موزه میراث پهلوانی بیرجند و آشنایی با ورزش زورخانه ای

برای همه ما واژه پهلوان یادآور صفت هایی از جمله، دلاوری، قدرتمندی و ورزیدگی در کنار ارزش های اخلاقی است. در واقع پهلوان تنها با پیروزی در رقابت ها به دست نمی آید بلکه اگر کسی بخواهد در میان مردم با این نام شناخه شود باید خصوصیت های اخلاقی مرتبط با آن را نیز داشته باشید. پهلوانان اصولا به ورزش باستانی ایران در زورخانه می پرداختند، ورزشی که متاسفانه امروز در حال کمرنگ شدن است. در بیرجند اما هنوز زورخانه ای فعالیت دارد و همچنین زورخانه ای قدیمی را تبدیل به موزه کرده اند. در ادامه با الی گشت همراه شوید تا بازدیدی مختصر از موزه میراث پهلوانی بیرجند داشته باشیم.

مطالب مرتبط:
ارگ بهارستان بیرجند، بازمانده ای از دوران افشاریه
باغ های تاریخی بیرجند
یک بار برای همیشه! بجنورد، بروجرد، بروجن و بیرجند دقیقا کجا هستند؟

زورخانه امیر عرب بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و در زمان قاجار احداث شده است. البته در آن زمان تفاوت های بسیاری با آنچه امروز مشاهده می کنید وجود داشت. زورخانه ای کوچک بود در محله لب بند که در میان دو بند معروف باروت کوبان و حاجی محمد جعفر داخل کوچه ای فرعی ساخته شده بود. مردم محلی با لحجه خودشان آن را لوبند می نامیدند، زورخانه ای که امروز امیر عرب نام دارد و موزه میراث پهلوانی بیرجند در آن ساخته شده است. از دیرباز پهلوانان و ورزشکاران نامداری این جا ورزش می کردند.

پس از احداث ساختمان جدید زورخانه در بنای تاریخی مذکور، موزه میراث پهلوانی بیرجند با هدف آشنایی عموم با ورزش باستانی و پهلوانی و آداب و سنت ‌های مربوط به این رشته دیرپا و مردمی در سال ۱۳۸۰ راه ‌اندازی و دایر شده است. این موزه، اولین موزه میراث پهلوانی کشور است و با شماره ثبت ۲۹۹۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. داخل موزه علاوه بر تماشای ساختمان و نوع معماری داخل زورخانه ها می توانید تندیس تعدادی ورزشکاران در حال انجام حرکات ورزشی باستانی، اشیاء قدیمی همچون شمشیر، زره ،کلاخود و تصاویری از ورزشکاران قدیم شهرستان بیرجند را مشاهده نمایید.

صاحب موزه شخصی است و در تولیت آقای مهدی قمری که خود نیز از پیشکسوتان این ورزش و مسئول هیات ورزش پهلوانی استان هم هستند می باشد. هر سال بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ نفر شامل گردشگرانی داخل و خارج استان و خارج از کشور برای بازدید از موزه میراث پهلوانی بیرجند می آیند. موزه  میراث پهلوانی بیرجند متعلق به اواخر دوره قاجار است و ۵ گنبد به صورت طاق و تویزه با معماری منحصر به فرد اجرا شده است. ساعت بازدید از این موزه هم زمان با ساعات شروع ورزش باستانی زور خانه امیر عرب است. هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته می ‌باشد.

آدرس: ایران، خراسان جنوبی، بیرجند، خیابان مطهری، مطهری ۳، زورخانه امیر عرب

در نقشه زیر می توانید موقعیت دقیق قرار گرفتن آن را مشاهده نمایید.

همان طور که احتمالا می دانید و حداقل در تلویزیون دیده اید کشتی پهلوانی یکی از ورزش های زورخانه ای با مقررات و لباس های مخصوص است که در زورخانه انجام می شود. به کسی که بتواند علاوه بر قهرمان شدن در کشتی پهلوانی بی وزن بزرگسالان صلاحیت ها و صفات اخلاقی را نشان دهد پهلوان گفته می شود. در ادامه جدولی را مشاهده می کند رتبه های شش گانه پهلوانی را کاملا شرح می دهد.

ورزش زورخانه ‌ای آداب و سنت های مخصوص به خود را دارد. آداب و سننی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران روایت ها و افسانه های پیشینیان و تاثیر گرفتن از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان موجب می شود که پهلوانان و ورزشکاران نیز دارای خصلت های نیکوی اخلاقی شوند. برای این صفت های خوب در قالب شعرها و داستان‌هایی خوانده می شود که در کنار آن ها می توان صدای ضرب زورخانه را شنید، برای دادن انگیزه بیشتر به ورزشکاران در هنگام ورزش از سوی مرشد  خوانده می ‌شود. ضرب زورخانه گونه ‌ای ساز کوبه ‌ای است که از یک کاسه سفالی شبیه به گلدان و کوزه ساخته می‌ شود و سپس از پوست بز که بر روی این کاسه ضرب کشیده می ‌شود برای نواختن ضرب استفاده می ‌شود. وزن ضرب از ۱۰ ۲۰ کیلو تغییر می کند. ضرب زورخانه باید کاملا دایره ای باشد.

ورزش کاران هماهنگ با موسیقی و صدای مرشد، ورزش می کنند و نمایش های دیدنی تماشایی را به صورت گروهی شکل می دهند.

این ورزش اصول ویژه خود را دارد و میان ورزشکاران به احترام از آن یاد می شود. باز جمله نکاتی که برای ادب و احترام در آن به کار برده می شود می توان رخصت گرفتن را نام برد، بدین گونه که تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیش کسوتان زورخانه انجام می ‌شود. شعار اصلی ورزش های زورخانه ای این است که همزمان به پرورش روح و جسم می پردازد. یکی دیگر از اصلی ‌ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی را از قبیل فروتنی و از خود گذشتگی، مروت، مردانگی، سفره داری، پاکیزگی، کمک به فقرا و تنگدستان و دیگر صفات شامل پهلوانی را رعایت کند.

امروز شاهد آن هستیم که با تغییر و مدرن شدن زندگی زورخانه ها از غافله زمانه جا مانده اند و محبوبیت کم تری دارند، اما هنوز هم هستند کسانی که خاطره های زیادی در گودهای زورخانه دارند. گفته می شود در حال حاضر حدود ۵۰ زورخانه در شهر تهران فعالیت دارند. همچنین روز ۱۷ شوال روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای نام گرفته است.