آشنایی با گیاهان بومی ایران

ایران، کشوری چهار فصل است. به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص ایران، قرارگیری آن بین دو دریا، توپوگرافی خاص آن و بسیاری از عوامل دیگر، گونه های جانوری و گیاهی خاص و منحصر به فردی در جای جای کشورمان ایران یافت می شود. تنوع گیاهی ایران آنقدر گسترده است که آن را در بین کشورهای دیگر منطقه خاور میانه منحصر به فرد می کند. در این مقاله سعی بر این است که شما را با برخی گونه های نادر از گیاهان بومی ایران آشنا کنیم. پس در ادامه با الی گشت همراه باشید.

مطالب مرتبط:
این گیاهان حیوانات را می خورند! + تصویر
روش های مراقبت از گیاهان حین سفر

کشور ایران به دلیل تنوع آب و هوایی زیاد و توپوگرافی منحصر به فردش، از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است. در واقع هر نقطه از کشور گیاه مخصوص به خودش را دارد. مناطق کویری گیاهان شورپسند و مناطق کوهپایه ای گیاهان خودروی کوهپایه ای دارند. در واقع هم اکنون حدود ۲۵۰۰ گونه بومی گیاهان در در ایران شناسایی شده است که تنها کمی از آن ها مورد تحقیق قرار گرفته اند. در ادامه برخی از معروف ترین گیاهان بومی کشور را برایتان معرفی می کنیم.

مطمئنا بارها از کنار این درخت، بدون توجه به نام و نشانش عبور کرده اید و از زیبایی آن لذت برده اید. چرا که این گیاه مخصوص مناطق کوهپایه ای البرز است. اگر در فصل برگ ریزان پائیز به شمال کشور سفر کرده باشید، حتما درختان بی نهایت زیبایی را دیده اید که برگ های آن چندین و چند رنگ را همزمان دارند. سبز، صورتی، بنفش، زرد، نارنجی و قرمز، رنگ هایی هستند که برگ این درخت زیبا در فصل پائیز به خود می گیرد.

نام این درخت در زبان انگلیسی “Parrotia Persica” یا “Persian iron wood” است. این نام را گیاه شناس و جهانگرد آلمانی که برای بررسی اختلاف ارتفاع دریای مازندران و دریای سیاه به این منطقه سفر کرده بود، بر روی این گیاه گذاشت. همانطور که از نام انگلیسی این درخت پیداست، این گونه منحصر به فرد، یکی از گیاهان بومی ایران (endemic) است.

درخت انجیلی، علاوه بر برگ های زیبایش، ویژگی های جالب دیگری هم دارد. تنه این درخت علاوه بر اینکه فرم بسیار زیبا و پیچ در پیچی پیدا می کند، چوبی بسیار سخت و محکم دارد. به دلیل همین سفت بودن بیش از حد این چوب، نمی توان از آن در صنایع استفاده کرد. شکوفه های قرمز رنگ این درخت که در اسفند ماه هر سال رشد می کنند، از دیگر جذابیت های این درخت است. این شکوفه گلبرگی ندارند و همانند یاقوتی بر روی شاخه های گیاه می رویند.

درخت انجیلی در دنیا محبوبیت زیادی پیدا کرده است. به عنوان مثال در اروپا از آن برای تزئین باغ هایشان استفاده می کنند. این درخت از مهم ترین گونه های گیاهی کشور است که بدون شک به مراقبت بیشتری نیاز دارد.

یکی از گیاهانی که حتی در افسانه های اساطیری کشور نیز، از آن نام برده شده است، لاله واژگون است. همانطور که از نامش پیدایست، گل های این گیاه شگفت انگیز رو به پائین رشد می کنند. به این گل، اشک مریم هم می گویند و دلیل آن سرریز شدن اشک و شهد گیاه از داخلش است. در افسانه های بومی ایران آمده است که هنگام بریده شدن سر سیاوش توسط گرسیوز، لاله واژگون آنجا حضور داشت و شاهد این ماجرای غمناک بود و از آن پس برای سوگ سیاوش سر خود را پائین انداخت.

لاله واژگون ایرانی، نمونه دیگری از گیاهان بومی ایران است که به طور معمول در فصل بهار و از اردیبهشت ماه شروع به رشد کردن می کند. دامنه های رشته کوه های زاگرس، بهترین مکان برای رویش این گیاهان هستند و در مناطق مختلفی از شهرهای اصفهان، چهار محال و بختیاری، لرستان،  ایلام و کرمانشاه می توان آن ها را مشاهده کرد.

ارتفاع این گل از سطح زمین گاهی به بیش از ۱۲۰ سانتی متر هم می رسد. با توجه به اینکه این گیاه از جمله گونه های در معرض خط انقراض است، امروزه سازمان حفاظت از محیط زیست برای حفظ آن برنامه های خوبی را در دست اجرا دارد.

به زعفران ایران، طلای سرخ ایران هم می گویند. این گیاه یکی از گیاهان بومی ایران و از ارزشمند ترین گونه های موجود در کشور است که ارزش صادراتی بالایی هم دارد. زعفران به طور معمول در مناطق گرمسیری رشد می کند ولی در شهرهایی مثل همدان و گیلان هم زعفران دیده شده است. گل دهی زعفران و فصل برداشت آن، فصل پائیز است. این گیاه خواص دارویی بسیار زیادی دارد و از آن در صنایع مختلفی استفاده می شود.

