نگهبانان آسمان: افسانه های اهرام خورشید و ماه

در فاصله یک ساعته از پایتخت مکزیک، یکی از مهم‌ترین اهرام باستانی و یک سایت میراث جهانی یونسکو در هاله‌ای از رمز و راز پنهان شده است. شهر تئوتیئواکان (Teotihuacán) مجموعه وسیعی از ویرانه‌های باستان‌شناسی در خارج از مکزیکوسیتی است. این شهر به عنوان بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین شهر قاره آمریکا در دوران پیش از آزتک‌ها شناخته می‌شود.

شهر تئوتیئواکان، یک مکان باستانی وسیع در کشور مکزیک

شهر تئوتیئواکان، یک مکان باستانی وسیع در کشور مکزیک است که در فاصله ۴۰ کیلومتری از شهر مکزیکوسیتی قرار دارد. این شهر بزرگ‌ترین هرم های قاره آمریکا پیش از ورود اسپانیایی‌ها به این قاره یعنی هرم‌های خورشید و ماه را در خود جای داده است.

زمان اوج شهر تئوتیئواکان به نیمه نخست هزاره یکم (۱ تا ۵۰۰ پس از میلاد) بازمی‌گردد. در این دوره تئوتیئواکان بزرگ‌ترین شهر قاره آمریکا محسوب می‌شد و بر سراسر آمریکای میانه نفوذ داشت. حداقل جمیعت این شهر در دوره اوج  ۲۵۰۰۰ تا ۱۲۵۰۰۰ نفر تخمین زده شده است.

همچنین شهر تئوتیئواکان در آن دوره ششمین شهر بزرگ جهان محسوب می‌شد. این شهر به دلیل وجود اهرام خورشید و ماه، ساختار پیچیده، مجتمع‌های مسکونی چند طبقه، خیابان مردگان و نقاشی‌های دیواری خاص که تا به امروز به خوبی حفظ شده‌اند، از نظر مردم‌شناسی اهمیت زیادی دارد.

شهر تئوتیئواکان ۱۰۰ سال قبل از میلاد تأسیس شد و ساخت آن تا حدود قرن هفتم یا هشتم میلادی ادامه داشت. اما بناهای تاریخی برجسته‌ی این منطقه تا حدود ۲۵۰ پس از میلاد ساخته شده بودند. این بناها در حدود سال ۵۵۰ میلادی غارت شده و سپس سوزانده شدند.

اگر چه علت زوال این شهر به طور دقیق مشخص نیست؛ اما باستان‌شناسان افول تئوتیئواکان را به رویدادهای شدید آب و هوایی سال‌های ۵۳۵ تا ۵۳۶  و جنگ و شورش‌های داخلی نسبت می‌دهند.

هنوز توافق کاملی درباره ساکنان تئوتیئواکان وجود ندارد؛ اما احتمال داده می‌شود گروه‌های قومی ناهوا، اوتومی یا توتوناک در این منطقه ساکن بوده‌اند. برخی‌ها به دلیل کشف جنبه‌های فرهنگی مرتبط با قوم مایا و مردم اوتو-پامی معتقدند تئوتیئواکان شهری چند قومیتی بوده است.

از دیگر نکات جالب درباره ساکنان تئوتیئواکان می‌توان به دست‌سازه‌های آن‌ها اشاره کرد. تئوتیئواکانی‌ها سبک سفالین منحصربه فردی را تولید می‌کردند و ابزارهایی بسیار کاربردی از سنگ ابسیدین (سنگی غنی از سیلیکات با بافت شیشه‌ای و رنگ سیاه) می‌ساختند. این ابزارها به سراسر قاره آمریکا صادر می‌شد.

در حال حاضر این سایت باستانی با ۳۸ کیلومتر مربع گستردگی جزو شهرداری سن خوان ایالت مکزیک است و در ایام مختلف سال گردشگران زیادی به صورت انفرادی یا همراه با تورهای مختلف  از این منطقه بازدید می‌کنند. تئوتیئواکان به دلیل ارزش تاریخی زیاد در سال ۱۹۸۷ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

ریشه نام شهر تئوتیئواکان

ریشه نام شهر تئوتیئواکان به زبان آزتک‌های ناهواتل بازمی‌گردد. در این زبان تئوتیئواکان به معنای «محل تولد خدایان» است. این نام در حدود سال ۵۵۰ پس از میلاد توسط آزتک‌ها برای منطقه‌ی باستانی که هرم‌های باشکوهی را در خود جای داده بود اطلاق شد.

نام اصلی شهر تئوتیئواکان ناشناخته است. در متون هیروگلیف کشف شده از مناطق مایاها، از این شهر با عنوان puh به معنای «محل نی» یاد شده است. در تمدن مایاها در دوره کلاسیک، مشابه دیگر سکونتگاه‌های مکزیک نام تولان به معنای مکانی از نی‌ها (مانند تولا-هیدالگو و چولولا) به تئوتیئواکان و برخی دیگر از مناطق مکزیک اختصاص داده شده بود.

