آشنایی با نژادهای اسب ایرانی و تاریخچه اسبچه خزر

معرفی نژادهای اسب ایرانی

همانطور که می دانید ایران در زمان های گذشته سرزمین بسیار پهناوری بوده است و در آن زمان برای دسترسی به شهرها و مناطق مختلف کشور نیاز به قدرت بالاتری از نیروی انسانی احساس می شده است، از همین رو ایران در زمان های گذشته مهد پرورش اسب های مختلفی به شمار می رفته! ما در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره ی نژادهای اسب ایرانی و همچنین تاریخچه ی اسبچه خزر که در واقع قدیمی ترین نژاد اسب در ایران محسوب می شده نیز صحبت کنیم، نژادهای متنوعی از اسب در ایران وجود دارد. نژادهای مختلف اسب حاصل آمیختگی اسب‌ها توسط انسان بوده و یا به روش انتخاب طبیعی بوجود آمده اند؛ در ادامه همراه با ما باشید تا بیشتر درباره ی نژاد اسب های ایرانی بدانید.

مختصری از تاریخ اسب در ایران

مطالب مرتبط:
خیابان های معروف و دیدنی پاریس
نکات استفاده از کنسرو در سفر
جهت یابی به کمک پوشش گیاهی

ایران سرزمینی پهناور و می تواند مهد پرورش اسب و مبدا نژادهای گوناگونی از این گونه ی جانوری بوده است، ما در ایران ثروتی بی همتا با سابقه‌ ای به طول تاریخ تمدن جهان به نام اسب بومی ایران داریم. ویژگی های منحصر به فرد این گونه ی جانوری گواهی بر جد تمامی اسب های اصیل و ممتاز امروزی بوده و با علم به اینکه ایران باستان محل پرورش بهترین اسب‌ های جهان بوده و با نگاهی به آثار تاریخی و عقاید دیرین شناسان می ‌توان ایران را مهد پرورش اسب دانست که منشا سایر نژادهای اسب امروزی است. تمامی این اسب‌ها دارای شجره ‌نامه و شناسنامه انفرادی بودند و عموما در سواره نظام ارتش استفاده می‌شدند. در آن زمان بر اساس قوانین وضع شده هر ایرانی باید سوارکاری را می‌آموخت.

مارکوپولو هم در اینباره می نویسد: در ایران بهترین و زیباترین اسب‌های جهان موجود است و با توجه به شهرت آنها بازرگانان خارجی آنها را برای فروش به هندوستان آورده و به بهای هنگفتی می‌ فروشند، بهای هر اسب ۲۰۰ لیره طلا می ‌باشد.

اسب ترکمن

یکی دیگر از نژادهای اسب ایرانی، اسب ترکمن است که در منطقه ی ترکمن صحرا زیست می کند و در حال حاضر هم در این منطقه در حال پرورش است. رنگ این گونه ی جانوری خاکستری بوده و بدنی کشیده و لاغر دارا می باشد. شکم اسب ترکمن بر خلاف بسیاری از نژادهای دیگر اسب، تخت است به عبارت دیگر شکم آنها لاغر است. صادرات این اسب به خارج از کشور ممنوع اعلام شده است. از دیگر ویژگی های ظاهری که اسب ترکمن دارا می باشد قدی بین ۱۴۸ تا ۱۵۵ و گوشهای بلند و متحرک، سینه فراخ، کپل کم شیب با عرض مناسب، مفاصل قوی، سم های محکم با زاویه مناسب، تحمل حرکات سنگین ورزشی هستند. طیف رنگ این گونه از اسب شامل کهر، نیله (طوسی)، سمند، کرنگ، قره کهر، ابرش، سیاه، و سفید می باشد. از گورهای سکایی یافت شده در پازیریک واقع در کوه‌های آلتای، آثاری از اسب ترکمن مربوط به ۴۰۰ سال قبل از میلاد به دست آمده است.

از جمله نژادهای شناخته شده از اسب ترکمن نیز شامل یموت، اسب آخال تکه، چناران (مخلوط از تلاقی اسب ترکمن و اسب عرب) می باشد.

اسب کردی 

اسب کردی، از دیگر نژادهای اسب ایرانی است که اصالت آن از مبدا نخستین دوره ثبت شده در تاریخی بر می گردد و از روزگار شیرین باستان افسانه ای سرچشمه می گیرد. نژاد کرد امروزی نه تنها از زیبائی خاص برخوردار است بلکه دارای استقامت بی نهایت هم می باشد. این گونه از اسب در مسابقات چوگان هم بسیار موفق بوده اند و لازم به ذکر است که بسیاری از اسب های کرد در مسابقات پرش و سواری استقامت افتخارات ارزنده ای را کسب کرده اند. اسب کرد فوق العاده قانع و کم خوراک و در زمستان های سخت نواحی کوهستانی کردستان که هیچ وسیله نقلیه ای قادر به حرکت و عبور نیست عامل انتقال امداد و بیماران از روستائی به روستای دیگر یا به مرکز پخش است و دلیل ماندگاری را می توان همین مقاومت بی مانند در کوهستان دانست. لازم به ذکر است که از گذشته تا کنون داشتن اسب کرد نمادی فرهنگی و تاریخی مردم کرد بوده و داشتن آن همواره برای خانواده ها مایه مباهات و فخر بوده است.

