کشورهای خاورمیانه به طور کلی به کشورهایی گفته می‌شود که از نظر موقعیت جغرافیایی در نقطه مرکزی تقاطع سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار گرفتهاند و در چندین دایره المعارف معتبر و گوناگونی که در سراسر دنیا وجود دارد، به عنوان ( The Middle East ) شناخته شده. Middle East به کشورهایی در آسیا گفته می‌شود که میان دریای مدیترانه و خلیج فارس قرار گرفتهاند. کشورهای خاورمیانه از قسمت کشور ترکیه به سمت قاره اروپا و از سمت کشور مصر به قاره آفریقا متصل می‌شود و از همین رو گفته می‌شود که فرهنگ و زبان کشورهای خاورمیانه بسیار متنوع و گوناگون می‌باشد؛ به طوری‌که تنوع فرهنگی بین ایرانی‌ها، ترک‌ها، کردی‌ها، آشوری و بربری‌ها بسیاری قابل مشاهده می‌باشد.
مردمی که در خاورمیانه زندگی می‌کنند دارای زبان‌های اصلی مختلفی از جمله عربی، ترکی، کردی، ایرانی و عبری می‌باشند. خاستگاه کلمه خاورمیانه مربوط به زمانی می‌شود که اروپاییان قدرت را در جهان در دست داشتند و به دلیل آنکه خاورمیانه نسبت به اروپا در قسمت شرقی قرار گرفته است و از اروپا دور می‌باشد، به عنوان خاور دور نام‌گذاری شده است. در ادامه این راهنما قصد داریم تا با کشورهای خاورمیانه از لحاظ موقعیت جغرافیایی و سایر ویژگی‌ها بیشتر آشنا شویم؛ اگر علاقه‌مند به کسب اطلاع در مورد این کشورها هستید، در ادامه راهنما همراه الی گشت باشید.
همان‌طور که اشاره شد، اصطلاح خاورمیانه بیشتر مربوط به فرهنگ و موقعیت جغرافیایی این منطقه می‌شود. با این حال، امروزه پس از گذشت سال‌ها همچنان در مورد تعداد کشورهای خاورمیانه و قلمرو جغرافیایی آن‌ها اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. برخی از افراد بر این باور هستند که کشورهای شمال و شرق آفریقا هم بین خاورمیانه می‌باشند و یا برخی دیگر بر این باور هستند که کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان جزوی از خاورمیانه محسوب نمی‌شوند. از همین رو، اگرچه تفسیر یکسانی در مورد کشورهای خاورمیانه وجود ندارد اما به طور کلی کشورهایی که جزو خاورمیانه محسوب می‌شوند، عبارت‌اند از:اردن، امارات متحده عربی، ایران، بحرین، ترکیه، سوریه، عراق، عربستان سعودی، عمان، قطر، کویت، لبنان، مصر، یمن و فلسطین.
می‌توان گفت، کشورهایی که از لحاظ تاریخی و فرهنگی جزو کشورهای اصلی خاورمیانه به‌شمار می‌آیند، شامل کشورهای غربی منطقه از جمله تونس، لیبی، الجزایر و مراکش می‌شوند. همچنین برخی از کشورهای آفریقایی مانند سومالی و موریتالی جزوی از خاورمیانه محسوب می‌شوند، چرا‌که دارای پیوندهایی با خاورمیانه می‌باشند. از طرفی کشورهای ترکیه و قبرس به دلیل نزدیکی به کشورهای اروپایی، خود را بخشی از اروپا می‌دانند و کشور ایران به عنوان مرز خاوری در خاورمیانه شناخته می‌شود. برخی کشور افغانستان را نیز به عنوان جزوی از کشورهای خاورمیانه به‌شمار می‌آورند که این موضوع نیز به طور قطعی مشخص نشده است.
خاورمیانه شامل ۱۶ کشور می‌شود که از کشور ایران تا مصر را در بر‌می‌گیرد، با این حال در یک دسته بندی کلی می‌توان گفت که برخی کشورهای خاورمیانه آسیایی و برخی دیگر آفریقایی می‌باشند.
