کشورمان ایران با فرهنگ و تمدنی غنی مکان‌ها و آثار تاریخی بسیاری از ادوار گذشته را در خود جای داده و به همین جاذبه‌های گردشگری باستانی و تاریخی در دنیا معروف است. از جمله شهرهایی که بافت قدیمی خود را حفظ کرده و اماکن تاریخی بسیاری دارد شهر کاشان است. اما میان تمام این جاذبه‌های کهن مسجد آقا بزرگ کاشان است که به نوعی نماد این شهر به حساب می‌رود. با الی گشت در این مقاله همراه باشید تا شما را بیشتر با این بنای تاریخی آشنا کنیم.
مسجد آقا بزرگ کاشان از جمله بناهای باشکوه دوره قاجار به حساب می‌رود. این مجموعه با سرمایه حاج محمدتقی خانبان در طول سال‌های ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۰ هجری قمری با هدف برگزاری نماز جماعت، مجالس درس و بحث داماد او، ملا مهدی نراقی دوم، برادر ملا احمد نراقی ملقب به آقا بزرگ بنا شده.
مسجد مدرسه آقا بزرگ از جاذبه‌های تاریخی اصلی شهر کاشان است که در خیابان فاضل نراقی واقع شده. این مسجد و مدرسه در بافت تاریخی این شهر، در نزدیکی بقعه خواجه تاج‌الدین قرار گرفته.
این بنای تاریخی در مرکز کاشان و در نزدیکی سایر جاذبه‌های تاریخی دیگر قرار دارد. این مسجد مدرسه در کوچه‌ای هم نام خود در خیابان فاضل نراقی واقع شده. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا به بررسی تاریخچه و معماری باشکوه این بنای دیدنی بپردازیم.
جالب است بدانید این بنای تاریخی از نظر گردشگری از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است. تزیینات و عناصر نفیس از جلوه‌های تماشایی این مسجد، هر چشمی را به خود خیره می‌کند. از مقرنس‌کاری سردر مسجد گرفته تا گچ‌بری‌های ظریف و کاشی‌کاری تماشایی همه و همه باعث شده تا این مسجد مورد توجه قرار گیرد و میزبان گردشگران زیادی باشد.
همچنین باید اضافه کرد که مسجد آقا بزرگ تنها مسجد پنج طبقه دنیای اسلام است و این نکته اهمیت آن را دوچندان می‌کند. جالب این که در این مسجد چند فیلم و مجموعه تلویزیونی و سینمایی هم ساخته شده که از میان آنها می‌توان به فیلم‌های طوقی، عیاران و ملاصدرا اشاره کرد.
درباره تاریخچه مسجد آقا بزرگ باید گفت که قدمت این مسجد مدرسه به دوران قاجار برمی‌گردد. ساخت این مسجد در دوره محمد شاه آغاز شده و در زمان ناصرالدین شاه به پایان رسیده است. کتیبه‌های موجود در صفه شبستان، زیر گنبد شبستان، ازاره محراب و سردر ورودی مسجد این تاریخ را تأیید می‌کنند.
بعضی تاریخ‌شناسان احتمال می‌دهند که مسجد آقا بزرگ روی آثار به‌جای مانده از زلزله سال ۱۱۹۲ هجری قمری بنا شده. علاوه بر این احتمالاً شبستان شمالی مسجد روی بقایای خانقاه، مسجد، مقبره و مدرسه خواجه تاج‌الدین متعلق به اواسط سده ۹ قمری ساخته شده باشد.
خوب است بدانید در طول زمان تغییرات بسیاری در مجموعه آقا بزرگ صورت گرفته. به عنوان مثال در و پنجره‌های دو اتاق اطراف ایوان اصلی گنبدخانه و چهار اتاق بالاخانه سردر ورودی تغییر کرده‌اند. همچنین در و پنجره‌های ارسی بالارو تبدیل به درگاه‌هایی با دو نیم دایره شدند.
