قلعه والی ایلام یکی از آثار تاریخی و فرهنگی برجسته است که به عنوان یک بنای منحصر به فرد از معماری منطقه، تاریخی طولانی دارد و به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مهم این شهر شناخته می‌شود. علاوه بر قلعه والی، در این مکان موزه‌ای به نام “موزه مردم‌شناسی ایلام” وجود دارد که شامل اشیا باستانی، لباس‌ها، ابزارها و نمونه‌هایی از فرهنگ و زندگی مردم ایلام است. این موزه با استفاده از مجموعه‌های گوناگون خود، برای بازدیدکنندگان فرصتی فراهم می‌کند تا بافرهنگ و تاریخ و سنت‌های مردم ایلام آشنا شوند. در این مطلب از الی گشت با ما همراه باشید تا با قلعه والی و موزه مردم‌شناسی آن بیشتر آشنا شوید.
در دهه‌ی ۱۳۲۶ هجری قمری، غلام رضاخان فیلی، پسر حسینقلی خان ابو قداره و والی لرستان پشت کوه، دستور ساخت قلعه والی ایلام را صادر کرد و به همین دلیل به قلعه والی معروف است. این قلعه در محلی به نام حسین‌آباد فیلی که به ده بالا هم شناخته می‌شد و اقامتگاه تابستانی غلامرضا خان بود، روی یک تپه بنا شد. غلامرضا خان، معروف به فتح السلطان، در سال ۱۲۸۱ قمری با شکست‌دادن یاغیان و فتح سرزمین آن‌ها، تحت عنوان ناصرالدین‌شاه قاجار شناخته شد.
در دوران جنگ جهانی اول، منطقه پشت کوه تحت مدیریت او از دست دشمنان در امان ماند، اما دیگر نقاط غرب ایران دچار ویرانی شدند. دربارهٔ این امور، یک سنگ‌نوشته در تخت خان ۱۵ کیلومتری شمال شرقی صالح‌آباد پیدا شد که در آن غلام رضاخان دربارهٔ موارد مربوط به قلعه حسین‌آباد فیلی توضیحاتی داده است. غلامرضا خان در این کتیبه نوشته که: امر به ساختن قلعه حسین‌آباد فیلی که مشهور به ده بالا است نمودم. حاج درویش علی کرمانشاهی معماری بنا را بر عهده داشت و فردی به نام رضا قلی نیز حجاری ساختمان را عهده داشت.
در دوران جنگ ایران و عراق، قسمت‌هایی از قلعه والی ایلام تخریب شد، اما در سال ۱۳۶۷ با کمک سازمان میراث و فرهنگی کشور، عملیات بازسازی آغاز و تا سال ۱۳۶۹ ادامه یافت. در این فرآیند، تمام تلاش به کار گرفته شد تا تغییرات در ساختمان، به‌صورت حداقلی باشد و ارزش‌های تاریخی آن حفظ شود. تنها تغییراتی که صورت گرفت، به‌منظور افزایش ایمنی و مقاومت بیشتر قلعه در برابر گذر زمان بودند. امروزه، این قلعه به عنوان موزه مردم‌شناسی ایلام شناخته می‌شود که میزبان تاریخ، فرهنگ و زندگی مردم ایلام است.
در سال ۱۳۸۵ فاز اول موزه مردم‌شناسی ایلام راه‌اندازی شد که از بخش‌های مختلفی برای معرفی آداب، سنت‌ها، آیین عروس، پوشش اقوام استان، فرهنگ‌های مختلف استان و شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی و یک بخش مخصوص معرفی اقوام لر، لک و عرب تشکیل شد. امروزه، موزه مردم‌شناسی جزو باارزش‌ترین موزه‌های تخصصی به شمار می‌رود و همه‌روزه به جز روزهای دوشنبه در دو نوبت صبح و عصر میزبان بازدیدکنندگان است. همچنین، هر سال در تعطیلات عید نوروز، موسیقی سنتی کردی اجرا و نمایشگاه صنایع‌دستی و سوغات استان برگزار می‌شود و گردشگران و بازدیدکنندگان بسیاری در این روزها از این مجموعه بازدید می‌کنند.