از نظر تاریخی باید بدانید که خاورمیانه اولین خاستگاه تمدن در جهان می‌باشد و از همین رو سر‌منشا بسیاری از باورها و آیین‌هایی که در جهان رواج داشته‌اند، از خاورمیانه بوده است. تاریخ مذهبی خاورمیانه از جمله موارد مهم در مورد این منطقه جغرافیایی می‌باشد، چرا‌که ادیان مهمی مانند اسلام، یهودیت و مسیحی از این منطقه سر‌بر‌آورده‌‌اند؛ به همین ترتیب اماکن متبرکه و مذهبی بسیاری نیز از گذشته در خاورمیانه موجود دارد و تعداد جمعیت مذهبیان در این کشورها بیشتر از سایر کشورهای دنیا می‌باشد.
از جنبه اقتصادی نیز منطقه خاورمیانه از اهمیت بسیار بالایی در جهان برخوردار می‌باشند، علاوه‌بر فرهنگ و تمدن گذشتگان در منطقه خلیج فارس، این منطقه از نظر ویژگی‌های اقتصادی نیز بسیار مهم بوده که دلیل آن وجود معادن سرشار به ویژه نفت می‌باشد. در واقع بزرگ‌ترین ذخایر انرژی در جهان در منطقه خاورمیانه قرار گرفته است که در هیچ کجای دنیا نمی‌توان مانند آن را پیدا کرد. خوب است بدانید که درآمدهای ناشی از نفت در کشورهای حاشیه خلیج فارس از سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۳ چیزی حدود بیش از دو هزار و پانصد میلیارد دلار بوده است که در این بین کشورهایی مانند ایران، کویت، عراق، عربستان، امارات و ونزوئلا در حدود ۷۰ درصد از ذخایر نفتی را از آن خود کرده و از مهم‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام در سراسر جهان به‌شمار می‌روند.
از دیگر ذخایر طبیعی مهم که در کشورهای خاورمیانه از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد، گاز طبیعی است که به دلیل فراوانی ذخایر طبیعی آن در منطقه خاورمیانه باعث شده تا صادرات آن نیز بسیار رونق داشته باشد. کشورهای حوزه خلیج فارس به طور کلی حدود ۳۰ درصد ذخایر کل گاز جهانی را به خود اختصاص داده‌اند که کشور ایران با داشتن ذخایر فراوان گاز طبیعی از نظر استخراج و تولید گاز طبیعی در رأس کشورهای جهان قرار گرفته است.
صنعت پتروشیمی نیز یکی دیگر از صنایع مهم در خاورمیانه به‌شمار می‌آید که نقش مهمی را در پیشرفت و توسعه انواع صنایع مختلف در جهان دارد. در حدود ۱.۴ درصد از محصولات صنعتی مورد استفاده در کشورهای پیشرفته اروپایی از صنایع پتروشیمی خاورمیانه تأمین می‌شود. خوب است بدانید که همه روزانه حدود ۳۳۰ هزار اوره، ۲۰ هزار تن ملانین و ۱۰۰ هزار تن اسید سولفوریک و حدود ۵ هزار تن آمونیاک و متانول از کشورهای حاشیه خلیج فارس به برخی از کشورهای اروپا، آمریکا و همچنین اقیانوسیه صادر می‌شود.
مورد دیگری که در مورد کشورهای خاورمیانه در سراسر جهان بسیاری حائز اهمیت است، تأثیر گذاری بسیار خاورمیانه از لحاظ نظامی بر روی سایر کشورهای جهان می‌باشد. همان‌طور که اشاره کردیم، خاورمیانه نقطه‌ای است که سه قاره بزرگ دنیا اعم از آسیا، اروپا و آفریقا به گرد هم جمع شده‌اند و از همین رو از جنبه جغرافیایی از پر‌اهمیت‌ترین مناطق ژئواستراتژیک در دنیا به‌شمار می‌رود.
