موزه ی ایاصوفیه در استانبول را اکثرا با نام مسجد ایاصوفیه می شناسید. این مکان تاریخی که به نوعی تبدیل به نماد شهر استانبول شده است و تقریبا همه آن را می شناسند، از جمله شاهکارهای معماری دوره ی بیزانس است. این مسجد تاریخی که در واقع در حال حاضر موزه ی ایاصوفیه است، امروزه تبدیل به یکی از اولین جاذبه هایی است که برای شروع گشت و گذار به گردشگران توصیه می شود. با ما در الی گشت همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، موزه ی ایاصوفیه در استانبول را به اتفاق یکدیگر مورد بررسی قرار دهیم.
مطالب مرتبط: ایستینیه پارک، محبوب ترین مرکز خرید استانبول ۶ مورد از بهترین رستوران های گیاهی استانبول گشتی در موزه ی مادام توسو استانبول
همانطور که در مقدمه هم به شما گفتیم، ممکن است بیشتر افراد ایاصوفیه را به عنوان مسجد بشناسند که اتفاقا اصلا هم اشتباه نیست اما، ما امروز می خواهیم به این جاذبه ی استانبولی از بعد موزه بودنش نگاه کنیم. موزه ی ایا صوفیه در استانبول در واقع یک شاهکار معماری بسیار زیبا و به جای مانده از ۲ دوره ی تاریخی مهم یعنی دوره ی بیزانس ها و امپراتوری عثمانی می باشد. این موزه و یا به عبارتی معروف تر مسجد مهم نیست که چقدر از عمرش بگذرد، انگار قرار است که تا همیشه به عنوان یکی از نمادهای عرفانی ترکیه ای و نمادی از پیوند اسلام و مسیحیت در شهر استانبول شناخته می شود.
شاید دقیقا به همین خاطر است که موزه ی ایاصوفیه در ابتدا یک کلیسا بوده و بعد به یک مسجد تغییر کاربری داده است و در حال حاضر بیشتر حالت ی موزه را دارد. از لحاظ تاریخی اگر نگاهی بیندازیم، فرمانروایان مختلفی در این شهر آمده و رفته اند و این بنای منحصر به فرد و زیبا همچنان سر پا است.
چه جالب است بدانید که برای قرن ها، مسجد ایا صوفیه و تا قبل از این موزه شود، به عنوان بزر گ ترین حرم در جهان شناخته می شد. البته امروزه گنبد این مسجد و یا به عبارتی دیگر موزه، به عنوان بزرگ ترین موزه ی دنیا شناخته می شود. ساختمان اصلی موزه ی ایاصوفیه در استانبول در سال ۳۶۰ میلادی به عنوان یک کلیسای چوبی ساخته شد.
این کلیسا که به نام مگال کلیسای به معنای کلیسای بزرگ هم نیز خوانده می شد، در سال ۴۰۴ سوزانده شد. فرمانروای وقت در سال ۴۱۵ میلادی آن را با یک باسیلیکای بسیار بزرگ جایگزین کرد اما، در سال ۵۳۲ میلادی در هنگام قیام نیکا در برابر جاستینیان سوزانده شد. اما دقیقا ۴۰ روز پس از هنگام شورش، جاستینینچ دوباره بازسازی ایا صوفیه را آغاز کرد. امپراطور آن قدر به خود و ساخته اش قره شده بود که گفت ما با ساختن این مکان از سلیمان نبی هم که یکی از زیباترین سالن های جهان را داشت، حتی زیباتر ساخته ایم. موزه ی ایاصوفیه در استانبول زمانی که برای اولین بار توسط امپراطوری بیزانس و در سال ۵۳۶ میلادی افتتاح شد، هیچ وقت فکرش را نمی کرد که این کلیسای سابق، در طول سالیان و قرن ها کاربری خود را عوض خواهد کرد.
زمانی ایاصوفیه به مسجد تبدیل شد که ارتش عثمانی توانست قسطنطنیه را فتح کند و در خلال بسیاری از اقداماتش، این کلیسا را با تغییر کاربری به یک مسجد تبدیل کند. پس از آن که ایاصوفیه به مدت ۹۱۶ سال کلیسا بود، در سال ۱۴۵۳پس از تسخیر کنستانتینپول توسط سلطان محمد دوم عثمانی بلافاصله به ایا صوفیه رفت و دستور تبدیل آن را به مسجد داد و پس از آن ایا صوفیه تا قرن ها به عنوان مسجد باقی ماند.
در قرن بعد، ترمیم و ساختن عناصر اسلامی در ساختمان توسط معمار سینان انجام شد. مناره ها، میر آب و منبرها نیز در این دوران اضافه شدند و بخش های مختلفی نظیر کتاب خانه، مقبره ها و فواره ها نیز اضافه شد. با تغییر کلیسا به مسجد، ۴ مناره به ساختمان اصلی اضافه شد و آثار و نمادهای مسیحیت در این بنا کنار گذاشته شد. سال ها بعد در زمان سلطان سلیمان، به علت نامناسب تشخیص دادند نقاشی ها و تزئینات داخلی بنا، روی آن ها را با گچ پوشاندند. در زمان سلطنت پادشاهان سلطانی بنای ایاصوفیه همواره با تغییراتی روبرو بود.