حدفاصل گنبدخانه و شبستان غربی با سه هم‌بسته مشبک چوبی با ارسی‌های بالارو از هم جدا می‌شد. بعد از آن که موریانه چوب‌ها را از بین برد، به‌جای آنها درهای فلزی کار گذاشتند و بعدها این درهای فلزی را به هم‌بسته‌های چوبی با درهای ارسی تبدیل کردند.
در و پنجره‌های مشبک و بالارو حجره‌ها نیز به همین صورت از بین رفته بودند دوباره به شکل قبل درآمده‌اند. باید اضافه کرد که نام این اثر از تاریخ ۱۱ آذر سال ۱۳۳۰ خورشیدی با شماره ۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفته و از آثار تاریخی ارزشمند کشور به حساب می‌رود.
اما شاید بخواهید بدانید علت نام‌گذاری این بنای تاریخی چه بوده است؟ در جواب این سؤال باید گفت ملا محمد مهدی نراقی از مجتهدان کاشان بوده. آخرین فرزند او بعد از مرگ ملا محمد به دنیا آمد و به رسم قدیم، نام پدر را برای او انتخاب کردند.
بعد از مدتی که فرزند ملا محمد هم مجتهد می‌شود به علت تشابه اسمی با نام ملا محمد، مردم پدر را آقا بزرگ و پسر را آقا کوچک می‌نامند. بعد از مدتی محمد شاه قاجار در سفر به اصفهان، مدتی در کاشان اقامت و با علمای شهر از جمله آقا کوچک ملاقات می‌کند.
او متوجه می‌شود که پسر از نظر علمی از دانش بالایی برخوردار است و دستور می‌دهد او را مانند پدر، آقا بزرگ صدا کنند. همچنین او به حاکم وقت، محمد تقی خانبان فرمان می‌دهد مسجد و مدرسه‌ای به نام آقا بزرگ بسازند. مضاف بر همه این موارد محمد شاه دختر خود را هم به عقد او در می‌آورد.
بنای مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان در زمانی ساخته شده که اولین نشانه‌های تأثیر معماری غربی در معماری ایران به چشم می‌خورد. در بناهایی مانند کاخ عالی‌قاپوی اصفهان و کاخ گلستان تهران هم الهام از معماری غربی به وضوح مشخص است.
تعداد دیگری از بناها و به خصوص مساجد ساخته شده در زمان پادشاهی محمد شاه قاجار با الهام کامل از معماری سنتی به خصوص معماری صفویه ساخته شدند که مسجد امام تهران از آن جمله است. ویژگی‌ای که مجموعه آقا بزرگ را از همه‌ی بناهای معاصر خود متمایز می‌کند این است که، نه از معماری سنتی در ساخت آن پیروی شده و نه عناصر غربی در آن حضور پیدا کرده‌اند!
با الی گشت، رزرو هتل آسان‌تر از همیشه است.
مسجد آقا بزرگ در عین حال که بر اساس اصول معماری ایرانی ساخته شده، تفاوت‌ها و نوآوری‌های شگفت‌انگیزی را هم در خود جای داده. این امر ثابت می‌کند که معمار بنا هم به تغییرات زمانی خود توجه داشته و هم به ارزش‌های پایدارِ معماریِ گذشته، پایبند بوده.
خلاقیت و طراحی هماهنگ با تحولات زمانه را می‌توان در مواردی همچون استفاده از اختلاف سطح، ایجاد طبقات، بازی با حجم‌ها، درک تازه از فضا و برخوردی بی‌پیرایه با تزیینات مشاهده کرد.
به دلیل این که معماری ایران بعد از این دوران به صورت دیگری ادامه پیدا کرد، بناهای معدودی با این اصول ساخته شدند. در نتیجه امروزه کمتر بنایی به این شکل دیده می‌شود و مجموعه آقا بزرگ در میان بناهای منحصر به فرد ایران قرار می‌گیرد.
