نخجوان یکی از شهرهای جمهوری آذربایجان و مرکز جمهوری خودمختار نخجوان است. این شهر از قدیمی ترین شهرهای آذربایجان است و منابع معتبر تاریخ تاسیس آن را حدود ۱۵۰۰ قبل از میلاد نشان می‌دهند. در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره ی یکی از مهمترین جاذبه های تاریخی شهر نخجوان به نام مقبره مومنه خاتون در نخجوان صحبت کنیم. این بنا با توجه به موقعیت قرارگیری که دارد به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری آذربایجان به شمار می رود که بازدیدکنندگان از آن می توانند در اطرافش پیک نیک هم بنمایند. این برج تاریخی، مقبره مومنه، همسر بنیانگذار سلسله اتابکان آذربایجان است و این یعنی می توانید با تاریخ این سرزمین بیشتر آشنا شوید. در ادامه همراه ما در سفر نخجوان باشید تا بیشتر درباره ی مقبره مومنه خاتون در نخجوان صحبت کنیم.
مطالب مرتبط: ۹ دلیل برای سفر به باکو، پایتخت مدرن آذربایجان! معرفی جاذبه های گردشگری باکو آذربایجان چه زمانی برای سفر به باکو مناسب تر است؟
همانطور که گفتیم مقبره ی مومنه خاتون در نخجوان قرار دارد و به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی ارزشمند در ۳۰ سپتامبر سال ۱۹۹۸ در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیده است چرا که این جاذبه اهمیت تاریخی و فرهنگی بسیار بالایی دارد. دسترسی به این بنای زیبا آسان است و به دلیل محوطه ی بازی که دارا هست محیط مناسبی برای گذران ساعات به صورت پیک نیک می باشد. این برج تاریخی، مقبره مومنه، همسر بنیانگذار سلسله اتابکان آذربایجان است که دارای ارتفاعی حدود ۲۵ متر دارد. مصالح به کار رفته برای ساخت این برج آجر و گل بوده و از جمله ویژگی هایی شاخصی که این مجموعه دارد نیز ظرافت به کار رفته در آن به هنگام ساختش است. کاشی کاری های فیروزه ای رنگ باشکوه و نوشته هایی که به خط کوفی روی بنا نقش بسته اند، آن قدر زیبا هستند که مقبره مومنه خاتون در نخجوان را به مشهورترین بنای دیدنی شهر تبدیل کرده است.
با توجه به اهمیت مقبره مومنه خاتون در نخجوان داشت تصویر آن را بر روی اسکناس های ۵۰ مناتی در بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۶ درج نمودند.
در سال های اولیه حکومت اتابکان در آذربایجان مومنه خاتون نقش اساسی و مهمی داشت، وی مادر اتابک نصرت الدین محمد بن ایلدگز جهان پهلوان بود و از وی به عنوان یک مشاور سیاسی در دربار استفاده می شد، مومنه خاتون آن قدر نقش مهم و پر رنگی داشت که چند بار توانست قصر را در برابر قیام های متعدد حفاظت کند. مطابق با برخی از مستندات گفته می شود که جسد عروس مومنه خاتون به نام زاهده خاتون در این مقبره دفن است، زاهده هم نیز جز زنان عاقل و باهوش دربار بوده و از جمله عزیزترین زن های پادشاه به شمار می رفته است.
از همان سال های ابتدایی ساخت این مقبره در بین عموم مردم بسیار مورد توجه بود و اکنون هم از آن به عنوان یک جاذبه ی گردشگری یاد می شود. به مرور زمان مقبره مومنه خاتون رو به تخریب رفت آن قدر که نگرانی مسوولان را برانگیخت، به همین دلیل در طی سال های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ میلادی به صورت گسترده به مرمت مقبره پرداختند. در تصاویری که از قرون گذشته به دست آمده مشخص است که بنای مومنه خاتون تنها یک برج نبوده، بلکه دو گلدسته و یک ورودی بزرگ نیز به صورت جداگانه رو به روی این برج وجود داشتند که به مرور زمان از بین رفته اند.
اگر بخواهیم خیلی دقیق درباره معماری مقبره مومنه خاتون در نخجوان صحبت کنیم، باید بگوییم که این مقبره بر روی یک دخمه ساخته شده که تمام آن را آجر تشکیل داده است. ورودی، در شرق بنا قرار دارد و در بالای آن یک پنجره کوچک ایجاد شده است. زیر ورودی آرامگاه نیز یک ورودی به دخمه زیرین قرار دارد. در این دخمه به سقفی گنبدی و طاق های جالب توجهی بر می خوریم که بر روی پایه های آجری استوار شده اند.
