لنج سازی، هنری قدیمی که در خطر فراموشی است!

استان بوشهر در ایران بیشترین مرز دریایی کشور را دارا بوده که این برخورداری شامل ۹۰۰ کیلومتر می شود، همین موضوع توانسته فرصت دریانوردی را برای اهالی این منطقه به خوبی فراهم آورد. همجوار بودن بوشهر با خلیج فارس سبب شده تا یکی از مهمترین آبراه های جهان را شامل شود و از دیرباز تاکنون مردم این خطه در اندیشه دریانوردی باشند و در این راه گام های مهمی بردارند. با توجه به اهمیت دریا برای مردم بوشهر و نیاز آن ها به لنج و قایق، دلیلی بوده بر اینکه یکی از هنرهای مردمان این منطقه ی جنوبی از دیرباز تاکنون لنج سازی یا گلافی باشد. اگرچه این هنر رفته رفته در حال فراموشی است اما سبب نمی شود که از تاریخ حذف شود و تعلق این هنر از مردم استان بوشهر گرفته شود؛ ما در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره هنر لنج سازی در ایران که در واقع هنر قدیمی مردم بوشهر می باشد صحبت کنیم و از ثبت جهانی آن در یونسکو خدمتتان اطلاعات لازم را ارائه دهیم.

مطالب مرتبط:
نکات سفر برای افراد درونگرا!
ترفندهایی کاربردی برای کاهش تولید زباله در سفر!
نحوه ساخت صابون در طبیعت!

همانطور که در بالا ذکر کردیم دریانوردی برای سیر و سفر، تجارت و بازرگانی و همچنین صید و صیادی برای مردم حائز اهمیت بوده و این موضوع سبب شده است تا مردم برای انجام این امورها اقدام به ساخت شناورهایی در ابعاد و اندازه‌های مختلف کنند. دانش دریانوردی ایرانی ها یا همان گلافی در سال ۱۳۸۸ به ثبت ملی رسید و جز قدیمی ترین و مهمترین صنایع دستی بوشهر به شمار می رود که به دوره افشاریان باز می گردد. بندر بوشهر در دوره افشاریان به عنوان مرکز تجاری دریایی ایران از چندان شکوهی برخوردار بود که این صنعت با رونق هرچه بیشتر در بوشهر فعال و زنده بود.

لنج در فارسی از واژهٔ انگلیسی Launch گرفته شده، که خود آن نیز از واژهٔ اسپانیایی Lancha آمده ‌است. در سواحل شرقی آفریقا آن را «دهو» می‌ خوانند.

مصالح اولیه گلافی یا لنج و قایق‌سازی، چوب‌ های مقاوم و در مقابل رطوبت با چربی خاصی است که بیشتر در بخش اسکلت و تخته‌ های مرغوب هندی به نام (سای) برای بدنه شناور مورد استفاده قرار می ‌گیرد.

با توجه به اهمیت لنج سازی و قایق سازی در استان بوشهر و به طور کلی در جنوب ایران، این صنایع دستی به شدت مورد توجه و اهمیت قرار گرفت چرا که به واسطه ی آن میزان مبادلات دریایی و صد ماهی از رونق بالایی برخوردار بود و لازم به ذکر از که مصالح به کار رفته در آن از چوب های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسکلت و تخته های مرغوب هندی به نام سای برای بدنه بوده است. متاسفانه در حال حاضر این صنعت در حال فراموشی است و دلیل آن هم همانطور که در بالا ذکر کردیم جایگزین شدن قایق های فایبرگلاس می باشد که در ادامه بیشتر درباره آن خواهیم پرداخت.

با توجه به این که از دهه ۱۹۵۰ میلادی موتور های بنزینی و دیزلی برای حرکت دادن لنج ها به کار رفت تا به امروز بیشتر لنج ها دارای موتور هستند و این کمک بزرگی به دریانوردان بود. در جنوب به کسانی که در کار ساخت لنج هستند جلاف یا گلاف گفته می‌شود. به اتاق ناخدا قماره و به انبار پائینی خن گفته می ‌شود. لنج های ایرانی بیشتر در کرانه های خلیج فارس یافت می شوند و لنج‌ سازی یکی از صنایع بومی مردمان خلیج فارس است. در واقع لنج گونه ‌ای از کشتی کوچک یا قایق بزرگ باری و مسافری است که در خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند دیده می‌شود. لنج‌ها بر پایه قایق‌های بادبانی رایج در خلیج فارس ساخته می‌شود با این تفاوت که به جای بادبان با موتور حرکت می‌کنند. عرشه باز یا نیمه‌باز دارد.

