راز گشایی از معمای مردان نمکی در زنجان

موزه مردان نمکی

یک معدن نمک در زنجان مردانی را با کوله بار سفری بی سرانجام به دنیای ما وارد کرد و ما را به دنیای گذشته برد. مردان نمکی زنجان که انواع آلات و ابزار و وسایل را با خود به همراه داشتند از گذشته ای نزدیک به  ۱۷۰۰ تا ۲۸۰۰ سال پیش به دنیای ما آمدند تا ما را با بخشی از زندگی خود آشنا کنند و از این رهگذر با سبک پوشاک و لباس های آن دوره و پارچه ها، ابزار دفاعی و چیزهای دیگر دوره ی آنان آشنا شویم. در این بخش الی گشت از مردان نمکی زنجان برای شما می گوید.

مردان نمکی تا حالا کجا بودند؟

مطالب مرتبط:
در این موزه مردان نمکی نگهداری می شوند!
در این موزه مردم رخت می شستند!

در زمستان سال ۱۳۷۲در منطقه چهرآباد استان زنجان یک معدن نمک دری تازه از گذشته به روی باستان شناسان باز کرد. این معدن که ۱۳۵۰ متر ارتفاع آن از سطح دریا است و تا روستای حمزه‌ لو یک کیلو متر فاصله دارد و در ۷۵ کیلومتری زنجان است، در این سال بهره ‌برداری نمک در معدن به شکل سنتی و با ابزارهای ابتدایی صورت می گرفت. اما در همین زمان یک شرکت دیگر که مسئولیت بهره ‌برداری از این معدن نمک را بر عهده داشت با ماشین‌آلات و ابزار مکانیکی به جان قسمت های مختلف معدن افتاد.

سرگذشت غم انگیز مردان نمکی

اما در اولین مرحله بهره‌ برداری معدن‌ چیان که با بولدوزر مشغول کار بودند موقع استخراج نمک نیم ‌تنه انسانی را دیدند که مو و ریش های بلندی داشت، این مرد در گوش چپش گوشواره‌ ای حلقه ای شکل از جنس طلا بود. اما این کشف سبب نشد که مسئولان و کارشناسان چندان توجهی به این مساله داشته باشند و کار استخراج از معدن را متوقف کنند. فعالیت های غیر کارشناسی و غیر اصولی در حال انجام بود.

یازده سال بعد یعنی در پاییز سال ۱۳۸۳ کارگران معدن در زمان کار با بولدوزر، دوباره همان داستان تکرار شد و این بار هم به بقایای اسکلت انسانی دیگر برخوردند اما این بار این اسکلت در اثر بی توجهی و ضربات ناشی از برخورد بولدوزر با آن به میزان قابل توجهی آسیب دیده و متلاشی شد.

تلاش و جستجوی معدن چیان بین خاک‌ های آن جا برای رسیدن به چیزهایی دیگر، آن ها را با بقایای اسکلت انسانی تکه ‌تکه شده و اشیایی که در آن محل همراه آنان بود مواجه کرد. البته همه آن ها به میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان انتقال داده شد.

سرنوشت مردمان نمکی خیلی غم انگیز بود که در چنین شرایطی غریبانه و با سر و دست شکسته و تنی رنجور و آزرده به دنیای ما راه پیدا کردند شاید آرزو می کردند که هیچ وقت دیده نمی شدند تا لااقل فقط جور زمانه و ناشناختگی را تحمل می کردند تا اینکه تن زخمی و تکه پاره شوند! سرانجام در سال ۱۳۸۶ دستور توقف بهره ‌برداری از معدن صادر شد و ششمین مرد نمکی هم با روزگار ما آشنا شد.

کمبود امکانات مناسب برای نگهداری از مرد شماره شش باعث شد او در آرامگاه خود راحت بخوابد و به صورت دست نخورده در آن معدن باقی بماند. اما این مردان نمکی همانطور که سرگذشت شان را گفتیم به راحتی و طبق اصول مورد کاوش قرار نگرفتند و در ابتدای امر با متدهای کارشناسی باستان شناسان کشف نشدند.

