مدرسه ی انوشیروان دادگر جی تاتا، قدیمی ترین مدرسه ی دخترانه در تهران

مدرسه ی انوشیروان دادگر

نمی دانم که شما که این مطلب را می خوانید متولد چه سالی هستید و اصلا زن هستید و یا مرد ولی می خواهم امروز به شما مدرسه ای را معرفی کنم که از قدیمی ترین مکان هایی است که دختران در زمان های بسیار دور اجازه ی تحصیل علم را بیشتر از قبل یافتند، مدرسه ی نوشیروان جی تاتا یا انوشیروان دادگر که قبل از زیر پل کالج تهران و نزدیک به خیابان انقلاب است. خشت به خشت این مدرسه به عنوان یکی از قدیمی و تاریخی ترین مدرسه های شهر تهران همگی پر از خاطرات کسانی است که در این مدرسه در مقطع دبیرستان و پیش دانشگاهی تحصیل کرده اند و هر کدام در یک گوشه ی این شهر و یا اصلا کره ی زمین مشغول به کار و زندگی خود هستند. بیایید تا در ادامه مدرسه ی انوشیروان دادگر را به اتفاق یکدیگر مورد بررسی و نقد خود قرار دهیم.

مطالب مرتبط:
راهنمای کامل مجموعه برج میلاد تهران
راهنمای کامل استفاده از متروی تهران
دره ی پیازچال، طبیعتی چهارفصل در اطراف تهران

مدرسه ی انوشیروان دادگر که به مدرسه ی نوشیروان جی تاتا نیز معروف است، از جمله ی مدارس بسیار قدیمی شهر تهران است که از دیرباز تا به همین لحظه ای که این مطلب را می خوانید در حال فعالیت است. این مدرسه یکی از چند موسسه ی مهم تربیتی است که زیر نظر انجمن زرتشتیان و وزارت آموزش و پرورش اداره می ‌شود.

این دبیرستان دخترانه دارای بنایی بسیار زیبا و آجری است که با تزئیناتی همچون گچ ‌بری و کاشی ‌کاری بی ‌نظیر در زمان حکومت پهلوی اول ساخته شد. در واقع این مدرسه ی بسیار بزرگ در سال ۱۳۱۵ خورشیدی ساخته شد و هم اکنون نیز به عنوان یکی از دبیرستان ‌های قدیمی که اساس آن زرتشتی است، فعالیت می نماید. مدرسه ی انوشروان دادگر در شهر تهران و در خیابان انقلاب و بین خیابان‌ های حافظ و ولی‌عصر، نرسیده به زیر پل کالج و در سمت چپ کوچه ی سعید قرار گرفته است.

در ضلع شرقی این مدرسه دبیرستان ماندگار البرز قرار گرفته ‌است. از آن جایی که ممکن است که شما هم همانند من قسمتی و یا حتی کل دوران تحصیلی خود را در این مدرسه گذرانده باشید، دانستن تاریخچه ی ساخت مدرسه ی انوشیروان دادگر باید برایتان جالب باشد. قضیه از این جا شروع شد که؛ وقتی ساخت دبیرستان فیروز بهرام به پایان رسید، ایجاد دبیرستانی مخصوص برای دختران در آن زمان نیز ضروری به نظر آمد.

این بنا توسط بانویی خیر و‌ نیکوکار به نام خانم راتن بایی بانجی یا همان بانو جی تاتا که خواهر جمشید جی تاتا و از سلسله ی موبدان و ساکن نوساری هندوستان بود، با سرمایه ی اولیه ای برابر با ۱۰۰ هزار روپیه ساخته شد.

در واقع حدود ۸۰ سال پیش بود که ضرورت وجود دبیرستانی ویژه ‌ی دختران در تهران مطرح شد و در این میان این خواهر و برادر نیکوکار زرتشتی این مدرسه را بنا نهادند. در تابلوی ورودی مدرسه ی انوشیروان دادگر اگر تا به حال آن را خوانده باشید نیز آمده است که: ضرورت ایجاد دبیرستانی ویژه‌ ی دختران در تهران با شادروان اردشیر جی شاپورجی مطرح شد.