معمار مسجد مدرسه آقا بزرگ استاد شعبان بوده است. این مسجد همچون باقی بناهای کاشان به شیوه معماری گودال باغچه (حیاط تحتانی) ساخته شده و از جمله مساجدی به حساب می‌رود که سه شبستان دارد. یکی از ویژگی‌های مجموعه آقا بزرگ تلفیق شبستان با مسجد و مدرسه است که از زیباترین و بهترین نمونه‌های ایجاد هماهنگی و اتصال دو بنا در کنار هم به شمار می‌رود.
گنبدخانه مسجد مدرسه آقا بزرگ روی هشت پایه عظیم قرار گرفته. در این مسجد برخلاف مساجد دیگر که جبهه جنوب گنبدخانه را برای ساخت محراب مسدود می‌کنند و جرزهای نسبتاً قطوری می‌سازند، قسمت جنوب، جنوب شرقی و جنوب غربی آن آزاد و رها بنا و محراب مسجد در دیوار رواقی ساخته شده که گرداگرد گنبدخانه قرار دارد.
در زمان حاج ملا تقی محمدعلی نراقی، فرزند آقابزرگ، شبستان غربی گنبدخانه با ۴۰ ستون ساخته و از این جبهه ارتباط با بیرون مسدود شد.
در مسجد مدرسه آقا بزرگ تزییناتی همچون گچ‌بری، نقاشی، کارهای چوبی، مقرنس‌کاری، کاشی‌کاری، رسمی‌بندی، یزدی‌بندی، کتیبه‌های نفیس گچی و کاشی به کار رفته است. همچنین یک جفت در نفیس کنده‌کاری شده در ورودی اصلی مسجد وجود دارد که با گره‌چینی و گل میخ تزیین شده.
نقاش مجموعه آقا بزرگ استاد محمد باقر قمصری بوده. کتیبه‌های خطاطی مسجد هم به دست اساتید برجسته خوش‌نویس کاشان از جمله محمد ابراهیم (جد خاندان معارفی)، محمد حسین (جد خاندان ادیب) و بسلمه‌های طغری به دست سید صادق کاشانی نوشته شده‌اند.
بهترین قیمت‌ها برای بهترین مقاصد! خرید بلیط هواپیما با الی گشت.
مسجد آقا بزرگ کاشان با معماری و تزیینات با شکوه خود همچون نگینی در این شهر تاریخی می‌درخشد. این مسجد مدرسه دارای بخش‌های مختلفی است که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
اولین قسمت مدرسه و مسجد آقا بزرگ، پیر نشین است. پیر نشین به سکوهایی که جلوی در قرار دارند، گفته می‌شود. جالب است بدانید کاربرد پیر نشین، استراحت میانسالان و رهگذرانی بوده که از آنجا عبور می‌کرده‌اند.
با وجود این که استفاده از سردر در مساجد رایج نبوده ولی در مسجد آقا بزرگ کاشان از سر در استفاده شده و یکی از مهم‌ترین قسمت‌های بنا به شمار می‌رود. همچنین در بالای در کتیبه‌ای قرار دارد که قصیده‌ای بر روی آن حک شده.
در ورودی اصلی هم با کنده کاری، گره چینی و گل میخ تزیین شده و ۶۶۶۶ میخ به نشان تعداد آیات قرآن، بر روی در زده شده است.
هشتی فضای سرپوشیده‌ای است که بعد از ورودی مسجد قرار می‌گیرد. در دو سمت هشتی اتاق خادم قرار دارد. پس از هشتی، دو دالان مسقف قرار دارند که دسترسی به صحن و سرای مسجد و مدرسه آقا بزرگ را ممکن کرده‌اند.
اولین قسمت ورودی مسجد آقا بزرگ، مهتابی است. مهتابی یا زمستانه نشین محوطه‌ای باز است و در زمستان از آن استفاده می‌شود. سنگ‌هایی از جنس مرمر در وسط زمستانه‌نشین قرار دارند که نور را از خود عبور می‌دهند و به این طریق نور طبقه پایینی را تأمین می‌کنند.