این شیوه نام‌گذاری در اوایل قرن بیستم باعث سردرگمی محققان شد. آن‌ها مطمئن نبودند که Teotihuacan یا Tula-Hidalgo همان تولان توصیف شده توسط تاریخ‌نگاران قرن شانزدهم است یا نه! در حال حاضر محققان معتقدند نام Tollan در اصطلاح عمومی قوم ناهوا، برای شهرک‌های بزرگ به کار می‌رود.

در مفهوم شهرنشینی مکزیک، تولان و دیگر معادل‌های زبانی آن در واقع استعاره‌هایی هستند که دسته‌های نی و راش‌های موجود در محیط دریاچه‌ای دره مکزیک و تجمع زیادی از مردم را در یک شهر به یکدیگر پیوند می‌دهند.

بر اساس پژوهش‌های انجام شده در ژانویه سال ۲۰۱۸ نام تئوتیئواکان توسط اسپانیایی‌ها در قرن شانزدهم تغییر کرده است. ورونیکا اورتگا، باستان‌شناس موسسه ملی مردم‌شناسی و تاریخ معتقد است نام این شهر Teohuacan به معنای «شهر خورشید» بوده است.

تاریخچه شهر تئوتیئواکان

برای آشنایی با تاریخچه شهر تئوتیئواکان باید به سال ۶۰۰  قبل از میلاد مسیح بازگردیم. در این دوره اولین تأسیسات انسانی در این منطقه ساخته شدند. تا سال ۲۰۰ قبل از میلاد در این منطقه چندین دهکده کوچک پراکنده بودند.

از سال ۱۰۰ قبل از میلاد تا ۷۵۰ پس از میلاد، تئوتیئواکان به یک مرکز شهری و اداری بزرگ تبدیل شد. تاریخ این شهر شامل چهار دوره متوالی به شرح زیر است:

• دوره اول بین ۲۰۰ تا ۱ قبل از میلاد: در این دوره کشاورزان محلی در کنار چشمه‌های مرکزی مکزیک گرد هم آمدند و تئوتیئواکان شروع به رشد کرد.
• دوره دوم بین ۱ تا ۳۵۰ پس از میلاد: در این دوره تئوتیئواکان رشد انفجاری را تجربه کرد و به بزرگ‌ترین کلان‌شهر قاره آمریکا تبدیل شد. در دوره دوم به دلیل فوران آتشفشان، بسیاری از سکونتگاه‌های نزدیک به تئوتیئواکان تخریب شدند.

در اثر این اتفاق افراد زیادی به تئوتیئواکان مهاجرت کردند و افزایش جمعیت باعث شد ساختمان‌های چند طبقه در این شهر ساخته شوند. همچنین معماری و مجسمه‌سازی در این دوره بسیار پیشرفت کرد و بناهای بسیار خاصی مانند اهرام خورشید و ماه در تئوتیئواکان ساخته شدند.

از دیگر تغییرات این دوره می‌توان به انتقال قدرت سیاسی از معبد Temple of the Feathered Serpent به خیابان مردگان و ساخت مکان‌های راحت و سنگی برای زندگی مردم اشاره کرد.

• دوره سوم از ۳۵۰ تا ۶۵۰ پس از میلاد: در این دوره که به عنوان دوره کلاسیک تئوتیئواکان از آن یاد می‌شود شهر به اوج نفوذ خود در قاره آمریکا رسید. همچنین این شهر با داشتن ۲۰۰۰ ساختمان در مساحت ۱۸ کیلومتر مربع به یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان تبدیل شد.

در دوره سوم بازسازی‌های بسیار عظیمی روی ساختمان‌های مختلف و معبد Temple of the Feathered Serpent انجام شد و ساخت تزیینات مجسمه‌ای رونق گرفت.

• دوره چهارم از ۶۵۰ تا ۷۵۰ میلادی: در این دوره شهر تئوتیئواکان کم‌کم رو به زوال رفت. امروزه آثار سوختگی زیادی از دوره چهارم در شهر قابل مشاهده است. باستان‌شناسان احتمال می‌دهند در این دوره درگیری‌های داخلی در شهر تئوتیئواکان رخ داده است.

اهرام خورشید و ماه، یادگاری از دوره دوم تاریخی شهر تئوتیئواکان

اهرام خورشید و ماه یادگاری از دوره دوم تاریخی شهر تئوتیئواکان هستند. این دو هرم بزرگ و باشکوه مانند تصویر کوه‌های اطراف دره هنوز پس از گذشت سالیان زیاد، استوار و پابرجا مانده‌اند.

• هرم خورشید (Pyramid of the Sun)

هرم خورشید بزرگ‌ترین ساختمان شهر تئوتیئواکان و سومین هرم بزرگ جهان است. این ساختمان در حدود سال ۲۰۰ پس از میلاد ساخته شده است. هرم خورشید با ۶۳ متر ارتفاع و ۲۱۵ مترمربع مساحت در امتداد خیابان مردگان و بین هرم ماه و سیودادلا (Ciudadela) قرار دارد.

