مراسم برف چال و حکومت مقتدرانه زنان در مازندران

مراسم برف چال یا زن شاهی در مازندران

با توجه به قدمت و تاریخ دیرینه ایران یقینا باید بدانید که اقوام و آیین های مختلفی در این سرزمین زندگی می کرده اند که هر کدام برای خود خصوصیات جالب و منحصر به خودشان را دارا می باشند. آشنایی با آداب و رسوم هر منطقه جذابیت های خاص خودش را دارد ما هم در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره رسم برف چال و زن شاهی در مازندران صحبت کنیم. این سنت در واقع یکی از قدیمی ترین سنت های این مرز و بوم است که در ماه اردیبهشت در کنار رکناباد و گلگشت مصلی نیز برگزار می شود. این منطقه سرسبز شمالی در استان مازندران قرار دارد و یکی از پر مسافرترین مناطق شمالی ایران به شمار می رود. برای آشنایی بیشتر و کاملتر درباره مراسم برف چال و زن شاهی در مازندران در ادامه همراه با ما باشید.

مطالب مرتبط:
باشکوه ترین مساجد ایران
بازارهای گل تهران کجا هستند؟ + آدرس دقیق
طبیعت گردی در منطقه ی رویایی ترکمن صحرا

همانطور که در بالا گفتیم، ایران سرزمینی با قدمت دیرینه است و سنت ها و آیین و رسوم های خاص مربوط به خودش را در سراسر این مرز و بوم دارا می باشد. برف چال یکی از این سنت های قدیمی ایران است که در گویش مازندرانی به آن ورف چال هم گفته می شود.

جالب است بدانید که این آیین ریشه ای تاریخی و مذهبی در ایران دارد و پیشینه ی آن به دوره آل بویه در طبرستان باز می گردد.

در حال حاضر این آییین در در منطقه اسک وش شهرستان لاریجان برگزار می شود و مردم این منطقه بسیار به آن احترام می گذارند.

ساکنان این منطقه ی شمالی ایران از جمله اهالی روستای آب اسک، نیاک و … گرد هم می آیند و در روزی معین از فصل بهار، بقایای برف‏ های زمستانی را از کوهستان برداشته و در جایی مشخص در دامنه کوه دماوند انبار می کنند مراسم برف چال تعاون و همیاری روستاییان این منطقه را نشان می دهد و به کینه ها و کدورت هایی که بین خودشان است پایان می دهند. این مراسم موجب تامین آب مورد نیاز دامداری در تابستان می شود و از این رو به رونق دامداری در منطقه نیز کمک می کند.

مختصری از تاریخ مراسم برف چال در مازندران

اگر در مورد تاریخچه ی مراسم برف چال در مازندران بخواهیم صحبت کنیم اینطور بیان می شود تمامی اهالی این منطقه بپرسید نام سید ولی عارف و زاهدی که در قرن نهم هجری زندگی می کرده نیز بر سر زبان می آورند. اهالی این منطقه بر این باورند که این فرد از طریق نیاکان خود به امام حسن عسگری مرتبط است و پیشینه اعتقادی و پشتوانه مذهبی سنت برف چال به کرامات وی بازمی گردد. مردم منطقه روستای اسک در گذشته شغل اصلیشان دامداری بوده و به دنبال مکانی برای کندن گودال و ذخبر برف بودند تا مشکل نبود چشمه های آب را برای خودشان برطرف کنند. با توجه به این که منطقه ی اسک کوهستانی است مردم آن برای کندن گودال با مشکل روبرو بودند تا این روزی فردی رهگذر از این منطقه رد می شود و مشکل را از آن ها می پرسد. وی با توجه به شناختی که از این منطقه داشته نیاز با نوک عصای خودش مکانی را نشان می دهد که آن جا را برای کندن گودال نیز انتخاب کنند. وی در ازای این کار هر ساله به هنگام ریختن برف در این گودال، با قربانی کردن گوسفند به شرکت گنندگان در مراسم غذا بدهید و اهالی روستای نیاک را به نان و پنیر و عسل به هنگام صبحانه مهمان کنید. از آن روز، مردم این اتفاق را به عنوان کرامت و معجزه‌ای از طرف رهگذر که سید حسن ولی نام داشته نیز می پذیرند.

نکته ای که در مورد این منطقه وجود دارد این است که مردم بسیار به این مراسم اعتقاد دارد و هر ساله نذرهای زیادی را در مراسم برف چال در مازندران انجام می دهند.

زن شاهی یا مادرشاهی در مازندران

یکی از مسائلی که در مورد مراسم برف چال در مازندران وجود دارد آن است که آن ها بر این باورند که حضور زنان در این مراسم سبب حرمت شکنی می شود و تا روز برف چال در سال آینده اتفاقات ناگواری گریبان زنان حاضر در این مراسم را خواهد گرفت از همین رو در این مراسم شما هیچ زنی شرکت نمی کنند! این موضوع احتمالا باعث می شود که در این لحظه احساسات ناخوشایندی به سمتتان آمده باشد اما باید بدانید که زنان این روستا در پس از عدم حضور دست روی دست نگذاشتند و تصمیم گرفتند که در آن ریاست روستا بدست بگیرند و اقتدار زنانه را در مقابل مردان روستا نشان دهند.