یکی از مشخصه های اصلی مقبره مومنه خاتون در نخجوان شکل های هندسی به ویژه مستطیل و مثلث هایی است که برای نوشتن حروف استفاده شده است. سبک معماری این بنا به سبک هایی که در دوره قرون وسطا بوده نیز برمی گردد و اصلا یکی از دلایل شهرت آن همین است. این مقبره تزییناتی ساده اما قابل توجه دارد. دور تا دور سازه با نوشته های عربی آبی رنگ به خط کوفی مزین شده است. در تمامی اضلاع آرامگاه، تزیینات و نوشته هایی متفاوت را می بینید اما در یکی از ضلع ها، این تزیینات تکراری هستند که به نظر می رسد آن را برای خروج در نظر گرفته اند. دور تا دور بالای ساختمان آرامگاه به شکلی ماهرانه و هنرمندانه تزیین شده است و مقرنس های بسیار زیبایی دارد.
معماران این بنا هنگام ساخت بنا به این موضوع که همه اقشار جامعه از آن خوششان بیاید بسیار توجه داشتند؛ بخشی از قسمت های بالای مقبره مومنه خاتون در نخجوان ساختاری شبیه به مدارس و مساجد در گذشته دارند که متاسفانه به مرور تخریب شده و قسمت زیادی از آن باقی نمانده است؛ اما با این اوصاف باز هم رگه هایی از نوع معماری مدارس و مکتب ها در آن دیده می شود.
در بخش در ورودی با طاقی مواجه می شوید که در بالای آن تزیینات چشم نوازی وجود دارد و دو پنجره نیز در دیوار تعبیه شده است. در اینجا کتیبه ای دیده می شود که نام هنرمند این طاق و زمان حک کردن این تزیینات بر روی آن به چشم می خورد. قسمت بیرونی بنای مقبره به شکل یک ده ضلعی است در حالی که در درون آن با یک فضای دایره ای مواجه می شوید.
این مقبره به دو بخش محوطه مقبره و برج مقبره نیز تقسیم می شود که شرح به صورت زیر است:
- برج مومنه خاتون
در ابتدای متن هم گفتیم که ساخت این بنا بسیار منحصر به فرد بود و کاشی کاری های بسیار منظم و دقیقی در آن انجام شده است. مطابق با آنچه در کتب تاریخی وجود دارد ارتفاع اولیه این بنا ۳۴ متر بوده و بر اثر فرسایشی که به مرور زمان در آن رخ به ۲۵ متر رسیده است. مقبره مومنه خاتون در نخجوان برجی ۱۰ ضلعی با دو پنجره کوچک است که قطر پایه به حدود ۸۳ متر می رسد و با سنگ های دیوریت باعث شده قطر آن به ۵۰ متر برسد.
- محوطه مقبره مومنه خاتون
در محوطه ای که اطراف برج مومنه خاتون در نخجوان وجود دارد می توانید بشنید و از چشم اندازه های زیبای آن بهره ببرید و از موزه سربازی که در آن ساخته شده دیدن فرمایید. در این موزه انواع مجسمه های سنگی از زمان های گوناگون در معرض دید عموم قرار دارند که متاسفانه تابلوی راهنمایی ندارد.
به منظور دسترسی به مقبره مومنه خاتون در نخجوان می توانید از وسایل نقلیه ای که در این شهر در حال فعالیت هستند استفاده کنید، از جمله وسایل نقلیه ای که می توانید از آن ها برای رفتن به این جاذبه استفاده کنید اتوبوس، تاکسی و وسایل نقلیه شخصی خودتان است. نزدیکترین ایستگاه اتوبوس به مومنه خاتون حدود ۲ کیلومتر با آن فاصله دارد. شما می توانید در این ایستگاه که (naxcivan avtovgzali) نام دارد از اتوبوس پیاده شده و برای رسیدن به مومنه خاتون تاکسی بگیرید. اگر هم خواستید می توانید با وسیله نقلیه شخصی خودتان به سمت آن بروید و از گوگل مپ استفاده کنید اگر کار با گوگل مپ را بلد نیستید می توانید راهنمای استفاده از گوگل مپ را در سایت الی گشت مطالعه کنید.
آدرس: Azerbaijan St, Nizami Ganjavi Rd, Nakhchivan, Azerbaijan
- موزه فرش The Museum of Carpets |
زمانی که بازدیدتان از مقبره مومنه خاتون به پایان رسید ما پیشنهادی می کنید که از جاذبه های اطراف این مجموعه دیدن کنید، به طور مثال در فاصله ۳۵۰ متری این مقبره موزه ی فرش نخجوان قرار دارد و می توانید به بازدید از آن بروید.
- موزه در فضای باز | The museum under Open Air
دیگر جاذبه ای که شما می توانید بعد از مقبره ی مومنه خاتون بازدید کنید، موزه در فضای باز است. این موزه در فاصله ی ۲۸۰ متر مومنه خاتون واقع شده است.
- استادیوم آراز | Araz Stadionu
استادیوم آراز هم د رفاصله ۲.۱ کیلومتر مقبره ی مومنه خاتون قرار دارد.