در ساخت این هرم از سه میلیون تن سنگ، پاره آجر و آجر استفاده شده است. این هرم در ابتدای قرن بیستم بازسازی شده است. در سال ۱۹۷۱ باستان‌شناسان توانستند یک ورودی ناشناخته‌ی ۹۷ متری منتهی به زیر نوک هرم خورشید را کشف کنند.

نشانه‌هایی از یک چشمه‌ی طبیعی، زغال چوب و برگزاری مراسم‌هایی با استفاده از آب و آتش در این مکان یافت شد.

• هرم ماه (Pyramid of the Moon)

هرم ماه بعد از هرم خورشید، دومین هرم بزرگ آمریکای مرکزی محسوب می‌شود. این هرم در سال ۲۵۰ پس از میلاد و چند سال بعد از هرم خورشید ساخته شده است. هرم ماه با طول ۱۵۰ متر کاملا در راستای ارتفاع هرم خورشید قرار دارد.

اگر چه ارتفاع این هرم کمی کوتاه‌تر از هرم خورشید اما به خاطر این که در مکان مرتفع‌تری ساخته شده است از نظر ظاهری با هرم خورشید هم ارتفاع دیده می‌شود. هرم ماه یک مجموعه متقارن دوطرفه است که در انتهای خیابان مردگان قرار دارد.

دو طرف این هرم توسط راه پله به یکدیگر متصل شده‌اند. در بالای این هرم یک سکو برای برگزاری مراسم قربانی حیوانات و انسان‌ها به افتخار الهه بزرگ آب، باروری، زمین و خلقت وجود دارد. این سکو و مجسمه‌ای که در پایین هرم قرار دارد به الهه بزرگ تقدیم شده‌اند.

همچنین این ساختمان دارای یک محراب مرکزی و یک ساختمان اصلی با تقسیمات داخلی است.  این سازه چهار بدنه‌ی مستطیلی شکل دارد و به همین علت به عنوان صلیب تئوتیئواکان شناخته می‌شود.

دلایل زوال شهر تئوتیئواکان

در گذشته محققان دلایل زوال شهر تئوتیئواکان را به حمله  مهاجمان خارجی در قرن هفتم یا هشتم نسبت می‌دادند. با این حال شواهد جدید نشان‌دهنده‌ی این هستند که فقط ساختمان‌ها و خانه‌های مرتبط با طبقه حاکم در پی درگیری سوزانده شده‌اند.

برخی‌ها با توجه به این شواهد احتمال می‌دهند تئوتیئواکان با یک قیام داخلی مواجه شده است و شورشیان روی تخریب کاخ‌ها، معابد و مکان‌های مورداستفاده توسط طبقات بالای جامعه تمرکز کرده‌اند. از آنجا که این مکان‌ها در حال سوختن بودند آتش به کل شهر گسترش پیدا کرده است.

همچنین امروزه شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد فقط ساختارهای مدنی اصلی در امتداد خیابان مردگان تخریب شده‌اند و مجسمه‌های داخلی سازه‌های کاخ مانند Xalla شکسته شده‌اند. به طور کلی هیچ اثری از تهاجم خارجی در این شهر دیده نمی‌شود.

در اثر این ناآرامی‌ها از حدود قرن ششم جمعیت تئوتیئواکان شروع به کم شدن کرد. همچنین کاهش جمعیت این شهر با خشکسالی‌های طولانی در بین سال‌های  ۵۳۵-۵۳۶ مرتبط است. اسکلت‌های کشف شده در این شهر با قدمت قرن ششم نشان‌دهنده‌ی این هستند که اهالی شهر دچار سوءتغذیه بوده‌اند.

سخن پایانی

در این مقاله شهر تئوتیئواکان را معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد این شهر باستانی یکی از بزرگ‌ترین سایت‌های تاریخی قاره آمریکا است. شهر تئوتیئواکان در فاصله ۴۰ کیلومتری از مکزیکوسیتی قرار دارد و بازدید از آن برای عموم آزاد است.

سؤالات متداول

شهر تئوتیئواکان در چه دوره ای شکل گرفت؟

ساختار ابتدایی این شهر در بین سال‌های ۲۰۰ تا ۱ قبل از میلاد ایجاد شده است.

مهم ترین ساختمان شهر تئوتیئواکان کدام است؟

هرم خورشید مهم‌ترین ساختمان شهر تئوتیئواکان محسوب می‌شود.

چه عواملی باعث زوال شهر تئوتیئواکان شده است؟

از دلایل زوال شهر تئوتیئواکان مکزیک می‌توان به تغییرات آب و هوایی، جنگ داخلی و افزایش فاصله بین قشرهای اجتماعی اشاره کرد.

مطالب مرتبط :
در مورد اسرار مایاها چه می دانید؟
چیچن ایتزا: شاهکار معماری مایاها در لیست عجایب ۷گانه جدید
مراسم وحشتناک بیرون کشیدن قلب در تمدن مایا!