هاتوسا، نسبت به دیگر شهرهای باستانی ترکیه، توجه نسبتاً کم‌تری را به خود جلب کرده است. این موضوع ممکن است به دلیل موقعیت دورافتاده این شهر گمشده در ترکیه باشد. به‌هرحال، به‌عنوان پایتخت یکی از پرقدرت‌ترین امپراتوری‌های عصر برنز، هاتوسا اهمیت تاریخی انکارناپذیری دارد. امروزه با بازدید از هاتوسا، شاهد ویرانه‌های باشکوهی خواهید بود که در منطقه وسیعی پخش شده و در میان مناظر طبیعی زیبای آناتولیا قرار دارند.
هاتوسا در نزدیکی شهر امروزی بوغازکاله در استان چوروم ترکیه واقع شده است. این شهر همچنین محل معبد صخره‌ای یازیلیکایا متعلق به هیتی ها است که می‌توان آن را در همان روز بازدید کرد
رزرو تورهای ارزان‌قیمت ترکیه در الی گشت
هیتی‌ها مردمانی هندواروپایی بودند که حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد وارد آناتولی شدند. هیتی‌ها به تدریج تحت یک دولت متمرکز که نخستین دولت بزرگ آناتولی محسوب می‌شود، با هم متحد شدند.
تا قرن ۱۳ قبل از میلاد، زبان هیتی ها زبان غالب آناتولی شده بود و هیتی ها حتی الفبای هیروگلیفی منحصر به فردی را علاوه بر الفبای مصر باستان ابداع کرده بوند. هیتی ها بعدها پایتخت خود را در شهر هاتوسا قرار دادند.
امروزه در هاتوسا بیشتر نمادهای مهم موجود، به دوران امپراتوری هیتی ها تعلق دارند. علت واقعی فروپاشی امپراتوری هیتی‌ها که حدود سال ۱۲۰۰ قبل از میلاد رخ داد، هنوز هم ناشناخته است. اما شاید این موضوع اتفاقی نباشد که تروا، متحد هیتی‌ها هم در حدود همان زمان، در جنگ تروا مغلوب شد.
باوجوداینکه هیتی‌ها یکی از مهم‌ترین تمدن‌های عصر برنز بودند، تا همین اواخر اطلاعات چندانی از آن‌ها در دسترس نبود. اگرچه چند بار در کتب مقدس از آن‌ها یاد شده بود، اما کسی تلاشی برای پیدا کردن پایتخت آن‌ها نکرده بود.
رزرو آنلاین بهترین هتل‌های ترکیه با الی‌گشت
اما در سال ۱۸۳۴ میلادی، باستان شناسی به نام شارل تکسیه در حالی که به دنبال پایتخت گالاتیا بود، موفق به کشف حکاکی‌های یازیلیکایا شد. تحقیقات بعدی در دهه‌های آتی منجر به کشف لوح‌های استوانه‌ای خط میخی شد و تنها در آن زمان بود که دانشمندان متوجه‌شدن که پایتخت امپراتوری بزرگ هیتی‌ها را کشف کرده‌اند که از آنچه تصور می‌شد، بسیار عظیم‌تر بود. این کاوش‌ها که از سال ۱۹۰۷ آغاز شده بود، در طول قرن بیستم هم ادامه یافت و هنوز هم ادامه دارد!
برای کسانی که قصد دارند با پای پیاده از هاتوسا دیدن کنند، راه طولانی اما دلپذیری وجود دارد. قبل از رسیدن به دیوار اصلی شهر، باید از دیوارهای مستحکم دیگری عبور کنید که به نظر می‌رسد جزوی از سازوکار دفاعی شهر بوده‌اند. باتوجه‌به اندازه عظیم این محوطه، حتماً کشفیات بااهمیت دیگری هم هستند که هنوز در دل خاک مخفی مانده‌اند.
با نزدیک شدن به محوطه اصلی شهر، ابتدا از سازه بازسازی شده دیوار اصلی به طول ۶۵ متر عبور می‌کنید. این دیوار با استفاده از آجرهای رسی به همان اندازه‌ای که هیتی‌ها از آن استفاده می‌کردند، ساخته شده است. باستان‌شناسان در ساخت این سازه، حتی روش‌های ساخت قدیمی را نیز تقلید کرده‌اند.