قلعه والی، از ۲۵ اتاق کوچک و بزرگ، چهار ایوان و دو تراس تشکیل شده است. معماری اتاق‌ها بسیار جذاب و هنرمندانه است، چون به شکل تودرتو طراحی شده‌اند و به هم متصل هستند. ساختار قلعه شرقی و غربی از نظر معماری متقارن بوده و از سطح حیاط به ارتفاع حدود ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. دسترسی به فضای پشت‌بام قلعه از طریق سه راه‌پله امکان‌پذیر است و سقف‌ها با قوس‌های جناغی، نیم‌دایره و قوس‌های سه‌قسمتی ساخته و به سبک رومی طراحی شده‌اند. جذابیت‌های معماری قلعه شامل تراس‌های سرپوشیده با پنجره‌های مشبک رنگارنگ، نرده‌های آجری فیروزه‌ای‌رنگ، سرستون‌های نقش‌دار، قوس‌های کمانی و ستون‌های دایره‌ای است. یکی دیگر از شگفتی‌های معماری این قلعه، سیستم آبرسانی آن است که از چشمه بی‌بی در اطراف قلعه تأمین می‌شد، اما حالا با استفاده از سیستم لوله‌کشی، آب تأمین می‌شود.
اطراف قلعه والی جاذبه‌های گردشگری و طبیعی دیگری هم قرار دارند که هر کدام ارزشمند و جذاب هستند. از جمله جاهای دیدنی اطراف قلعه والی می‌توان به پارک کودک ایلام با امکانات متنوع و مناسب برای کودکان و خانواده‌ها، پارک سراب (ملت)، کاخ فلاحتی ایلام با معماری زیبا و تاریخی، تپه خرگوشان با مناظر طبیعی خیره‌کننده و امکانات مختلف برای گردش و پیاده‌روی، پارک جنگلی چغاسبز، با درختان سرسبز و فضای آرام و دلنشین برای تفریح و استراحت، منطقه جنگلی شش دار و کوه قلاقیران با زیبایی‌های طبیعی و مسیر ماجراجویانه اشاره کرد.
مطالب مرتبط:
رستوران‌های اطراف قلعه والی ایلام با غذاهای ایرانی و محلی، پذیرای گردشگران و مردم محلی هستند. رستوران و فست‌فود راز با انواع غذاهای محلی و ایرانی، رستوران پدر خوب با خدمات باکیفیت، رستوران ابوعلی با فضای زیبا و منوی متنوع، کنتاکی فرید با غذاهای متفاوت و خوشمزه، رستوران سرای شاندیز با آشپزی ایرانی و غذاهای خوشمزه و در رستوران ضیافت با منوی متنوع، یک مقصد محبوب برای خانواده‌ها و مسافرانی است که به ایلام سفر می‌کنند و می‌توانند بعد از بازدید از قلعه والی به این رستوران‌ها بروند.
بهترین زمان برای بازدید از موزه مردم‌شناسی ایلام در فصل بهار و تابستان است. در این دو فصل، طبیعت زیبا و گیاهان و گل‌های محلی و آب‌وهوای معتدل برای سفر به این منطقه را فراهم می‌کند. بهترین ماه‌ها برای بازدید از این قلعه و سفر به ایلام فروردین، اردیبهشت و اواخر تابستان و شهریورماه است. به‌طورکلی، فصل بهار و تابستان با آب‌وهوای ملایم و طبیعت زیبا، زمانی ایده‌آل برای بازدید از این موزه و استان زیبای ایلام است.
این مجموعه در طول روز در دو نوبت باز است که اولین نوبت از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ ظهر و نوبت دوم از ۲ ظهر تا ۹ شب است که یک وقفه دوساعته برای استراحت و ناهار کارکنان در نظر گرفته شده است. برای ورود و دیدن قلعه والی و موزه مردم‌شناسی، باید بلیط ورودی تهیه کنید. مدت‌زمان پیشنهادی برای بازدید از این مکان حدود یک ساعت است.
این قلعه در ضلع شمالی خیابان پاسداران و مقابل شهرداری ایلام قرار دارد و دسترسی به آن بسیار آسان و راحت است. شما می‌توانید با استفاده از وسایل نقلیه عمومی مثل اتوبوس یا تاکسی‌های شهری به‌راحتی به این مکان تاریخی دسترسی داشته باشید. موقعیت جغرافیایی محل قلعه، به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهد که با استفاده از امکانات حمل و نقل عمومی، به‌سرعت و بدون دردسر به مقصد برسند.
قلعه والی ایلام و موزه مردم‌شناسی، به عنوان دو جاذبه فرهنگی و گردشگری بی‌نظیر، گردشگران و بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند. این مکان باارزش تاریخی، معماری و فرهنگی خود، فرصتی را برای افراد فراهم می‌کنند تا بافرهنگ، تاریخ، آیین و سنت مردم ایلام و سایر اقوام آشنا شوند. در بازدید از قلعه و موزه مردم‌شناسی، مسافران بافرهنگ و زندگی مردم ایلام آشنا شده و از نزدیک با میراث‌فرهنگی این منطقه و تاریخ و تجربیاتی که در آن شکل‌گرفته است، ارتباط برقرار می‌کنند.