کلات نادری نام شهری مرزی در شمال شرقی استان خراسان رضوی است. کلات در لغت به معنای «ارگ، بارو و قلعه» است. قبل از اسلام اکثر شهرها به شکل کلات ساخته می‌شدند و در آن‌ها نظام طبقاتی شامل ارتشداران، موبدان، واستریوشان و صنعتگران رعایت می‌شد. در این مقاله قصد داریم شهر زیبا و تاریخی کلات نادری مشهد را معرفی کنیم. با الی گشت همراه باشید.
کلات نادری کجاست و موقعیت جغرافیایی این شهر چگونه است؟ کلات نادری از شمال به وسیله تپه‌ماهورهایی با طول ۱۸۰ کیلومتر به کشور ترکمنستان، از شرق به سرخس، از غرب به درگز و از جنوب به کوه‌های هزارمسجد و شهر مشهد منتهی می‌شود. مساحت این شهر ۳.۵۱۸ کیلومتر مربع است. همچنین این شهر ۱۴۰ آبادی دارد.
در معرفی شهر کلات نادری بیشتر با این شهر زیبا آشنا می‌شویم. همانطور که گفته شد کلات در لغت به معنای ارگ یا قلعه است و در گذشته به قلعه یا ده بزرگی که بر سر کوه یا پشته بلندی ساخته می‌شد کلات می‌گفتند. شهری که امروزه کلات نادری نامیده می‌شود در میان ارتفاعات کوه قرار دارد و دسترسی به آن سخت بوده و تنها از طریق جاده پرپیج و خم کوهستانی امکانپذیر است.
در گذشته با توجه به نبود وسایل نقلیه امروزی، کلات نادری در مقابل هجوم دشمنان مکانی امن و مستحکم محسوب می‌شد. بنابراین عجیب نیست که این منطقه از دوران تاریخ پیش از اسلام تا دوران معاصر اهمیت ویژه‌ای برای حکومت‌ها داشته باشد.
مطالب مرتبط:
راهنمای سفر به مشهد
همه چیز راجع به بازار رضا مشهد
دلیل نامگذاری این کلات به «نادری» استفاده از این مکان به عنوان پایگاهی نظامی و دژی نفوذنا‌پذیر برای نادرشاه افشار بوده، همچنین پادشاه افشاریه غنائم و گنج‌های به دست آمده در جنگ‌ها را در این شهر نگهداری می‌کرد. امروزه معروف‌ترین اثر برجای مانده از دوران افشاریه در کلات نادری، عمارت خورشید یا کاخ خورشید است که در حدود سال ۱۱۲۰ خورشیدی به دستور نادرشاه افشار ساخته شده است. همچنین در ضلع شمالی شهر کنونی آثاری از برج و باروی قلعه‌های مربوط به دوران ساسانیان کشف شده است.
جاهای دیدنی کلات نادری مشهد شامل جاذبه‌های تاریخی و طبیعی است که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
نادر شاه بعد از پیروزی در هند دستور احداث کاخ خورشید را در کلات نادری داد و تا زمان مرگ همراه خانواده‌اش در این کاخ سکونت داشت. البته ساخت تمامی قسمت‌های کاخ خورشید تا پایان عمر نادر شاه به اتمام نرسید. امروزه کاخ خورشید با سه طبقه و ۱۲ اتاق یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر کلات نادری محسوب می‌شود. در تزئین اتاق‌های این بنا از نقاشی و گچبری استفاده شده و هنوز هم می‌توان تصاویر زیبایی از شاهزادگان را بر روی تزئینات آن مشاهده کرد. جالب است بدانید این بنا توسط اسرای هندی ساخته شده و نمای خارجی آن هم شباهت بسیاری به معماری هندی و مغولی دارد. متاسفانه امروزه از طبقه سوم این بنا دیگر چیز زیادی باقی نمانده است.
این کاخ علاوه بر این که اقامتگاه نادرشاه بود به عنوان خزانه‌ای برای نگهداری جواهرات و غنایم هم مورد استفاده قرار می‌گرفت. کاخ خورشید در سال ۱۳۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آبشار ارتکند در فاصله ۱۸کیلومتری از کلات نادری قرار دارد. این آبشار دسترسی آسانی ندارد و برای رسیدن به آن باید ابتدا وارد جنگلی انبوه شوید و سپس در سمت چپ جنگل رودخانه‌ای زیبا با آبشارهایی تماشایی را مشاهده خواهید کرد. بعد از عبور از جنگل و دره به یک غار می‌رسید که در طرف دیگر آن، آبشار ارتکند با ارتفاع ۱۰ متر دیده می‌شود.