صحن مرکزی مسجد آقا بزرگ از دو قسمت حیاط گودال باغچه و حیاط همکف تشکیل شده.
حیاط گودال باغچه، حیاط طبقه پایینی است و به مدرسه اختصاص دارد. این حیاط از حوضی در مرکز و ۴ باغچه در ۴ طرف آن تشکیل شده. دورتادور این حیاط، حجره‌ها، شبستان و سرداب قرار دارند.
حیاط همکف یا حیاط طبقه بالایی هم سطح معابر مسجد و مدرسه آقا بزرگ است. در ۴ گوشه این حیاط پله‌هایی برای رفت و آمد به طبقه پایین وجود دارد. این حیاط بیشتر شبیه یک مهتابی است.
مسجد آقا بزرگ دارای ۳ شبستان است. شبستان جبهه غربی، بعداً به بنا اضافه شده و دارای ۲۰ ستون آزاد و ۳۰ چشمه طاق آجری است. شبستان زمستانی، در جبهه شمالی حیاط قرار دارد. این شبستان ستون‌هایی از آجر و سنگ دارد.
روزنه‌هایی که در پوشش سنگی بنا وجود دارند، نور شبستان را تأمین می‌کنند. شبستان سوم در جبهه جنوبی قرار دارد و به صورت نیم طبقه‌ای است. این شبستان به عنوان مسجد استفاده می‌شود و شکستگی‌های سقفش نور شبستان را تأمین می‌کنند.
شاید با خواندن درباره تاریخچه و جزئیات معماری مسجد آقا بزرگ ترغیب شده باشید از این بنای تاریخی دیدن کنید. لازم به ذکر است که بهترین زمان بازدید از این بنا با توجه به آب و هوای کاشان فصل‌های بهار و پاییز است. همچنین باید بدانید که برای بازدید از این بنا نیاز به پرداخت هیچ‌گونه هزینه ورودی نخواهید داشت.
از ساعت ۹ صبح تا ۸ شب می‌توانید از این جاذبه تاریخی بازدید کنید. توجه داشته باشید که در این مسجد همچنان نماز جماعت برگزار می‌شود پس حتماً در هنگام نماز به نمازگزاران احترام بگذارید.
اما شاید بخواهید در بازدید از مسجد آقا بزرگ با یک تیر چند نشان بزنید و از جاذبه‌های گردشگری اطراف هم دیدن کنید. از جمله جاذبه‌های گردشگری نزدیک به این مسجد مدرسه باید به بازار سنتی کاشان، خانه بروجردی‌ها، حمام سلطان احمد و خانه طباطبایی‌ها اشاره کرد.
در این مقاله از الی گشت به معرفی یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تاریخی شهر کاشان یعنی مسجد آقا بزرگ پرداختیم. این مسجد مدرسه در دوران قاجار ساخته شده و از سبک معماری با شکوه و تزیینات ویژه‌ای برخوردار است. اگر به کاشان سفر می‌کنید به جاذبه‌های تاریخی علاقه‌مندید بازدید از این بنا را از دست ندهید.
آدرس دقیق این مسجد به شرح زیر است:
استان اصفهان، کاشان، خیابان فاضل نراقی، کوچه مسجد آقا بزرگ.
این مسجد مدرسه متعلق به دوران قاجار است.
آقا بزرگ لقب ملا محمد مهدی نراقی و پسرش بوده و این مسجد را به نام پسر که بسیار دانشمند بوده به دستور محمد شاه قاجار ساخته‌اند.
از ساعت ۹ صبح تا ۸ شب می‌توانید از این جاذبه تاریخی بازدید کنید.
خیر برای بازدید از این بنا نیاز به پرداخت هیچ‌گونه هزینه ورودی نخواهید داشت.
مطالب مرتبط : تاریخچه و راه های دسترسی به راه آهن کاشان فرودگاه کاشان | معرفی و دسترسی ها راهنمای سفر به قمصر کاشان و جاذبه های اطراف آن