اعتقاد بر این است که ابعاد این سازه، دیوار اصلی را به طور کامل بازسازی می‌کند و بازدیدکنندگان امروزی را قادر می‌سازد تا تصویر واضحی از آنچه در عصر برنز اینجا وجود داشته را به دست آورند. اما این ساختار با تمام شکوهش تنها حدود ۱ درصد از دیوار اصلی هاتوسا را نمایش می‌دهد. هزاران سال پیش، این دیوار تا حداقل ۶٫۶ کیلومتر امتداد داشته است!
رزرو بلیط هواپیما ترکیه در الی گشت
با ورود به دروازه‌های شهر، در منطقه وسیع شهر پایینی قرار خواهید گرفت. بقایای بناهای موجود، نشان می‌دهد که این بخش از شهر تا چه میزان مجهز و وسیع بوده است.
شهر به‌وسیله یک خیابان بزرگ تقسیم می‌شده که هنوز هم قابل‌تشخیص است. بخش پایین‌شهر، قدیمی‌ترین بخش شهر هاتوسا است که از دوران برنز اولیه به طور پیوسته مسکونی بوده است. در آن زمان پیشینیان هیتی‌ها، یعنی هاتیان ها اینجا ساکن بودند و باستان شناسان برخی از بقایای آن‌ها را کشف کرده‌اند. باوجوداینکه برای تصور بسیاری از جزئیات باید به قوه تخیلتان اتکا کنید، بعضی از سازه‌ها هنوز هم بسیار زیبا هستند. از جمله ساختمان‌های بزرگ با کف سنگی که به نظر می‌رسد در سطح زیرزمین ساخته شده‌اند.
با ادامه مسیر به سمت شمال، به معبد مقدس می‌رسید که بزرگ‌ترین مجموعه ساختمانی در تمام هاتوسا بوده است. دسترسی به این محوطه احتمالاً تنها برای پادشاه هیتی‌ها که همچنین سرکاهن اعلی در جامعه آنان بوده، مجاز بوده است. درحالی‌که بیشتر بخش‌های معبد پوشیده شده بودند، اما حیاط داخلی رو به آسمان بوده و مراسم قربانی حیوانات در آن انجام می‌شده است. در انتهای حیاط دو اتاق وجود داشته که احتمالاً میزبان مجسمههای مذهبی خدایان بوده‌اند.
امروزه تنها پایه‌های این بنا باقی‌مانده است، اما مجموعه معبد در ابتدا شامل ستون‌های سنگی به ارتفاع ۱.۵ متر بوده، در حالی که دیوارها از آجرهای خاکی ساخته شده بودند.
خوشبختانه محوطه معبد کاملاً خالی از اشیای جالب توجه نیست. در یکی از انبارهای سابق، سنگ سبز بزرگ و اسرارآمیزی را پیدا خواهید کرد. این واقعیت که تنها یک سنگ زیبای اینچنینی در تمام شهر هاتوسا پیدا می‌شود، آن را به یکی از مهم‌ترین بخش‌های شهر تبدیل کرده است.
توضیح قطعی برای وجود این سنگ وجود ندارد. اما طی قرون، مردمان سرتاسر جهان از این نوع سنگ معمولاً برای مقاصد مذهبی و مراسم مقدس، به‌ویژه آن‌هایی که با آب و باران مرتبط می‌شدند، استفاده کرده‌اند. پس احتمالاً این سنگ هم عملکردی مذهبی داشته است. امروزه، بسیاری از بازدیدکنندگان هاتوسا دوست دارند دستان خودشان را روی این سنگ قرار دهند و آرزوهایشان را در گوش آن نجوا کنند.
وقتی به سمت بالای تپه حرکت می‌کنید، در سمت راست مسیر یک ساختمان شاخص قرار دارد. به نظر می‌رسد این ساختمان پیرامون دو صخره طبیعی بزرگ، شبیه یازیلیکایا ساخته شده است. شاید اینجا یکی از ۳۰ معبدی بوده است که قبلاً در هاتوسا وجود داشته.
گرچه هاتوسا عموماً از تابلوهای اطلاع رسانی خوبی برخوردار است، این محوطه باستان شناسی بسیار بزرگ است و شما در مسیر بالارفتن از تپه، با بناهای جالبی برخورد خواهید کرد که هیچ برچسب و مشخصاتی ندارند.
