علاوه بر شیر ایرانی، پلنگ ایرانی و گربه ایرانی، یوزپلنگ ایرانی نیز یکی از گونه های جانوری مختص ایران است. علی رغم این که آن ها می توانند با سرعت ۹۰ کیلومتر بر ساعت هم بدوند نتوانسته اند از خطر انقراض فرار کنند و متاسفانه تعداد آن ها امروزه به شدت کاهش یافته است. امروزه تنها چند ده قلاده از آن در ایران یافت می شود. با الی گشت همراه شوید تا درباره این گربه وحشی بیشتر بدانید.
مطالب مرتبط: پارک ملی خبر در استان کرمان با تنوع زیستی بالا پارک ملی گلستان، یکی از ذخیره های زیستی زمین
یوزپلنگ ایرانی که با نام های چیتای ایرانی و یوزپلنگ آسیایی هم شناخته می شود در روزهایی نه چندان دور در دشت های هند، پاکستان، روسیه و ایران زندگی می کرد. با وجود تلاش های متقابل برای محافظت از این گربه وحشی با شکوه، آخرین گونه ها اکنون به طور انحصاری در ایران قرار دارند. امروزه سرنوشت این جانور برای ایران و تمامی ما از اهمیت زیادی برخوردار است، به خصوص که ببر مازندران و شیر ایرانی در حدود ۵۰ سال پیش منقرض شده اند. متاسفانه ببر مازندران در تمام جهان منقرض شده است اما از شیر ایرانی به طور انحصاری در هند نگهداری می شود.
یوزپلنگ ایرانی دارای سر کوچک، دست و پای بلند و کشیده، کمر باریک، سینه بزرگ، دم بلند و کلفت، گوش های کوچک و گرد، سطح بدن پوشیده از موهای نخودی رنگ تا زرد کم رنگ که در قسمت های زیرین بدن سفید می شود است. خال های کوچک، سیاه و توپر، دو نوار سیاه رنگ از گوشه چشم تا دهان (خط اشک) دارد، این خط در نوع ایرانی ضخیم تر از نوع آفریقایی است. پنجه های آزاد با ناخن های غیرقابل جمع شدن آن یکی از مهمترین وجوه تمایز یوزپلنگ از سایر گربه سانان است. برای سریع دویدن تکامل یافته، بطوریکه سریعترین پستاندار خشکی جهان نام گرفته است. از ۵۰۰۰ سال پیش توسط انسان برای همراهی در شکار تربیت می شده است. اندازه بدن یک یوزپلنگ بالغ بین ۱۱۲ تا ۱۳۵ سانتی متر استو دم بزرگش گاهی تا ۸۴ سانتی متر طول دارد. وزن آن بین ۳۵ تا ۵۵ کیلوگرم تغییر می کند.
متاسفانه امروزه این موجودات تنها در بیابان های دورافتاده ایران زندگی می کنند. آخرین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال ۱۹۴۷ بر می گردد از آن زمان به بعد یوزپلنگ به سرعت از سرتاسر قلمرو خود ناپدید گردید. براساس مستندات موجود تا اوایل دهه بیست شمسی حدود ۴۰۰ قلاده یوزپلنگ ایرانی در استپ ها و بیابان ها نزدیک به مرز کشور عراق زندگی می کردند اما با شروع جنگ جهانی دوم جیپ و سایر خودروها به کشور راه یافتند و توانستند به آسانی به زیست گاه این موجودات نزدیک شوند. شکار بی رویه شکارچیان باعث شد جمعیت این گونه زیبا به سرعت رو به کاهش برود به نحوی که تا اواسط دهه پنجاه تعداد آن ها به حدود ۲۰۰ قلاده رسید.
یوزپلنگ ایرانی استاد شکار کردن غزال است. در ایران آن ها به شکار آهو، قوچ و میش، بز و کل و حتی خیلی وقت ها خرگوش و دیگران حیوانات از قبیل روباه ها و شغال ها را هم شکار می‌کنند کلا هر حیوانی را در بیابان بیابند می توانند شکار کنند. به ندرت پیش می آید که یوز پلنگ به حیوانات اهلی مانند بز و گوسفند حمله کند و تا به حال شنیده نشده که به انسانی حمله کرده باشد و آن را آزار داده باشد که متاسفانه انسان ها همواره به شکار آن ها پرداخته اند. البته علاوه بر شکار یکی دیگر از عوامل انقراض یوز پلنگ ایرانی از بین رفتن چراگاه ها است. در سال های اخیر حیوانات اهلی بسیاری از آن ها را از بین برده اند به همین دلیل قوچ و میش که غذای اصلی یوزپلنگ هستند هم کاهش یافته اند. در شمال ایران حتی دیده شده این حیوانات از گیاهانی مانند انجیر وحشی تغذیه می کنند.
روش شکار کردن یوزها به این صورت است که ابتدا با احتیاط به طعمه نزدیک می شوند و یک فاصله ۱۰۰ تا ۲۰۰ متری را با آن حفظ می کنند و پشت ناهمواری های زمین بوته ها یا دیگر پوشش ها خود را پنهان می کنند و ناگهان حمله می کنند. سرعت یوز در مسافت کوتاه بسیار قابل توجه است. البته آن ها نمی توانند زمان زیادی در این سرعت بالا بدوند. البته یوزهای ایرانی به دلیل زندگی در مناطق نیمه کوهستانی شیوه شکار خود را تغییر داده اند و به کمین در آبشخورها می پردازند.
یوز پلنگ ایرانی در تمامی فصول سال قادر به زاد آوری بوده ولی اوج جفت گیری آن اواسط زمستان می باشد. پس از یک دوره بارداری ۹۰ روزه، بین ۱ تا ۴ توله به دنیا می آورد. توله ها تا سن حدودا ۱۸ ماهگی از مادر مستقل شده و در سن ۲ تا ۳ سالگی قادر به زادآوری هستند. آن ها به طور میانگین بین ۱۲ تا ۱۴ سال در طبیعت عمر می کنند.
حفاظت از این گونه در حال انقراض با همکاری سازمان ملل و سازمان حفاظت از محیط زیست از سال ۲۰۰۱ شروع شده است. پارک ملی توران، پارک ملی کویر در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق و پناهگاه های حیات وحش دره انجیر و نایبندان در استان یزد جزو مناطقی هستند که برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی در نظر گرفته شده اند. از ساکنان این مناطق درخواست شده تا در صورتی که به گوسفندانشان حمله کردند اجازه بدهند شکار خود را ببرند.
آن ها همچنین از سال ۲۰۰۷ گردنبند ردیاب را بر روی بسیاری از یوزپلنگ ها نصب کرده اند تا اطلاعاتی در مورد زیستگاه، توقف گاه، مسیرهای رفت و آمد و مهاجرت یوز را به دست آورند. از سال ۱۳۹۳ آگاهی بخشی در باره این موجودات از کتاب های مدارس آغاز شده است. در جام جهانی فوتبال سال ۲۰۱۴ تصویر یوزپلنگ ایرانی به عنوان نماد کشور ایران بر روی پیراهنن بازیکنان به کار گرفته شد. در سال ۱۳۹۴ جریمه شکار این حیوانات به شدت افزایش یافت. امیدواریم اقدامات در این راستا افرایش یابند و موثرواقع شوند تا شاهد افرایش جمعیت یوزپلنگ ایرانی باشیم.
۲ نظرات