تبار مردان نمکی

طبق بررسی ها و نظرات باستان شناسان و مورخان از این مردان نمکی سه مرد به دوره طلایی تاریخ ایران یعنی به زمان هخامنشیان تعلق دارد. همچنین محققان تبار دو مرد نمکی دیگر را از دوره ساسانیان دانسته و معتقدند که به اواخر دوره حکومت ساسانیان تعلق دارد. عجیب است؟ فاصله زمانی دو سلسله نام برده شده و نزدیکی این مردان و در کنار هم بودنشان؟!

شرح وضعیت هر یک از مردان نمکی

•  مومیایی شماره یک؛ مرد چکمه پوش

این مرد که یک ساق پایش داخل چکمه چرمی است و همراهش یک عدد قلاب سنگ، یک شلوار کوتاه ( نتیجه می گیریم شلوارک از آن زمان مد بوده!) سه قبضه چاقو، یک شی که جنسش نقره ‌ای است، یک عدد گردو، قطعه هایی از طناب که جنس آن ها از چرم است، قطعه هایی سفالین، سنگ ساب و چند تکه پارچه نقش دار و مقداری قطعات خرد شده استخوان بدست آمده است. عجب! چیز کمی هم همراهش نبوده! محققان باستان شناس در باره ی ظاهر جسد این مرد نظرشان بر این است که به احتمال زیاد این مرد نمکی از طبقه اشراف و شاهزاده‌ ها باید باشد چون رنگ رخسارش چنین می گوید و ظاهرش گویای شخصیت اوست! محققان طبق این باورشان و ظواهر امر که روی لباس های تن مرد نمکی جواهرات و زیورآلاتی وجود داشته او را از طبقه بزرگان و ثروتمندان و اشراف می دانند. البته با توجه به باقی آثار و اشیا همراه او معتقدند که او یا از جنگ فرار کرده یا اینکه از محل زندگی خود در حال فرار بوده و به این غار برای استراحت آمده اما روزگار مجال استفاده از آن جواهرات و اشیا را به او نداده و همان جا به خواب ابدی فرو رفته و منبع تغذیه موریانه ها شده است.

•  مومیایی شماره دو؛ مرد میانسال

این مرد یک مرد میانسال است که با حدود ۱۸۰ سانتی ‌متر قد بر اثر ریزش سقف و دیواره ‌های تونل جان خود را از دست داده است. اشیای همراه این مرد که یکی از مردان نمکی است شامل مقداری منسوجات، میخ‌ های چوبی، . تکه سبد و طناب‌های گیاهی است.

•  مومیایی شماره سه؛ مرد چند تکه

جسد این مرد بیچاره که یکی از مردان نمکی است به صورت تکه تکه و متلاشی شده کشف شد. مطمئنم یکی از آرزوهای بزرگ زندگیش این بود که کاش هیچ وقت بعد از مرگ دست هیچ انسانی به او نرسد اما این فقط یک آرزو بوده و افسوس! مجموعه ی این مرد چند تکه شامل بقایای استخوان های او و لباس است.

•  مومیایی شماره چهار؛ مرد کامل

این جسد کامل‌ ترین و سالم ‌ترین جسد از میان اجساد مردان نمکی است. این جسد مومیایی شده به پسر جوان حدودا ۱۶ ساله ای تعلق دارد با  ۱۷۰ تا ۱۷۵ سانتی‌ متر قد و در گوش‌ هایش حلقه فلزی دارد، با موهایی کوتاه و خرمایی رنگ، همراهش چاقوی فلزی دسته استخوانی در غلافی از جنس چرم و دو کوزه کوچک سفالین بود. این مومیایی طبیعی بر تنش لباس کامل دارد که این لباس شامل یک شلوار، بالاپوش بلند و کفشی از جنس چرم است.

•  مومیایی شماره پنج؛ سری بدون تن

از مومیایی این مرد به جز سر سایر قسمت‌های بدن زیر سنگ‌های بزرگ قرار گرفته و از بین رفته است.

• مومیایی شماره شش؛ مرد ساسانی

طبق نظر محققان جمجمه این مومیایی مربوط به دوره ساسانی است که یکی از مردان نمکی است.

در پایان گفتنی است در همین راستا فیلم مستند مردان نمکی هم ساخته شده است.