آبشار قره سو در فاصله ده کیلومتری جنوب غربی شهرستان کلات نادری و در منطقه قره سو قرار دارد. این منطقه، یک روستا شامل هشت آبشار دیدنی است. گردشگرانی که علاقه‌مند به دیدن این آبشارها و کوهنوردی در روستا باشند حتما از دیدن طبیعت این منطقه لذت خواهند برد. با وجود صعب‌العبور بودن کوه‌های منطقه قره سو، نردبان‌های فلزی در کنار کوه‌ها تعبیه شده است تا گردشگران از این طریق خودشان را به بالای قله‌ها و آبشار قره سو برسانند.
مسجد کبود گنبد در نزدیکی کاخ خورشید قرار دارد و بازدیدکنندگان این کاخ با طی فاصله ۲۰۰ متری می‌توانند از مسجد کبود گنبد هم بازدید کنند. علت نامگذاری این مسجد، رنگ کبود کاشی‌های آن است. گفته می‌شود بنای اصلی مسجد در دوره سلجوقیان(سده‌های پنجم و ششم هجری) ساخته شده و سپس در زمان نادر شاه مرمت شده است. همچنین در این دوره برخی از قسمت‌ها مانند بیتوتات و ایوان‌های اطراف به مجموعه اضافه شده است. در زمان حکومت جلایری‌ها بر کلات نادری هم مرمت‌هایی روی مسجد صورت گرفته است.
بند نادری کلات سد بزرگ و محکمی است که از سنگ آجر و ساروج بر روی رودخانه کلات ساخته شده است. این بند در زمان حکومت سلجوقیان ساخته شده و بعدها در زمان نادرشاه هم مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. برای بازدید از این بند باید ۴ کیلومتر از شهر کلات دور شوید.
دربند ارغونشاه کلات در گذشته به عنوان ورودی اصلی شهر کلات نادری مشهد استفاده می‌شد و ماموران حکومتی بر روی برجک‌های بلند آن نگهبانی می‌دادند. ارتفاع برج‌های این مجموعه به ۸ تا ۹ متر می‌رسد و در ساخت آن‌ها از آجر استفاده شده است. دربند ارغونشاه کلات در فاصله ۲۰۰ متری کتیبه نادری قرار دارد.
کتیبه نادری در دل کوه حجاری شده و امروزه یکی از ارزشمندترین آثار برجای مانده از دوران افشاریه است. این کتیبه شامل ۲۴ بیت شعر است که ۴ بیت اول به زبان فارسی و مابقی ابیات به زبان ترکی نوشته شده‌اند.
یکی دیگر از جاذبه‌های کلات نادری مشهد، سد زاوین است. این سد با محیط جذاب و آرامش‌بخش خود در فاصله ۵۰ کیلومتری از شهر کلات قرار دارد. همچنین وجود آبشارهای تماشایی و چشمه‌های زلال و خنک در مناطق اطراف سد، گردشگران زیادی را به این منطقه می‌کشاند.
جنگل خواجه پسته یکی از جذاب‌ترین و منحصر‌به‌فردترین جنگل‌های ایران است. این جنگل به علت موقعیت جغرافیایی خاص همچنان بکر و زیبا مانده است. جنگل خواجه پسته کلات نادری مشهد پر از درختان پسته است. همچنین حیواناتی مانند پلنگ، خرگوش، گراز و گورخرهای ترکمن در این منطقه زندگی می‌کنند.
آبشار بابا رمضان کلات نادری مشهد در فاصله ۵۰ کیلومتری از شهر کلات قرار دارد. این آبشار ۱۰ متری جاذبه‌ای تماشایی در دل دره‌های سرسبز با دیواره‌های بلند است.
روستای خشت کلات نادری یکی دیگر از دیدنی‌های شهر زیبای کلات است که با طبیعت بی‌نظیر و فضای آرامش‌بخش خود پذیرای گردشگران زیادی است. هنگام بازدید از این روستا می‌توانید سری هم به آب‌انبارهای تاریخی و آسیاباد قدیمی آن بزنید. جالب است بدانید زبان مردم این روستا همان زبان رایج شمال خراسان است اما سبک پوشش و زندگی آن‌ها بیشتر به مردم ترکمن شباهت دارد.
آبشار آبگرم یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی کلات نادری مشهد است. ارتفاع این آبشار ۲۰ متر بوده و دمای آن به حدود ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. گردشگران می‌توانند حتی در فصول سرد هم بدون احساس سرمای زیاد در حوضچه‌های مسیر آبشار آبگرم از آب‌تنی لذت ببرند.
در این مقاله شهر کلات نادری مشهد را معرفی کردیم. همانطور که گفته شد این شهر تاریخی در زمان افشاریه محل نگهداری گنج‌ها و غنائمی بود که نادرشاه افشار در جنگ‌ها به دست می‌آورد. امروزه کلات نادری با داشتن جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متعدد مقصد جذابی برای سفر محسوب می‌شود.