انجمن زرتشتیان تهران در نشست ۲۳خرداد ۱۳۰۹ خورشیدی آگاهی پیدا می ‌کنند که روانشاد اردشیر شاپورجی یک نامه ی خصوصی شخصا از بمبئی دریافت کرده است که بر مبنی آن خانم راتن بانجی بایی تاتا پیشنهاد داده است که مبلغ ۱۰۰ هزار روپیه ی هندوستان بابت احداث‌، تهیه ‌ی تجهیزات دبیرستان دخترانه اهدا کند به شرط این ‌که زمین آن را دولت ایران یا انجمن زرتشتیان تهران واگذار کنند.

بر این اساس، در هشتمین نشست دوره‌ ی چهارم انجمن زرتشتیان تهران در۲۴ شهریور ۱۳۱۲ خورشیدی به آگاهی عموم می‌ رسد که ۱۰هزار مترمربع از زمین‌ های خیابان شاهپور بیرون دروازه ی یوسف‌ آباد که جای کنونی دبیرستان است، توسط ارباب گشتاسب فیروزگر و میرزا اردشیر خریده شد و برای ساخت و ساز آماده شد.

بالاخره جشن ساخت و نهادن اولین سنگ بنای این ساختمان در روز ۲ شهریور ۱۳۱۳خورشیدی با حضور محمد علی فروغی و عده‌ ای از مردان سیاسی و رجال دولت، محترمین، اعضای کمیته و اعضای انجمن زرتشتیان تهران بر پا شد.

در بنای این مدرسه، نوشته ‌ی سنگ بنایی قرار دارد که به ‌دست محمدعلی فروغی که منصب رییس الوزرایی را داشت نوشته شده است و در زیر پی ساختمان مدرسه ی نوشروان جی تاتا و یا همان مدرسه ی انوشیروان دادگر قرار گرفته است. جالب است بدانید که نام مدرسه ی انوشیروان دادگر در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است و از این رو ساختمان و بنایی کاملا تاریخی به حساب می آید.

پس از ساخت و شروع فعالیت این مدرسه، ریاست این دبیرستان از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۷ با شادروان میس لوئیز بوده است که بر اثر تلاش ها و آینده گری این خانم، مدرسه ی انوشیروان دادگر به صورت یک مدرسه ی پیشتاز و نمونه در سطح تهران و ایران در آمد.

پس از خانم لوئیز به مدت یک‌ سال و نیم خانم توران طهماسبی، عهده دار سرپرستی و کفالت دبیرستان بود تا آن که در سال ۱۳۲۸، مادام گورکیان به ریاست دبیرستان برگزیده شد. در سال ۱۳۳۲ بود که خانم اختر معدلی به این سمت منصوب گردید و سپس بعد از آن در سال ۱۳۲۸ خانم بایندر سمت ریاست دبیرستان انتخاب شد و آنگاه در سال ۱۳۴۷ با صلاح دید و موافقت وزارت آموزش و پرورش و انجمن زرتشتیان، خانم باهره فرهنگ به ریاست دبیرستان برگزیده شدند.

همانطور که انتظار دارید، این مدرسه مدیران بسیار زیادی را تا به حال تعویض نموده است و تا به حال دوره های مختلفی را به خود دیده است. از شاگردان سرشناس این دبیرستان می‌ توان از مهرانگیز دولتشاهی به عنوان اولین سفیر زن ایران، آلنوش طریان که نخستین فیزیکدان زن و مادر ستاره شناسی ایران است، نام برد.

معمار این بنا طرحی درباره ی ساخت این مدرسه پیشنهاد کرد که از لحاظ معماری و نمای این مدرسه شبیه دبیرستان البرز و مدرسه ی ژاندارک می باشد. به صورت قطعی مشخص نیست اما به احتمال زیاد معمار آن نیکلای مارکف، معمار شهیر و نامی روس است.

