رنگ و لعابی که با پوشاک ترکمن معنا می گیرد

در سرتاسر جهان پوشاک اقوام مختلف از باورها، تاریخ و وقایع خاص آن منطقه نشات گرفته است و در واقع جزئی از نماد، فرهنگ و البته سنت های آن منطقه می باشد. بیشتر پوشاک سنتی در جهان مربوط به یک دوره تاریخی خاص می باشد و ویژگی های پوشش آن دوران را یادآوری می کند. اما با مقایسه کردن پوشاک در نزد ترکمن ها با پوشاک در دوره های تاریخی ایران در مناطق دیگر در میابیم که نمی توان آن را به دوره خاصی مرتبط کرد، در واقع آنچه که لباس قومیت های مختلف ایرانی را از یکدیگر متمایز می کند ترکیب عناصر دوره‌های مختلف تاریخی است که بررسی ها را دشوار می کند. در ادامه الی گشت را همراهی کنید تا با پوشاک ترکمن ها بیشتر آشنا شویم.

مطالب مرتبط:
آشنایی با مراسم عروسی ترکمن ها
آشنایی با دیدنی های بندر ترکمن
راهنمای سفر به ترکمنستان

آنچه که در یک دوره محدود تاریخی در کشور ما وجود داشته است و یا در بعضی از دوره ها وارد کشور ما شده است، دائما در حال تغییر بوده و حتی با جریان ها و تغییرات سیاسی نیز شکل آن عوض شده است. پوشاک ترکمن هم شامل هیمن قاعده می شود و در آن نشانه های پوشاک در دوره های مختلف مثل لباس های عربی هنگام ورود اسلام به ایران و تغییرات آن ملاحضه می شود. به عنوان مثال بوروک ترکمنی، در ظاهر شبیه عرقچین های دوره تیموری است یا آل دانقی که بانوان ترکمن بر تن می کنند همراه با زیورآلات فلزی خاص آن به شکل کلاه بانوان دربار تیموری است. پوشاک زنان و مردان در دو شکل سنتی و امروزی از یکدیگر متمایز است و کماکان این تفاوت ادامه دارد.

پوشاک ترکمن ها معمولا از موادی از جمله ابریشم‌، پوست‌، کتان‌ و پنبه‌ ساخته می شود. اما جنس‌ پوشش اصیل‌ ترکمن ها‌ از ابریشم‌ بود و نوع زنانه و مردانه نیز تفاوتی چندانی نمی کرد. مسئولیت پرورش‌ کرم‌ های ابریشم‌ و تهیه‌ پیله‌ آن  بر عهده زنان ترکمن است و پس از تهیه شدن ابریشم آن‌ را با چرخ‌ دستی‌ تاب‌ می دادند تا نخ به دست آید و با رنگ های‌ طبیعی‌ همچون‌ دانه انار و پوست‌ آن، بویا، نیل‌ و دیگر گیاهان صحرایی‌ به آن جلوه ای خاص می دادند. در واقع می توان پوشاک ترکمن ها را به دو بخش مردان و زنان تقسیم کرد.

• لباس مردان ترکمن از قسمت هایی مثل تن‌ پوش‌، شلوار، کلاه‌ و کفش‌ تشکیل می گردید:

تن پوش ها همان بالاپوش ها می باشند که ما به آنها را لباس می گوییم. این تن پوش های مردانه در پوشاک سنتی ترکمن چند نوع دارد از جمله دون‌(don)، قیزیل دون‌ یا قیرمیز دون‌ (Gyzyl/ Gyrmyz don)، قارما دون‌ (Garma don)، چأکمن (Çäkmen)، ایچمک ‌(Içmek).

روپوشی برای زمستان که از پارچه های راه راه تشکیل می شود و به صورت دامنی بلند با آستین های صاف دوخته می گردد و سوراخی نیز در سر آستین هایش دارد. بخش جلوی این پوشاک به صورتی است که از هم باز شده و بدون دکمه است و جهت ثابت نگه داشتن آن و پوشاندن روی سینه از کمربندی چرمی استفاده می گردد.

قبا هم روپوشی است که آن هم از پارچه های راه راه و گاهی ساده تهیه می گردد. بدون یقه برگردان می باشد و آستین های راسته و هچنین بدون زیر بغلی دارد. این پوشش نیز دارای دامنی می باشد که دو سوی آن دارای یک چاک به چشم می خورد. دو طرف این لباس و از ناحیه کمر به نحوی یکنواخت گشادتر می گردد.