از همین رو زنان این روستا یک روز مانده به مراسم برف چال در مازندران به شور می نشینند و یک نفر را به عنوان حاکم آن سال انتخاب می کنند تا بر مسند حکومت تکیه بزند. حاکم تعیین شده، “حاآمی” خوانده می شود و روز قبل از اجرای مراسم از مقام خود اطلاع پیدا می کند. ویژگی های زنی که انتخاب می شود عبارتند از:

تسلط در رهبری، قدرت در مدیریت، کم‌ رو و خجالتی نبودن، با سر و زبان بودن، کاردانی، وقار و سیاستمداری، قدرت بیان و استدلال قوی، با کمالات و هنر، اقتدار و لیاقت، نیکوکاری و دینداری و زیبایی

از جمله وظایف زنی در قرار است حاکم این روستا در مازندران بشوند به ترتیب زیر می باشد:

راهبری گروه، گزینش بازیگران نقش‌های آیینی، تعیین تکالیف و وظایف بازیگران هر نقش در شرایط متفاوت، تعیین زمان و ترتیب ایفای نقش سایر بازیگران

مراسم از این قرار است که در فرمانروا در آن روز در خانه می ماند و زنان روستا با رقص و پایکوبی و ظاهری آراسته به منزل وی می روند و آنقدر به نواختن ادامه م یدهند که او پا از خانه بیرون بگذراد و سپس او را به محل برگزاری مراسم می برند. در گذشته تخت مدوری برای حاکم وجود داشته که در وسط تختگاه قرار داشته است. در طی این مراسم حکومت نیمروزی آب اسک به دست زنان می افتد و آنها بلافاصله پس از خروج مردان، روسری از سر بر می دارند، لباس های شاد می پوشند و خود را می آرایند و به راستی بر آب اسک حکومت می کنند.

این مراسم پس از خروج مردان روستا آغاز می شود و در طول مدت زمان اجرای آن هیچ مردی حق ندارد در مراسم زن شاهی روستا شرکت کنند چه بومی و چه غیر بومی! به استثنای مردان بیمار و ناتوان که به شرط عدم حضور در مقابل تراس و پنجره می توانند در خانه بمانند. البته حضور این مردان نیز شامل جریمه ای می شود که خانواده او می پردازند؛ جریمه ای که بیشتر خوراک است.

تنها کافی است که مردی در این مراسم دیده شود تا به دستور حاکم همه زنان روستا برای دستگیری او اقدام شود. زنان مجازند هرگونه مجازاتی را برای مرد خاطی در نظر بگیرند؛ بعضی اوقات به کتک زدن قانع می شوند و گاهی هم فرد باید به امر حاکم به رقص درآید و یا حتا او را سوار بر الاغ بدون پالان کرده و هو می‌ کنند. شاید فکر کنید شوخی است اما روزی یک دست فروش از همه جا بی خبر وارد این روستا می شود و زنان تمامی اجناس وی را توقیف می کنند و پس از یک کتک حسابی او را به درون یک طویله انداختند تا زمانی که مردان روستا بیایند و وی را آزاد کنند.

زمانی که رسم زن شاهی به پایان می رسد حاکم با تمام زنان حاضر در مراسم روبوسی می کند و آن را تشویق به زنده نگه داشتن این سنت می نماید. پس از مراسم زنان به خانه ی بزرگ فامیل می روند و ناهار را در کنار هم میل می کنند. ساعاتی بعد تقریبا نزدیک به عصر مردان به روستا باز می گردند و هیچگونه استقبالی از آن ها نمی شود.

مراسم برف چال در مازندران

مراسم برف چال به این ترتیب که از مردان روستا از ۷ سال تا ۷۰ سال باید ساعت ۸:۳۰ تا ۹ صبح نسبت به ترک روستا اقدام کنند. آن ها باید به لایروبی گودال برف چال و همچنین تمیز کردن جاده ناصری نیز بپردازند. در گذشته مردان روستا به همراه حیوانات باری به سمت اجرای این مراسم می رفتند. گودال هایی که برای چال کردن برف ها مردان این روستا می کنند دارای قطری بین ۷ متر تا عمق ۱۰ متر می باشد و در برخی از موارد قطر آن ها بین ۱۰ متر تا عمق ۱۲ متر می باشد. دیوار سنگ چین شده پیرامون گودال را فرا گرفته که قطر آن به ۱ متر می رسد. دیواره‌های گودال نیز سنگ چین شده اند.

همه مردان این روستا شرکت در این مراسم را وظیفه خودشان می دانند و اعتقاد دارند که در این مراسم برداشتن برف و ریختن آن در گودال تا بعد روستا را از اتفاقات بد مصون می دارند.  با رسیدن به برف چال همه، از کوچک تا بزرگ، از جوان تا پیر برف بر می دارند و در چاله می ریزند. البته این کار آن قدرها هم راحت نیست. آنها باید با بیل و دیلم یخ ها را خرد کنند، به دوش بکشند و به گودال بیندازند. پس از این که گودال ها پر شد مردم این روستا نماز جماعت برپا می کنند. بعد از نماز غذاهای نذری که همراه خودشان آورده بودند را به رسم هر سال می خورند و پس از صرف غذا حدود ساعت های ۱ به سمت روستا رهسپار می شود. بیشتر مردم مسیر را با اتومبیل طی می کنند و عده کمی نیز به بازگشت از مسیر قدیمی تن می دهند.