یزد، یکی از استان های بی نظیر و کهن ایران است که به عنوان اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی پس از ونیز در جهان مشهور است. اگر می خواهید به این شهر سفر کنید و از جاذبه های آن دیدن فرمایید باید بگوییم با یکبار سفر شاید نتوانید از تمام آن ها دیدن کنید پس برای بازدید کامل از استان یزد سعی کنید چند بار به این شهر تاریخی بروید. اما جاذبه ای که در این مطلب می خواهیم به آن اشاره کنیم، مسجد جامع فهرج است که تنها مسجد به جا مانده از قرن اول هجری در ایران به شمار می رود. با توجه به شواهد تاریخی این مسجد پس از فتح یزد به دست سپاهیان اسلام بنا گردید اما هیچ سندی معتبری مبنی بر این حرف در دسترس نیست. همراه با الی گشت باشید تا بیشتر درباره ی مسجد جامع فهرج در استان یزد خدمتتان شرح دهیم.
مطالب مرتبط: اولین بانک جهان در ایران بوده است+ تصویر چگونه زندان اسکندر یزد به مدرسه ضیائیه تبدیل شد؟
مسجد جامع فهرج در استان یزد تنها مسجدی است که از قرن اول هجری در این ایران باقی مانده و به دست سپاهیان اسلام پس از فتح این شهر ساخته شده است. این مسجد یکی از عمارت های مقدس و ارزشمندی ایران است و مسجد جامع فهرج، که بعضی از باستان شناسان، قدمت آن را ۱۴۰۰ سال پیش می دانند، یکی از بناهای تاریخی ایران و در واقع قدیمی ترین مسجد ایران است که هنوز هم حیات در آن جریان دارد. جالب است بدانید که فهرج تنها مسجدی در جهان است که هیچ وقت تا حالا تغییری در آن داده نشده است. مسجد جامع فهرج در سال ۱۳۴۹ به ثبت ملی رسید. در اولین نگاه شاید فهرج خیلی شبیه مساجد دیگر نباشد چون در آن نه خبری از گنبد است و نه محراب و کاشیکاری های معمول در مساجد دیگر، بنایی بسیار ساده و بی آلایش که به سبک معماری دوران ساسانیان ساخته شده است.
استان یزد یکی از کهن ترین شهرهای ایران است که به دلیل حضور آثار تاریخی متعدد نه تنها در ایران که در جهان هم شهرت بالایی دارد. مسجد جامع فهرج در روستای فهرج در این استان واقع شده و مطابق با اظهارات تاریخ نویسان قدمت این روستان به ۵۰۰۰ سال پیش باز می گردد. برخی از مورخان و باستان‌شناسان داخلی و خارجی این شهر را یکی از نخستین نقاط سکونت ایرانیان که به پهره شهرت داشته است، می‌دانند. آثار باستانی دیگری به غیر از مسجد فهرج در این روستان وجود دارد که شامل آب انبار حسینیه و مجموعه تاریخی شهدای فهرج را تشکیل می دهد که هر کدام برای خود زیبایی های خاص خودشان را دارند. بین کارشناسان و باستان شناسان داخلی و خارجی در مورد تاریخ دقیق احداث مسجد جامع فهرج در یزد اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. این مسئله به گونه ای رقم خورده است که به دلیل عقیده ی برخی از آن‌ها، مبنی بر قدمت این عمارت تاریخی به دوران اوایل ظهور اسلام (قرن اول هجری)، این مسجد را قدیمی ترین مسجد ساخته شده در ایران می پندارند.
شاید در نگاه اول تصور کنید که مسجد جامع فهرج در استان یزد به دلیل اینکه کاشی کاری ها تزئینی ندارد و هیچ گونه گنبدی در آن دیده نمی شود کمی جالب به نظر نیاید و گمان کنید که این مسجد شباهتی به مساجد تاریخی دیگر ایران نداشته باشید، اما دقیقا همین سادگی و بی آلایشی این مسجد سبب شده تا در فهرست آثار تاریخی ایران قرار بگیرد. معمار این مجسد از نقشه ی شبستانی با سه دهانه برای طراحی و ساخت آن بهره برده است. در این مسجد شبستانی دو دهانه در چپ و راست و همچنین یک رواق اصلی که حیاط مرکزی را در برگرفته است. وجود قوس کم‌خیز تیزه‌دار بر بالای هر دهانه‌ی شبستان است از نکاتی است که در معماری شبستانی این بنای تاریخی به کار برده شده است که پاکار آن از سطح جرزهای طرفین، به میزان کمی، داخل آمده است. همچنین سازندگان این بنای کهن، عرض دهانه‌ی مرکزی شبستان را با اندکی اختلاف از نظر پهنا (دو دهانه‌ی کناری آن، از عرض کم‌تری برخوردارند)، احداث کرده‌اند. در حقیقت دهانه مرکزی که رو به حیات بوده نشانگر قبله بوده و به دلیل حضور محراب، با وسعت بیشتری نسبت به دیگر دهانه‌ها، طراحی می‌کردند.
مسجد جامع فهرج در استان یزد دارای ۳ ورودی مجزا از یکدیگر بوده است که در حال حاضر دو مورد از این ورودی ها قابل استفاده است. یکی از این ورودی ها درب اصلی مسجد است و در دیگری در بخش شرقی این مسجد واقع شده است. بهره مندی از سبک یکی از روش های معماری اعراب در آن زمان بوده اما در بقیه موارد از سبک معماری دوره ساسانیان حکایت می کند که برای اثبات این حرف می توان به آجرهای خشتی بزرگ، گوشه سازی های بیضی شکل و طاق های گهواره ای اشاره کرد. طرح‌های دیگری مانند سه طرح گچبری که معماران روش اجرای آن‌ها را یکسان می پندارند، در مسجد فهرج یزد دیده می‌شود. این طرح‌ها عبارتند از طرحی که به صورت تابیدن نور روی سطح خارجی قوس جناغی محراب کوچک اجرا شده است؛ قوس چند‌پره بر فراز محراب اصلی که همانند آن را زیر طاق روی دیوار قسمت جنوبی شبستان می توان دید و طرحی که به صورت پله ای روی آخرین دیوار رواق و در بخش شمال غربی مسجد، مورد استفاده قرار گرفته است.
در بخش شمال غربی این مسجد مناره ای استوانه ای احداث شده که در چندین اتاق در مجاورت آن به چشم می خورد. برای این که کسانی بتوانند از این مناره بالا بروند پله هایی به صورت مارپیچ برای آن اختصاص داده شده است. بعد از طی کردم پله های مارپیچ می توانید به رواق مسجد وارد شوید.
این مسجد در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی استان یزد واقع شده است که برای بازدید از این بنای تاریخی لازم است که پس از خروج از یزد به سمت استان کرمان بروید. بعد از طی مسافتی حدود ۱۷ کیلومتر، این مکان تاریخی و ارزشمند را مشاهده خواهید کرد.