به نوار سیاهی گفته می شود که از گوشه داخلی چشم ها شروع می شود، به موازات بینی ادامه می یابد و تا گوشه لب ها می رسد. معمولا طول سر و بدن یوز ایرانی بین ۱۱۲ تا ۱۳۷ سانتی متر است و دم آن ۶۴ تا ۸۶ سانتی متر طول دارد. یوز نر کمی از یوز ماده بزرگ تر است ولی در کل وزن این حیوان بین ۳۴ تا ۵۴ کیلوگرم است.
یوز ایرانی در دشت ها و سرزمین های باز دیده می شود. او در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی و علفزارهایی وجود دارد که بتواند شکار خود را در آن جا پیدا کند. دشت کویر ایران، جایگاه این گونه از یوز است که در بخش هایی از استان های کرمان، سمنان، خراسان، یزد، تهران و اصفهان را دربرمی‌گیرد. این موجود رو به انقراض در حال حاضر تنها در این مناطق زندگی می کند که به عنوان آخرین پناهگاه آن خوانده می شود. از پارک ملی هایی که تا به امروز در آن یوز ایرانی دیده و یا گزارش شده اند،می توان به پارک ملی کویر مرکزی و پناهگاه حیات وحش و ذخیرگاه زیست کره خارتوان در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق، پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس واقع در شمال شرق استان یزد و منطقه شکار ممنوع دره انجیر واقع در استان یزد اشاره کرد.
جالب است بدانید که یوز ایرانی می تواند تا ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت بدود و این توانایی باعث شده تکامل فیزیکی او به گونه ای رقم بخورد که عضلاتی کشیده و پر سرعتی داشته باشد. یکی از دلایلی که یوزها در مناطق خشک و باز زندگی می کنند همین سرعت آن هاست که می تواند برای شکار موثر باشد. اگر قرار بود که یوزها در جنگل زندگی کنند، وجود درختان و موانع مختلف مانع سرعت آن ها در دویدن می شد و حتی در زمان تاریکی هوا نیز سایه درختان باعث می شد که آن‌ها نتوانند سایه شکار را به درستی تشخیص دهند. البته معمولا یوزها در طول شب به استراحت می پردازند و بیشتر فعالیت‌شان در طول روز اتفاق می افتد.
از جمله حیواناتی که یوزها به شکارشان روی می آورند، آهو، قوچ و میش، جبیر، بز و کل و … هستند. یکی از دلایلی که این حیوان رو به انقراض است، این است که بیشتر شکارهای یوز ایرانی به دلیل جمعیت بی رویه حیوانات اهلی و چرای آن ها در محیط هایی که نباید انجام گیرد، باعث شده که حیواناتی که یوزها برای تغذیه از آن ها استفاده می کنند، جمعیت‌شان کم گردد. در مواقع بسیار کمی گفته می شود که یوزها به حیوانات اهلی حمله کرده اند.
ویژگی رفتاری دیگر یوز در هنگام بارداری است. معمولا زمانی که یوز ماده ای بچه دار می شود، توله های او چیزی حدود ۱۸ ماه در کنار مادر زندگی می کنند. یوزپلنگ ماده در طول زمانی که توله هایش پیش او هستند، راه و رسم زندگی را به او می آموزند. مادر به او یاد می دهد که چگونه شکار کند و چطور با شکارچیان دیگری مانند کفتار و گرگ مبارزه کند. معمولا نرهایی که از یک مادر به دنیا می آیند پس از آنکه از او جدا می شوند، با هم باقی می مانند. اما مواقعی هم دیده شده که نرهایی که با هم برادر نیستند هم یک گروه را تشکیل داده اند. معمولا ماده ها به غیر از زمانی که توله ها در کنارشان هستند، به تنهایی زندگی خود را سپری می کنند.
برای شکار یوز ایرانی در بیشتر مواقع صبح زود و یا دم دمای غروب به دنبال حیوانی می گردد. آن ها بعد از پیدا کردن شکارشان آرام به آن ها نزدیک می شوند و هنگامی که به سی متری و یا نزدیکتر آن رسیدند به سمت او حمله می کنند و معمولا او را از ناحیه گردن می گیرند. این تعقیب و گریز به دلیل سرعت بالای یوزها چیزی حدود بیست ثانیه طول می کشد و یا در مواقع بسیار محدودی به یک دقیقه هم می رسد. به دلیل آنکه یوز ایرانی قادر به پنهان کردن طعمه اش نیست، باقیمانده‍‌‌اش را در بیشتر مواقع از دست می دهد.