نمای مدرسه ی انوشیروان دادگر تشکیل شده است از دیوارهای آجری همراه با گچ بری های ظریف که چشم هر بیننده ای را درگیر خود می کند. هنگامی که وارد محوطه ی این مدرسه می شوید و در زمان هنگام ورود به داخل بنا، سر ستون‌ های بلند با سرگاو و نگاره ی فروهر برایتان نمایان می ‌شود.

این مدرسه دارای کاشی‌ های رنگی دارای نقش‌ های هخامنشی در دو بازوی بنای اصلی خود می باشد. همانطور که بالاتر توضیح دادیم، همانند و هماهنگ بودن ظاهر این بنا از نظر نما و ساختار با ساختمان‌ های مشابه همچون دبیرستان البرز و مدرسه ی ژاندارک این احتمال را افزایش می‌ دهد که دبیرستان انوشیروان دادگر نیز از یک پلن مشخص و معلوم با اعمال برخی از تغییرات ساخته شده باشد.

کاربری این ساختمان از ابتدا با کاربری آموزشی بوده است. این مدرسه ی دخترانه که هم اکنون به عنوان نخستین دبیرستان دخترانه در تهران همچنان مشغول فعالیت است، نمی توان گفت که دارای شرایط خوبی است. اگر به داد این بنای تاریخی و مهم نرسند، احتمال تبدیل شدن آن به خرابه بسیار محتمل است.

ستون ‌های ساختمان این مدرسه که شباهت بسیار زیادی با ستون‌ های وزارت امور خارجه در محوطه ‌ی باغ ملی دارند که فعلا در حال تخریب‌ هستند و در شرایط حساسی به سر می برند. این مدرسه که هم در داخل فضای ساختمانی خود و هم در فضای بیرونی خود دارای مساحت بسیاری است، از ابعاد مختلفی تحت فشار و خرابی است.

به طور مثال توجه فرمایید که سقف کتابخانه‌ ی مدرسه ی انوشیروان دادگر که در ساختمانی جدا و در انتهای حیاط مدرسه ساخته شده است در حال حاضر ریخته است و بدون این که برنامه ای برای تعمیر و بازسازی آن وجود داشته باشد، در آن را بسته اند و آن را بدون استفاده باقی گذارده اند. البته در ضلع شمالی حیاط مدرسه نیز ساختمانی در حال ساخته شدن است که دارای ارتفاعی بیش از ۲۰ متر می باشد!

جالب است بدانید که مسولان مدرسه حتی هم نمی ‌دانستند که احداث این بنا، حریم دید مدرسه ‌ی تاریخی نوشیروان را مخدوش می ‌کند و بر خلاف ضوابط و قوانین میراث فرهنگی می باشد. البته نباید از این بگذریم که این مدرسه ی فعال، سیستم گرمایشی و سرمایشی مناسبی هم هنوز ندارد! مدیر فعلی این مدرسه که از معلم های قدیمی مدرسه ی انوشیروان دادگر بوده است و سابقه ی حضور چند ساله در این مدرسه را دارد درباره ی تمام مشکلات این مدرسه می گوید که با توجه به تمامی این مسائل و این که اگر به بنای این مدرسه رسیدگی نکنیم، دیگر تخریب می شود اضافه نمود که در طی جلساتی که با انجمن زرتشتیان و همچنین وزارت آموزش و پرورش داشته اند قرار بر چاره اندیشی برای این بنا را گذاشته اند.

از این نقاط تلخ مدرسه ی انوشیروان دادگر که بگذریم، به برخی از روایات با مزه و جالبی خواهیم رسید که گفتن برخی از آنها خالی ار لطف نیست. برخی از دانشجوهای قدیمی که در رشته ی هنر و معماری تحصیل می کرده اند، از ستون های این مدرسه به عنوان منبعی از الهام استفاده می کرده اند و طرح های خود را از روی طرح این بنا می زده اند.