با توجه به این که در سال های اخیر سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان محیط زیست تولید و ساخته هر گونه شناورهای چوبی را ممنوع کرده بود و شناورهایی با جنس فایبرکلاس را جایگزین شناورهای چوبی کرده و همین خود سبب شده که از رونق گلافی یا لنج سازی که از قدیمی ترین هنرهای دستی ایران به شمار می رود نیز کاسته شود.

کسانی که سازنده ی لنج های جنوب ایران هستند گلافان نام دارند که در حال حاضر سازندگان لنج و قایق قدیمی هستند و بیشتر در زمینه تعمیر و اسکراپ و یا فتیله کوبی شناورهای چوبی موجود مشغول هستند.

با توجه به قدمت هنر لنج سازی در ایران معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر، امین بینش پژوه در گفتگو با خبرنگار مهر چنین گفته است:

پیشنهاد ثبت هنر لنج سازی در ایران در سازمان یونسکو به عنوان دانش دریانوردی ایرانیان امسال از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور ارائه شده است.

همچنین امین بینش پژوه در ادامه اظهار داشت:

دانش دریانوردی ایرانیان در چهار استان جنوبی بوشهر، خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان پس از ثبت ملی در سال ۸۸ امسال از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یونسکو برای ثبت جهانی پیشنهاد داده شده که امیدواریم این میراث ناملموس ایران در لیست جهانی میراث ناملموس کشورمان قراربگیرد.

بینش پژوه نیز از به ثبت رسیدن هر ۲ پیشنهاد بوشهر خبر داد و بیان کرد: ثبت کوه نمک واقع در جاشک و دانش دریانوردی ایرانیان (گلافی) دو پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر برای ثبت جهانی این دو اثر در یونسکو است.

هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر نیز به منظور تداوم صنعت تعمیر و فتیله کوبی در گلافی گفته است که: لنج های چوبی به عنوان ناوگان سنتی که بیشتر برای باربری و حمل و نقل کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند در استان بوشهر فعالیت دارند؛ با توجه به این که لنج‌های چوبی بیشتر در بندر گناوه و بندر عامری مستقر هستند که هنر لنج سازی در ایران در این دو منطقه برای تعمیر و فتیله کوبی (آب‌بندی) فعال است.

بینش‌پژوه، معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر گلافی را یک پروژه عظیم مردم شناسی عنوان و اضافه کرد: بررسی جنبه‌های مختلف این هنر به عنوان یک سرمایه ناملموس فرهنگی و میراث اجتماعی نتایج شگفت‌آوری در زمینه‌های مختلف در اختیار پژوهشگران خواهد گذاشت. همچنین بررسی موسیقی کار در حین ساخت و تولید شناورهای چوبی با ضرب‌ آهنگ و ریتم خاص و منحصربه ‌فرد، تولید شناورهایی بدون نقشه ‌های مدرن به سبک امروزی و تکنولوژی منحصر به فردی که ظاهرا سینه به سینه از نسل به نسل منتقل شده تا به امروز در اختیار گلافان قرار دارد از ویژگی‌های گلافی استان بوشهر است.

بسیاری از صنایع دستی و هنرهای قدیمی ایران با توجه به توسعه و پیشرفت های روز افزون در حال فراموشی است در حالی که هر کدام از آن ها به عنوان بخشی از تاریخچه ی این دیاری محسوب می شوند. هر چند که برنامه ‌های دریانوردی و صیادی و استفاده از شناورها هر روز گسترده‌تر می‌شود و کاربری‌های جدیدتری همچون گردشگری به دیگر کاربردهای شناورها اضافه می‌شود، ولی هنر لنج سازی در ایران یا گلافی روز به روز بیشتر به فراموشی سپرده می‌شود. در حال حاضر شناورهای جدیدی با جنس فلز یا فایبرگلاس ساخته می شوند و ساخت شناورهای چوبی بیش از پیش به حاشیه می روند و فعالان این صنعت تنها در بخش تعمیرات مشغول هستند.