یکی از معروف ترین گیاهان بومی ایران سوسن چلچراغ است. این گل یکی از ارزشمند ترین گونه های سوسن در دنیاست و در دنیا به نام “Lilium ledebourii” شناخته می شود. سوسن چلچراغ اهمیت بسیار زیادی برای کشور دارد. این گیاه آندمیک کشور، در سال ۱۳۵۵ به عنوان اولین گل ملی ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

باعث افتخار است که این گل فقط در دو نقطه از جهان به صورت طبیعی رشد می کند که هر دو جزئی از فلات ایران هستند. منطقه تالش ایران و آذربایجان و داماش استان گیلان. تنها رویشگاه حفاظت شده این گیاه در ایران، منطقه ای ۴ هکتاری در نزدیکی روستای داماش در گیلان است. این منطقه ارتفاعی متغیر از ۱۷۵۰ تا ۲۰۰۰ متر از سطح دریا دارد.

خوشبختانه سازمان حفاظت از محیط زیست کشور به خوبی از این گونه نادر و شگفت انگیز محافظت می کند، به طوری که منطقه رویش آن ها توسط حصارهایی از دیگر نقاط جدا شده اند و برای بهره برداری از آن ها به مجوز این سازمان نیاز است.

این گل نیز همانند لاله واژگون، گلی واژگون است و گلبرگ هایش به سمت بیرون و پائین رشد می کنند. ارتفاع این گل از سطح زمین بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی متر متغیر است. سوسن چلچراغ توسط دانشمند و گیاه شناس آلمانی فردریش فون لدبور در روستای داماش گیلان کشف شد. دلیل نام انگلیسی این گل نیز همین دانشمند آلمانیست. عمر سوسن چلچراغ بسیار کم است و از اواسط خرداد به مدت یک ماه می توان آن ها مشاهده کرد.

در بین گل های زنبق یک گونه زنبق ایرانی یافت می شود که جزو دسته زنبق های ریش دار ریزومی قرار می گیرد. این نوع زنبق برگ های صاف و خطی و گل هایی به رنگ کرم و زرد با تنالیته های مختلف و ترکیب شده با سفید است. گلبرگ های آن حالت مواج داشته و کرک های سیاه رنگ و هاله رنگ قهوه ای و طلایی در وسط آن قرار گرفته است و در وسط آن تخمدانی استوانه ای است. گل آذین انتهایی آن از دیگر مشخصه های این گل زیباست. مناطقی که می توان این گل را مشاهده کرد، بین ساری تا آذربایجان است. جالب ترین موضوع راجع به گل زنبق ایرانی کشف آن توسط یک توریست استرالیایی به نام پولاک است که متوجه تفاوت و شباهت این گونه گیاهان بومی ایران با گل زنبق Iris Chamaeiris شد. در ماه خرداد می توانید شاهد گل دهی این گیاه باشید و تولید عمده آن در شمال کشور از آذربایجان شرقی تا میانه می باشد. این گل بر روی کوه ها و در بین سنگ ها و خاک های بدون پوشش چمن رشد می کند و بسیار الهام بخش شاعران ایرانی بوده است.

باز هم یکی از گل های شمال ایران را معرفی خواهیم کرد. گل نگونسار یکی از گیاهان بومی ایران است که با گونه C. persicum مشهور ده است. اگر به دنبال گل پامچال ایرانی هستید در زمستان می توانید این گیاه را در مناطق شمالی کشورمان پیدا کنید. اگر چه بیشتر در نواحی غرب دریای مدیترانه یافت می شود اما در ایران نوع بومی آن هم دیدنی است. گل نگونسار به رنگ های مختلفی مانند قرمز، سفید و صورتی، خرمایی و ارغوانی دیده شده است. این گونه گل در پای درختان و با برگهایی پهن یافت می شود و گیاهی علفی دائمی از تیره پامچال سانان است. بخش پایینی ساقه آن (هیپوکوتیل) در نزدیک سطح خاک قطور شده و ژوخه ای می شود. 

این گیاه جزو گیاهان همیشه سبز بوده که در تمام فصول سال رنگش تغییر نمی کند و خزان ندارد. در تابستان باید حتماً در سایه و به دور از آفتاب قرار داده شود. برگ های سوزنی و میوه عجیب آن حالتی بامزه و فانتزی به این گیاه داده است. میوه های قرمز رنگ آن اگر چه سمی است اما جزو غذای پرندگان محسوب می شود با این حال دقت داشته باشید که خوردن میوه آن، برای انسان خطرناک می باشد. امروزه این گیاه جزو گیاهان آپارتمانی شده و به صورت تجاری در حال گسترش است که این موضوع از انقراض آن جلوگیری می کند. گیاه سرخدار در راسته کاج ها قرار می گیرد و جزو گیاهان بومی ایران می باشد.

گل بنفشه را همه ما در پارک ها دیده ایم و با آن آشنا هستیم. گل بنفشه ایرانی در واقع یک گل بومی شمال ایران است و به صورت خودرو در ناطق مرطوب کشورمان می روید اما به دلیل تولید تجاری آن امروزه ما می توانیم شاهد این گل زیبا در تمامی پارک های شهرهای کشورمان باشیم. گل بنفشه یک گیاه چند ساله و عموماً دو ساله است که هم به وسیله بذر و هم به صورت تقسیم بوته در اواخر تابستان کاشته می شود. این گل ۵ گلبرگ دارد و از اواخر زمستان تا آخر بهار دیده می شود. این گل به رنگ های بنفش تیره و سفید و دیگر رنگ ها دیده می شود و بوی بسیار خوش عطری دارد. معمولاً بنفشه معطر را با بنفشه سه رنگ می کارند تا هم عطر خوبی در فضا پیچیده شود و هم از منظره زیباتری ایجاد کند.