عمدتاً این نژاد در منطقه کرمانشاه و مناطق اطراف آن و استان های آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان (سلطانیه)، لرستان و کردستان و اصفهان پراکنده می باشند و همچنین به کشورهای همجوار ایران نظیر عراق، ترکیه و قسمتی از جمهوری آذربایجان انتقال یافته و جمعیت مناسبی را تشکیل داده است.

اسب عرب

اسب عربی یکی از نژادهای اسب ایرانی است که در برخی موارد به آن اسب اصیل هم گفته می شود و از جمله نژادهای اسب سبک در جهان و متعلق به منطقه ی خاورمیانه می باشد، (لازم به ذکر است علت این که می گوییم اسب عربی اما آن را متعلق به ایران می دانیم، وسعت سرزمین پهناور ایران در سالیان دور نیز بوده است که بیشتر کشورهای کنونی در گذشته بخشی از ایران محسوب می شدند، لذا در کل متن اگر چنین جملاتی را مشاهده کردید دچار سوء تفاهم نشوید) شناسایی این نژاد به دلیل شکل سر متمایز و دم بلند آن آسان است. اسب های عربی در منطقه خاورمیانه به وجود آمده و از آن جا از طریق بازرگانی یا جنگ‌ها به تمام جهان انتشار یافته‌اند؛ همچنین از این نژاد برای بهبود بخشیدن ویژگی‌های دیگر نژادها از قبیل قدرت تحمل بالا، فرمان پذیری و سرعت استفاده می‌شود. این گونه از اسب قدی به طول ۱۴۲ تا ۱۵۴ سانتی متر دارد و وزن آن چیزی بین ۳۵۰ تا ۴۵۰ کیلوگرم برآورد شده است. اسب‌های عرب اصیل به رنگ‌های کهر، نیله (خاکستری)، کرنگ، مشکی و ابرش یافت می‌شوند، عمده‌ترین رنگ‌هایی که در این نژادیافت می‌شوند به ترتیب کهر، نیله و کرنگ می‌باشند.

اسب‌های عرب اسب‌هایی خون‌گرم، باهوش، زیرک و حساس می‌باشند که این ویژگی‌ها باعث ارتباط قوی تر بین آن‌ها و سوارکارشان می‌شود اما همین ویژگی‌ها نیز می‌تواند سبب این شوند که عادت‌های بد را سریع تر از بسیاری از نژادهای دیگر فرا بگیرند.

اسب قره باغ

از قدیمی ترین نژادهای اسب ایرانی در سرزمین پهناور ایران اسب قره باغ است، اسب قره باغ ازجمله اسب های قدیمی ایران است که در شمار اسب های باستانی قرار می گیرد. با توجه به اینکه این اسب از صفات فنوتیپی و ژنوتیپی وضعیت مناسبتری نسبت به سایر توده های ایرانی دارد اما به عنوان یک نژاد ایرانی ثبت نگردید و فعالیتی برای آن انجام نشد . اسب قره باغ در مسابقات سرعتی نتایج خوبی را بدست آورده و همچنین از این اسب علاوه بر ورزش هایی نظیر چوگان و کالسکه رانی برای آموزش کودکان و نوجوانان هم استفاده می شود.

این حیوان به خاطر زندگی در مناطق کوهستانی از نظر اندام بزرگ نبوده ولی از نظر تاندون و عضله بندی بسیار مقاوم و قوی می باشد و مخصوص زندگی در کوهستان است . از نظر بیومتری قد این حیوان مابین ۱۴۱ تا ۱۴۵ سانتیمتر ولی در سایر ممالک مثل آلمان تا ۱۵۰ سانتیمتر نیز می رود .

اسب سیستانی     

یکی دیگر از مواردی که در لیست نژادهای اسب ایرانی قرار می گیرد اسب سیستانی است. این اسب در سیستان و بلوچستان زیست می کند اما متاسفانه به دلیل توجه بسیار کمی به این گونه جانوری شده خبرهایی می رسد که در حال انقراض است و امروزه تنها تعدادی از آن ها در مرز سیستان و بلوچستان زیست می کنند.