البته در قرن ۲۰ میلادی نیز کلیسا و یا مسجد ایاصوفیه به یک موزه تبدیل شد. در سال ۱۹۳۵میلادی، مسجد ایاصوفیه به دستور آتاتورک رئیس جمهور فقید ترکیه به یک موزه ی فرهنگی با نام موزه ی ایاصوفیه تبدیل شد. این موزه از هر دوره ای که در استانبول گذشته ودیعه ای در خود دارد و از این رو یکی از مهم ترین بناهای کشور ترکیه است. از جمله آثاری که در این موزه وجود دارد می توانیم به موزاییک های بیزانسی و سپرهای بسیار بزرگ دایره ای شکل عثمانی که روی آن ها اسامی مقدس و آیات قرآنی نوشته شده است را به شما معرفی کنیم.
مساحت فضای موزه ی ایاصوفیه در استانبول چیزی حدود ۶ هزار متر مربع است. عمده ی مصالح به کار رفته شده در ساخته شدن این ساختمان، آجر است و با مرمر نیز پوشانده شده است. در ساخت آن طاق ها و ستون ها با هماهنگی دقیق و ظریفی در کنار هم به کار رفته اند. در این موزه ۴ ستون بسیار بزرگ وجود دارد که ۴ طاق بالا را نگه داشته اند، گنبد اصلی نیز روی آن ها قرار گرفته است. این بنا در مجموع دارای ۱۰۷ ستون و ۹ در است که بزرگ ترین آنها، در وسطی است.
این در با چارچوب فلزی و قاب مرمری برای ورود امپراطور طراحی شده بود. در داخل بنا نقاشی ها، تزئینات و کاشی های بزرگ و زیبایی به چشم می خورند که روی آن ها آیه های قرآنی و احادیث نوشته شده است. در تزئینات آن از فلزات و سنگ های با ارزش مربوط به هنر بیزانسی استفاده شده است. در ساختار بنا در موزه ی ایا صوفیا تدبیر هوشمندانه ای برای هماهنگی طاق ها و ستون ها به کار رفته است. ۴ ستون عظیم از سنگ خارای مصری، شبیه پای فیل، ۴ طاق بالا را نگه داشته است و گنبد بر روی آن ها آرمیده است.
در ساقه ی گنبد، حلقه ای از ۴۰ پنجره نزدیک به هم قرار گرفته که نور از آن ها به داخل ساختمان می تابد. عمق گنبد ۱۸ متر و بلندی گنبد ۵۶ متر از سطح زمین است و قطر آن ۳۳ متر است که پشت بند آن برابر با دو و نیم گنبد است که خود در هر پهلو بر یک تو رفتگی ستون دار کوچک قرار گرفته است. در طرفین فضای بسیار بزرگ مرکزی، با گنبدی با بلندی ۵۶ متر از کف دو طبقه، راهرو جانبی قرار دارد که بار گنبد را منتقل می کند به قوس های عظیمی که در وسط سر درهای پنجره را در میان گرفته است. ردیف دیگری از پنجره در پایین و دور تا دور گنبد قرار دارد.
دیوارهای موزه ی ایاصوفیه در استانبول با معرق های تزئین شده با سنگ های قیمتی تزئین شده است. همانطور هم که گفتیم، در تزئینات ساختمان این موزه از فلزات گرانبهایی منتسب به هنر بیزانسی استفاده شده است. در حیاط داخلی، فواره هایی برای وضو قرار گرفته است. در زاویه ی جنوبی مسجد به جای گلدسته ای از جنس سنگ، گلدسته ای از جنس آجر ساخته شده است. موزائیک ها و تزئینات داخلی موزه ی ایا صوفیا در استانبول نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.
از زیباترین بخش های این بنا، تزئینات ایا صوفیا و موزائیک های بیزانسی آن است. در میان آن قطعات و تابلوهای ساخته شده از طلا، نقره، مرمر و سفال لعاب دار رنگارنگ دیده می شود. تابلوهای موزائیک ایا صوفیا را می توان بر سطح داخلی نیم گنبدها، دیوارها، طاق ها و رواق ها و بر سر در ویژه امپراتور و دیگر مکان ها را دید. بر اثر ویرانی ها و تعمیرات پی در پی، بخشی از موزه ی ایا صوفیا در استانبول از بین رفته است که از جمله ی آنان می توانیم به تابلوی موزائیک تصویر عیسی مسیح که در ۱۳۵۵ میلادی آن را بر سطح داخلی گنبد ساخته بوده است.
این اثر گویا تا میانه ی سده ی ۱۷ میلادی نیز بر جای بوده و در زمان عبدالمجید دوم، غازی عسکر عزت افندی با نوشتن آیاتی از سوره ی نور آن را پوشانده است. همچنین بخش های برنزی به کار رفته در قسمت جنوبی کتابخانه نیز از جمله ی آثار هنری نفیس به شمار می آیند. دیوارهای این بخش را تخته سنگ های ارزشمند و گران قیمتی پوشانده که قدمت آن به قرن ۴ میلادی باز می گردد.
- ایاصوفیه به معنای حکمت خدا است.
- به موزه ی ایا صوفیه علاوه بر این نام، حاجیا سوفیا یا هاگیا صوفیا نیز می گویند.
- بنای این کلیسا، مسجد و در حال حاضر موزه با کار ۱۰ هزار کارگر در طول ۵ سال و تحت نظر ۱۰۰ استاد باشی تکمیل شد.
- ارتفاع گنبد بزرگ این مسجد از سطح زمین ۵۵ متر و قطر آن ۳۱ متر می باشد که به وسیله ی ۴۰ پشت بند بزرگ و روی ۴ ستون اصلی سوار شده است.
- جالب است بدانید که ستون های مرمری این بنا از تالار آرتمیس و نیز از نقاط مختلف دنیا به این موزه آورده شده است.