از جنبه استراتژیک و نظامی، کشورهای خاورمیانه به دلیل مجاورت با دو اقیانوس هند و اطلس و همچنین وجود دریاهایی مانند دریای خزر، مدیترانه، خلیج فارس و دریای احمر از تاثیرگذارترین کشورهای دنیا می‌باشند. خاورمیانه با داشتن کانال‌ها و تنگه‌های متنوع مانند کانال سوئز که محل اتصالی بین دریاهای سرخ در مصر و مدیترانه می‌باشد، تنگه بسفر و داردانل که در شمال غرب ترکیه واقع شده است، تنگه هرمز که محل اتصال دریای عمان و خلیج فارس است و همچنین تنگه باب المندب و تنگه جبل الطارق که دریاهایی مانند عدن و عربستان و همچنین مدیترانه و اقیانوس اطلس را به یکدیگر متصل می‌کنند، نقش بسیار مهمی در زمینه‌های مختلف بازی می‌کند. به همین دلیل است که دو ابر قدرت بزرگ دنیا یعنی آمریکا و شوری قصد تسلط بر منطقه خاورمیانه را دارند.
خاورمیانه به چند ناحیه اصلی تقسیم بندی شده است، اگرچه در مورد کشورهای هر ناحیه نیز برخی اختلاف نظرها وجود دارد، اما در حالت کلی نواحی مهم در خاورمیانه عبارت‌اند از:
- قفقاز – گرجستان، آذربایجان، ارمنستان
- شبه جزیره عربستان و حاشیه خلیج فارس – عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، عمان، عراق، بحرین، یمن
- فلات ایران
- آناتولی – ترکیه
- دریای مدیترانه – قبرس
- شرق – اسرائیل، اردن، سوریه، لبنان، فلسطین، شبه جزیره سینا
سؤالات متداول
از نظر تاریخی باید بدانید که کشورهای خاورمیانه در تاریخ، اولین خاستگاه تمدن در جهان می‌باشند و از همین‌رو سر‌منشا بسیاری از باورها و آیین‌هایی که در جهان رواج داشته اند، از خاورمیانه بوده است. علاوه‌بر فرهنگ و تمدن گذشتگان در منطقه خلیج فارس، این منطقه از نظر ویژگی‌های اقتصادی نیز بسیار مهم بوده که دلیل آن وجود معادن سرشار به‌ویژه نفت می‌باشد. در واقع بزرگ‌ترین ذخایر انرژی در جهان در منطقه خاورمیانه قرار گرفته است که در هیچ کجای دنیا نمی‌توان مانند آن را پیدا کرد.
به طور کلی کشورهایی که جزو کشورهای خاورمیانه محسوب می‌شوند عبارت‌اند از: اردن، امارات متحده عربی، ایران، بحرین، ترکیه، سوریه، عراق، عربستان سعودی، عمان، قطر، کویت، لبنان، مصر، یمن و فلسطین
این منطقه از نظر ویژگی‌های اقتصادی نیز بسیار مهم بوده که دلیل آن وجود معادن سرشار به ویژه نفت می‌باشد. درآمدهای ناشی از نفت در کشورهای حاشیه خلیج فارس از سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۳ چیزی حدود بیش از دو هزار و پانصد میلیارد دلار بوده است که در این بین کشورهایی مانند ایران، کویت، عراق، عربستان، امارات و ونزوئلا در حدود ۷۰ درصد از ذخایر نفتی را از آن خود کرده است.
منطقه خاورمیانه در سراسر دنیا از اهمیت بسیاری برخوردار است، به ویژه به دلیل منابع سرشار نفت و گاز در این منطقه، خاورمیانه در طول سال‌ها یکی از مهم‌ترین مناطق برای کشورهای مانند آمریکا و روسیه بوده است. کشورهای خاورمیانه از فرهنگ و تمدن بالایی در طول تاریخ برخوردار بوده‌اند که همین موضوع باعث شده تا آثار تاریخی و ارزشمند بسیاری در این کشورها وجود داشته باشد. آشنایی با کشورهای دنیا و کسب اطلاعات در مورد تاریخ و اقتصاد این کشورها در دنیای امروز بسیار با‌اهمیت می‌باشد، برای آنکه بتوانید اطلاعات کافی در مورد سایر کشورها و شهرهای جهان را در اختیار داشته باشید، این فرصت را دارید تا به راهنماها و خبرنامه‌های سایت الی گشت مراجعه نمایید و اطلاعات مورد نظر خود را به دست آورید.
مطالب مرتبط:
نکات مهم درباره باید ها و نباید های سفر به استانبول!