اسب تالشی

اسب تالش اسبی استقامتی است که مسابقات آن اکثرا در مسیر های سرآشیبی انجام می گیرد.ولی اکثر مردان تالش از این نزاد اسب برای کار استفاده میکنند و فصل هایی هم که کار نیست اسب را در شالیزار ها ول میدهند. در ییلا قات ماسال حتی میتوان اسب هاییرا دید که به صورت گله ای ول شده اند.البته اسب هایی که برای مسابقه نکهداری می شود ذر شرایت بهتری زندگی می کنند.اما درمنطقهی ما حتی جایی برای تمرین دادن اسب هم نیست. سالانه تعداد زیادی از اسب هایی که ول شده اند در اثر تصادف جان خود را از دست می دهند.

اسب‌ خزر

یکی دیگر از نژادهای اسب ایرانی که قدمتی بسیار طولانی در ایران دارد و از آن به عنوان یکی از نژادهای پایه در سطح بین المللی شناخته شده است که بدلیل عدم توجه به پرورش و مطالعات مرتبط با این حیوان در آستانه انقراض قرار دارد. برای پرورش این گونه ی جانوری در استان های شمالی کشور شرایط مناسبی وجود دارد اما متاسفانه با توجه به عدم توجهات لازم اسب خزر یا همان اسب کاسپین که از شاهکارهای خلقت در آفرینش به شمار می رود در کشورهای خارجی نظیر استرالیا، انگلی و آمریکا در حال حاضر پرورش می یابد. و در استان گیلان که سرزمین و موطن اصلی اسب خزر است اثری جدی از پرورش و مطالعات مرتبط با این حیوان مشاهده نمی شود. از ویژگی های ظاهری این حیوان به قدی در بین ۹۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر با تناسب بدنی کامل اشاره کرد.

” لوئیز فیروز” این اسب را که کشاورزان محلی با نام “مولکی” یا ” پوزکی” به معنی پوزه کوچک می شناخت، اسبچه خزر نامید البته لازم به ذکر است که در گستره ی تحقیقات بعدی به نام این اسب “اسب مینیاتوری دریای خزر” و در نهایت به “اسب خزر یا اسب کاسپین” تغییر یافت.

اسبچه یا همان اسب مینیاتوری همانطور که گفتیم گونه بسیار زیبا از نژادهای اسب ایرانی است که در شهرهای شمالی کشور زیست می کرده است و همچنان هم در این منطقه وجود دارد اما آنچنان توجهی به آن نمی شود در حالی که در کشورهایی نظیر انگلیس، فرانسه و … ما شاهد این جاندار زیبای ایرانی هستیم.

اسبچه خزری با اندامی کوچک و قدرتی زیاد که زیستگاه اصلی آن خطه شمال و جنگل های منطقه خزر (استانهای مازندران و گیلان) می باشد. اسبچه خزر یک اسب مینیاتوری است که نژاد خاص ایران می‌باشد. چون این اسبچه ها در حوالی دریای خزر یافت شدند نام کاسپین یا اسبچه ی خزر به آنها داده شد. اسب کاسپین علاوه بر ارزش‌های ورزش و سوارکاری، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ تکاملی اسب نیز دارد. قدیمی ترین تصویری که از این پیدا شده در نگاره های پلکان آپادانای تخت جمشید و مهر سه زبانه داریوش است. در گنجینه آمودریا در موزه بریتانیا و در نقش رستم و نقش شاپور، اسب کوچکی مشاهده می‌شود که بنا بر مطالعات فسیل شناسی بر روی بقایای اسکلت‌های یافت شده در اطراف همدان، همان اسبچه خزر است.

حدود ۵۰ سال پیش خانم لوئیز فیروز (آمریکایی مقیم ایران) توجه دنیا را به سمت اسبچه خزر جلب کرد و این موجود دوست‌داشتنی که از نژادهای اسب ایرانی بود را در استان سرسبز مازندران کشف و به جهان معرفی کرد. با توجه به تحقیقات گسترده تری که خانم لوئیز انجام داد و با آزمایش خون اسب خزر، متوجه شد که این گونه از اسب قدمتی بیش از سه هزار سال داشته و قدیمی ترین اسب خونگرم دنیا بوده است. تا آن زمان تصور بر آن بود که اسب عرب قدیمی‌ترین نژاد از این اسب هاست ولی پس از اعلام این نتایج برخی حتی می‌گویند اسب کاسپین می‌تواند جد اسب عرب باشد. جالب آنکه شناخت آن از روی عکس و تصویر به راحتی امکان‌پذیر نیست و از آن جا که شباهت زیادی با اسب نژاد عرب دارد، باید آن را در کنار یک شاخص قرار داد تا بتوان آن را تشخیص داد.