چاتال به لباسی سبک می گویند که از لباس های خانگی کوتاه تر بوده و در زمان یورش به دشمن، آن را بر تن می کنند.

پاپینجا نیز پوششی بدون آستین است و جنس آن از نمد است. چوپان ها در زمستان آن را بر دوش خود می‌اندازند و از آن درتابستان به عنوان سایه بان استفاده می کنند.

شلوارهای سنتی در پوشاک مردان ترکمن در دو نوع است: بالاق یا تنبان که یک تنبان گشاد از رشته های پنبه است و جولبار یا شلوار که اغلب مردان کهنسال از آن ها درروزهای جشن استفاده می کنند.

کلاه در نزد ترکمن ها اهمیت خاصی دارد و در این نوع پوشش سنتی شامل چندین نوع می شود که از آنها می توان تلپک (Telpek)، دوومه تلپک (Düwme T)، بوخار تلپک (Buhar T)، شیپیرما تلپک (Shypyrma T)  ، بوروک (Börük)

ترکمن ها پاپوش ها یا کفش های ویژه ای دارند از جمله چکمه(Çekme) که اصلی ترین‌ پاپوش‌ مردان ترکمن است، چاریق‌(Çaryk) که‌ کفشی نرم است، دولاق(Dolak) که پارچه ای دستباف، ضخیم و پشمی است، چپک (Çepek) یا یلکن‌ (Ýelken)که پاپوشی تابستانی و از پوست شتر است.

لباس های زنان‌ ترکمن‌ دارای تنوع زیادی است و علت آن نیز به دوره های‌ سنی‌ آنها مربوط است. پوشاک زنان ترکمن معمولا دارای برشی ساده است ولی تزیینات چشم گیری روی آنها نقش بسته است. در کل زنان ترکمن چهار نوع لباس برای خود دارند که شامل لباس منزل که با توجه به سن آنها شکل و ظاهری متفاوت دارد، لباس کار که معمولا برای پختن نان و همچنین انجام کارهای کشاورزی استفاده می شود، لباس شهر که برای خروج از خانه و یا خرید از بازار مورد استفاده است و لباس تشریفات که به منظور شرکت در مراسم، جشن ‎ها و اعیاد بر تن می کنند.

در کل برای تن پوش ها، لباس های متنوع ترکمنی وجود دارد که عبارتند است از: کوینک‌(Köýnek)، قوشاق(کمربند)، چابیت‌ (çabyt)، چاروود یا جبه، چکمن، نیم تنه، بوقو (Buqaw)

شلوارهای زنان ترکمن نیز انواع مختلف داشت که عبارتند از: بالاق‌ (Balak)که شلوار زنان ترکمن است و دارای کمر و میان ساق آن به نسبت سایر شلوارهای سنتی زنان ایرانی تا حدی گشادتر می باشد.

از زمان های گذشته به منظور پوشاندن سر در پوشاک ترکمن از گزینه های متفاوتی استفاده می شد که برخی از آنها شامل : بوروک‌(Börük) یا عرقچین کلاه گرد و صافی بود که معمولا دختران‌ آن‌ را با زینت‌ آلات‌ خود بر سر می کردند و بر دو نوع ساده و تزیین شده می باشد. توپبی‌ (Topbi) کلاه هایی به شکل مخروط ناقص را بر سر می کردند که از نی و چوب جارو تولید می شد، دون که زنان ترکمن پوشاکی از جنس ابریشم بود و بر سر می کردند، چارقد روسری بزرگی که زنان در زمان بیرون رفتن یا میهمانی یا عروسی بر سر می کردند. چاشو که روسری به شکل مربع‌ و از ابریشم‌ نازک است، چیرپی که نوعی شنل تشریفاتی به حساب می آید. قینگاچ‌ نوعی روسری است که از ابریشم‌ نازک‌ بافته می شود. یالیق یا یایلیق روسری نازک، ابریشمی و دارای نقش و نگار است که البته بیشتر در خانه استفاده می شود.

پوشش پا  نیز در بین زنان ترکمن شامل دو بخش است: کفش های خشن که برای ساخت آن از چرم خام استفاده می شد و جوراب هایی از پشم‌ و ابریشم‌ الوان که خودشان تولید می کردند.