شغاب محوطه ای باستانی در جنوب بوشهر است که قدمت آن به اواخر حکومت اشکانیان و ساسانیان بازمی گردد. سال ۱۳۷۷ اداره میراث فرهنگی کشور موفق به کشف گورستان شغاب شد و آن را در آثار ملی ایران به ثبت رساند. در این مکان اسکلت اموات داخل خمره های بزرگ و کوچک دفن شده اند که رنگی نخودی دارند و بر روی برخی از آن ها نقوش مختلفی دیده می شود. گورستان شغاب فاصلی کمی با دریا دارد و می توان گفت بر روی ساحل ایجاد شده و احتمالا می رود آفتاب گرم و داغ ساحلی یکی از عوامل ماندگاری آن تا به امروز باشد.
مطالب مرتبط: ساحل ریشهر، شهر باستانی بوشهر کشف یک محوطه تاریخی مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد در بوشهر گنبد نمکی جاشک، با نمک ترین شگفتی طبیعت بوشهر
بوشهر شبه جزیره ای است که از سه بخش تشکیل شده، بافت متراک شهری، مناطق نظامی و روستاهای حومه که با وسعت یافتن شهر جزوی از خاک آن شده اند. شغاب نیز یکی از این مناطق محسوب می شود. در مناطق شمالی گورستان شغاب در کنار ساحل جای گرفته در واقع فاصله آن تا ساحل به حدی کم است که گاهی اوقات هنگام مد قسمتی از آن کاملا زیر آب می رود. آب و هوای منطقه نیز مانند سایر نقاط شهر بوشهر گرم و شرجی است به حدی که در تابستان ممکن است به بیش از ۵۰ درجه برسد، البته زمستان های منطقه بسیار دلپذیر است.
برخی معتقد هستند که کلمه شغاب از دو قسمت شغ و آب گرفته شده و به معنی پاره پاره شدن آب در جایی باشد، شبیه بناب یا میاندوآب، البته کافی است کمی بررسی های خود را گسترش بدهیم و شرایط جوی بوشهر را نیز در نظر بگیریم چرا که در این منطقه جریان آب دائمی وجود نداشته که به گورستان شغاب منتهی شود و این نظریه را کاملا رد می کند. ارتباط کلمه شغاب با شغا به معنی جعبه تیردان و تیرکش، نظریه دیگری است که کاملا توجیه پذیر است، زیرا اگر بپذیریم که گورستان شغاب متعلق به اشکانیان است، این نام با بهترین خصلت جنگاوران پارتی یعنی تیراندازی آنها پیوند پیدا می کند. در این صورت، این کلمه قدمت خود را در شناسنامه تاریخی اش که به پیش از میلاد می رسد، خواهد یافت.
محوطه گورستان شغاب را پشته های کم ارتفاعی ایجاد کرده اند که تا لب دریا کشیده شده اند، با نزدیک تر شده به روستای شغاب این پشته ها بیشتر قابل دیدن است. همین پشته های کم ارتفاع هستند که به صورت گورستان درآمده اند و ارتفاع کم آنها باعث شده گورستان سطحی به نظر برسد. این پشته ها تا کنار دریا امتداد می یابند. پس از گذشتن از آن ها زمین های صاف را خواهید دید که تا پادگان نیروی هوایی بوشهر ادامه پیدا می کنند. بخشی از این پشته های گورستان در ناحیه غربی، به منظور ایجاد فضای سبز و پارک توسط شهرداری تخریب شده است. در نتیجه این امر بخش وسیعی از قبرستان نابود شد و قطعات سفالی مدفون در زمین در سطح پخش شده و قابل مشاهده هستند.
خاک های حاصل از این تخریب در کنار سنگ های که قبل از آن توسط اهالی استخراج شده بود برای ساخت محله شغاب مورد استفاده قرار گرفت. البته تخریب محوطه باستانی به همین جا ختم نمی شود بلکه زمین فوتبال جاشو نیز در سمت شرق آن ساخته شد.
سرپرست کاوش‌های باستان شناسی وقت در محوطه شغاب بوشهر گفت: این محوطه، اطلاعات بسیار ارزنده ای را می تواند از دین زرتشت در اختیار قرار دهد، حدود سال ۱۳۷۷ که در این محل کاوش باستان شناسی انجام می دادم، گفتم این منطقه بسیار مهم است و با ادامه کاوش‌های باستان شناسی می توان شرایطی را فراهم کرد که مردم نیز از وجود محلی با این اهمیت آگاه شوند و بتوانند از آن دیدن کنند؛ ولی شهرداری بوشهر با سماجت، آنجا را به پارک تبدیل کرد و خاک برداری و خیابان کشی انجام داد. البته در این باره اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری بوشهر می توانست با جدیت بیشتری موضوع را دنبال کند.
او همچنین گفت که: ما تلاش بسیاری انجام دادیم تا این محوطه به پارک تبدیل نشود، ولی شهرداری طرح خود را اجرا کرد. همچنین این محل ارزش لازم را برای تبدیل شدن به سایت موزه نداشت، زیرا قبرها پراکنده بودند و امکان ایجاد شرایط مناسب وجود نداشت.
در دین زرتشت به علت اعتقاد به مقدس بودن خاک ، از دفن کردن اجساد خودداری می کردند و آنها را در محفظه هایی از سنگ که استخوان دان نامیده می شود قرار می دادند. پس از گذشت زمان و با متلاشی شدن اجساد، استخوان ها را همراه با آنچه همراه اجساد دفن شده بود، داخل استخوان دانی می گذاشتند تا به این ترتیب، فضا برای دفن دیگر مردگان باز شود و احتیاجی به گسترش گورستان نباشد. اشیاء کشف شده دیگر این قبرستان که در خمره های بزرگ و کوچک قیراندود قرار گرفته اند شامل تابوت های سنگی مکعب شکل و مهره های عتیقه تزیینی می شود.
این استخوان دان ها در واقع خمره هایی سفالی هستند که قطر دهانه شان ۱۴ سانتی متر، ۸۷ سانتی متر ارتفاع و ضخامتی نزدیک به ۱.۵ سانتی متر دارند. داخل این اشیاه به خاطر عدم نفوذ نمک و جلوگیری از نفوذ آب دریا که باعث می شود استخوان ها پوسیده شوند کاملا قیراندود (با قیر طبیعی) شده است. در قرار دادن استخوان ها داخل کوزه نظم و قاعده خاصی دیده نمی وشد تنها سعی شدخ که جمجمه در دهانه آن قرار بگیرد.
در واقع بررسی آن ها نشان می دهد که مردم منطقه اعتقاد به عدم تدفین مردگانشان بلافاصله پس از مرگ داشتند و در عین حال می خواستند از استخوان های آن ها نگهداری کنند. در حفاری های گلالک شهرستان شوشتر که توسط آقای رهبر انجام شد خمره های شبیه به آن چه در گورستان شغاب کشف شده بود بدست آمد.