همین‌طور که به سمت بالای تپه پیش می‌روید، به نقطه‌ای می‌رسید که جاده منشعب می‌شود. از علامت پیکان پیروی کنید و از جاده سمت راست بروید. نگران نباشید – با پیروی از مسیر توصیه شده، در نهایت همه‌جا را خواهید دید. بازدید از هاتوسا تنها به کاوش در محوطه‌های باستانی محدود نمی‌شود، بلکه فرصت تحسین مناظر طبیعی زیبای آن را هم خواهید داشت.
اولین بنای مهمی که در بالای تپه با آن روبرو می‌شوید، احتمالاً مشهورترین بنای هاتوساست. دروازه شیرها، که به دلایل واضحی چنین نام‌گذاری شده، در بخش جنوب غربی دیوارهای شهر قرار دارد.
چشم‌های شیرها در ابتدا با سنگ‌های گران‌بها تزئین شده بوده‌اند. در حالی که شیر سمت راست به طور کامل در کاوش‌ها پیدا شد، سرشیر سمت چپ کاملاً گم شده بود؛ بنابراین، آنچه امروزه می‌بینید، کاملاً بازسازی شده است. این شیرها در دو طرف یک دروازه بزرگ طاق‌دار قرار داشتند که به یک درب چوبی مجهز شده بود.
اگر از جاده به سمت شرق مسیر را ادامه دهید، به یکی دیگر از دروازه‌های شهر خواهید رسید. دروازه ابوالهول، در ادامه مسیر قرار دارد. ابتدا از راهروی ۷۰ متری عبور خواهید کرد که شما را به سمت مقابل می برد. این راهرو احتمالاً به عنوان یک راه مناسب برای عبور و مرور عابران پیاده مورد استفاده قرار می گرفته است.
وقتی از انتهای دیگر دروازه خارج می‌شوید، به سمت چپ بپیچید و وقتی به انتها رسیدید، چیزی را خواهید دید که احتمالاً انتظار یافتن آن را در هاتوسا نداشتید: یک هرم. البته نیمی از یک هرم! اگرچه اینجا دقیقاً یک هرم به سبک اهرام مصر نیست، اما نزدیک‌ترین چیز به یک هرم است که در تمام آناتولی پیدا خواهید کرد.
با بالارفتن از پله‌ها، سرانجام به مجسمههای ابوالهول می‌رسید. البته باید دقت داشته باشد که این مجسمه‌ها در واقع بازسازی شده هستند، درحالی‌که اصل آن‌ها را می‌توان در موزه‌ای نزدیک Boğazköy در شهر پیدا کنید.
این مجسمه‌ها که در اولین حفاری‌ها در سال ۱۹۰۷ میلادی کشف شدند، به قرن ۱۳ قبل از میلاد بازمی‌گردند. مجسمههای ابوالهل سرهای انسانی روی بدن شیرهای بال‌دار دارند، درحالی‌که یکی از آن‌ها نوعی کلاه تشریفاتی پیچیده نیز بر سر دارد.
این دو در سال‌های اخیر دوباره به یکدیگر پیوستند. این مجسمه‌ها در اوایل قرن بیستم به آلمان برده شدند، اما یکی از آن‌ها در سال ۱۹۲۴ به ترکیه بازگردانده شد.
مجسمههای ابوالهول تقریباً یک قرن در موزه باستان شناسی استانبول نگهداری شد تا این که در سال ۲۰۱۱ به بوغازکاله بازگردانده شد.
ابوالهول دیگر عمدتاً به دلیل پیچیدگی‌های سیاسی مختلف، به مدت طولانی در آلمان باقی ماند. سرانجام این ابوالهول نیز در سال ۲۰۱۱ به بوغازکاله بازگردانده شد.
از بالای تپه، بقایای چند ساختمان دیگر را در سراسر تپه مشاهده خواهید کرد. اگرچه هیچ کدام از این سازه‌ها حاوی علامت‌های اطلاع رسانی نیستند، اما همچنان برای بازدید جالب و سرگرم‌کننده خواهند بود.
کسانی که پیاده به دیدن هاتوسا آمده‌اند، به جای اینکه به جاده وابسته باشند، می‌توانند به سادگی از این منطقه عبور کنند تا به مقصد مهم بعدی (دروازه شاه) برسند. این یکی از مزایای اصلی تورهای پیاده روی هاتوسا است.
هاتوسا احتمالا تا ۳۰ معبد داشته است، و بسیاری از این ساختمان‌های بدون علامت امروزی برای اهداف مذهبی استفاده می‌شده‌اند. در حالی که از برخی از این بناها تنها پایه‌های آن‌ها باقی‌مانده، بخش‌هایی از دیوارهای سنگی بزرگ همچنان سالم هستند. همچنین در سراسر شهر بالایی، ویرانه‌های قلعه‌های کوچکی را که روی برآمدگی‌های طبیعی ساخته شده‌اند، مشاهده خواهید کرد.
این دروازه در بخش جنوب شرقی شهر هاتوسا قرار دارد، و از لحاظ اندازه و سبک بسیار شبیه دروازه شیرها است – فقط بدون شیرها. به جای آن، شما حکاکی دقیق یک شکل انسانی را خواهید دید – که در ابتدا گمان می‌رفت یک شاه باشد، اما اکنون باور بر این است که یک خدا بوده. همان‌طور که با نگاه اول مشخص است، حکاکی اینجا اکنون یک بازسازی مدرن است، درحالی‌که اصل آن در آنکارا نگهداری می‌شود.
درست در برابر دروازه شاه یک منطقه به نام نیسانتپه قرار دارد که بیشتر به خاطر صخره‌ای که بر روی آن هیروگلیف‌هایی حک شده است، معروف شده. متأسفانه، هیروگلیف‌های نیسانتپه به‌شدت تحت‌تأثیر آب‌وهوا قرار گرفته و امروزه قابل خواندن نیستند. باستان‌شناسان بر این باورند که متن، دستاوردهای شاه سوپیلولیوما دوم را توصیف می‌کرده است. ازآنجایی‌که سوپیلولیوما دوم آخرین پادشاه هیتی بوده، احتمالاً خودش این متن را تهیه کرده است. خوشبختانه، در نزدیکی، هیروگلیف‌هایی وجود دارند که به‌مراتب بهتر حفظ شده‌اند.
با صعود از پله‌ها، می‌توان به آنچه که امروزه “قلعه جنوبی” نامیده می‌شود، رسید. این ساختار ابتدا توسط هیتی‌ها بنا شده بود؛ ولی بعدها توسط تمدن بعدی که بر این سرزمین‌ها حاکم شدند، تقویت شد. خوشبختانه آثار اصلی و اساسی این محل سالم نگه داشته شده‌اند.
اتاق درون دیوارهای بازمانده از قلعه، توسط سوپیلولیوما دوم که همان طور که گفته شد، احتمالاً عامل خلق هیروگلیف‌های پایین‌تر هم بوده، ساخته شده است. اینجا پادشاه، خدایان مختلف را ستایش می‌کند و از کشورها و سرزمین‌های مختلفی که فتح کرده، یاد می‌کند. او همچنین از قربانی‌های مختلفی که به خدایان گسترده هیتی ارائه داده، نام می‌برد. همچنین به نظر می‌رسد متن اشاره به وجود یک گذرگاه زیرزمینی زیر اتاق دارد که شاید نمادی از ارتباط با دنیای زیرین بوده است. اگرچه اتاق به روی گردشگران کاملاً بسته است، اما می‌توان از طریق شکاف‌های دروازه، به درون آن نگاهی انداخت.
با پایین آمدن از قلعه جنوبی به سمت شمال حرکت کنید و از پله‌های دیگری بالا بروید تا به ناحیه کاخ سلطنتی هاتوسا برسید. این منطقه درگذشته محل قرارگیری یک کاخ عظیم، خانه‌ها و انبارهایی بوده است.
پادشاهان هاتوسا اینجا از بهترین مناظر شهر برخوردار بوده‌اند. علی‌رغم اهمیتی که داشته‌اند، ساختارهای ویران شده این کاخ سلطنتی، حالا تفاوت زیادی با سایر مناطق هاتوسا ندارند.
مطالب مرتبط: سوملا، صومعه ای هزار ساله در قلب ترابزون ترکیه مجسمه های غول پیکر در پارک ملی کوه نمرود ترکیه