کشورمان ایران با پیشینه فرهنگ و تمدنی هزاران ساله، آثار و اماکن تاریخی بسیاری را در خود جای‌داده است. این یادگارهای کهن به‌قدری دیدنی، جذاب و ارزشمند هستند که گردشگران زیادی از سراسر جهان را در ایام مختلف سال به‌سوی خود می‌کشانند. استان کرمان که با بافت تاریخی و سنتی خود پنجمین شهر تاریخی ایران به‌حساب می‌رود هم پر است از این دیدنی‌های کهن. یکی از این یادگارهای تاریخی قلعه قهقه راور است که کمتر کسی آن را می‌شناسد. اگر مایلید درباره این اثر تاریخی بیشتر بدانید در این مقاله با الی گشت همراه باشید.
قلعه قهقه متعلق به چه دوره تاریخیست و کجاست؟
همان‌طور که گفتیم قلعه قهقه یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی استان کرمان است. این قلعه در سه‌کیلومتری شرق شهرستان راور، در نزدیکی روستای ده‌شیب واقع شده و منطقه وسیعی معادل با چندین هکتار را شامل می‌شود. گفته می‌شود این قلعه متعلق به دوره ساسانیان است. گرچه بعضی کارشناسان قدمت قلعه را حدود سه تا چهارهزار سال تخمین می‌زنند.
معرفی قلعه قهقه
متأسفانه آن چه امروز با عنوان قلعه قهقه می‌شناسیم شباهت زیادی با واقعیت تاریخی قلعه ندارد. در محوطه این اثر تاریخی، بقایایی از ساختمان‌های خشتی وجود داشته که امروزه به‌صورت تپه‌ای از خاک درآمده‌اند تاحدی‌که می‌توان گفت قلعه قهقه در حال حاضر به تپه قهقه تبدیل شده. در نزدیکی این قلعه، بناهای تاریخی دیگری هم وجود دارند. به‌عنوان نمونه در فاصله ۵۰۰ متری غرب قلعه، بقایای بنای دیگری به نام تل وزیری به چشم می‌خورد. بخش‌های زیادی از قلعه در طول زمان تخریب شده بااین‌وجود هنوز دروازه ورودی قلعه و بقایای تعدادی از اتاق‌هایش، نمایانگر شکوه و قدمت قلعه بنا هستند.
این قلعه باستانی که به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری راور شناخته می‌شود، در سال ۱۳۴۵ با در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معرفی شهر راور
اما شاید بخواهید کمی درباره شهر راور که قلعه قهقه در نزدیکی آن واقع شده بیشتر بدانید. جالب است بدانید راور یکی از شهرهای استان کرمان به شمار می‌رود که بسیاری از قلعه‌ها و برج‌های تاریخی این استان را در خود جای‌داده است. در حقیقت قلعه قهقه راور یکی از این قلعه‌های مشهور، است که چندین قرن قدمت دارد و این نکته را ثابت می‌کند که راور از جمله شهرهای باستانی و کهن سرزمینمان ایران است.
آشنایی با معماری قلعه قهقه
اولین چیزی که در بررسی معماری بنایی تاریخی همچون قلعه قهقه نظر کارشناسان را به خود جلب می‌کند نوع مصالحی است که ساختمان با آن ساخته شده. گفتنی است مصالح به‌کاررفته در ساخت این قلعه و بناهای مرتبط به آن، خشت خام و گل است. گرچه میزان کمی آجر و سنگ هم در ساخت این قلعه باستانی به کار رفته‌اند.
همچنین آثاری از در و دیوارها و ستون‌های برجامانده از قلعه هم در این محوطه دیده می‌شوند. متأسفانه همان‌طور که گفتیم ظاهر این اثر تاریخی بر اثر عوامل طبیعی و غیرطبیعی فرسایش پیدا کرده و به شکل تپه‌ای گلی درآمده؛ اما در قسمت‌هایی که حفاری‌های غیرمجاز یا مجاز صورت‌گرفته و بخش داخلی دیوارها نمایان شده، خشت‌های استفاده شده در بنا به‌خوبی دیده می‌شوند. خشت‌هایی به شکل مکعب‌مستطیل که ابعادی در حدود ۳۰ سانتی‌متر طول و عرض و ارتفاع تقریبی ۱۰ سانتی‌متر دارند.
قدری بیشتر درباره آنچه از قلعه قهقهه باقی مانده
شاید برایتان جالب باشد بدانید که تقریباً در تمام محدوده چند هکتاری قلعه قهقه، قطعات کوچک و بزرگ سفال، آجر و سنگ به میزان زیاد دیده می‌شوند. به دلیل این که این منطقه کاملاً کویری و پوشیده از خاک است، با قطعیت می‌شود گفت این قطعات در ساختمان بناهای مربوط به قلعه به‌کاررفته بوده‌اند که در حال حاضر در محیط اطراف پراکنده هستند.
گفتنی است یکی از دیوارهای قلعه قهقه هنوز پابرجا باقی‌مانده گرچه در اثر عوامل طبیعی، ستون‌های آن شکاف برداشته‌اند. همچنین در بالای قلعه آثاری از دیوارهای کم‌ارتفاع به چشم می‌خورد که به‌احتمال زیاد بر روی بام قلعه قرار داشته‌اند.
از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد دیگر قلعه باید به خندق اطراف آن اشاره کرد. در حقیقت پیرامون محوطه قلعه را خندقی بزرگ پوشانده که درگذشته و در زمان حمله‌ی دشمن آن را پر از آب می‌کرده‌اند تا مانع پیشروی دشمن به داخل قلعه شوند.
چرا قلعه قهقه این چنین ویران شده؟
با توصیفی که از قلعه قهقه و ویژگی‌هایش در زمان حاضر کردیم شاید بخواهید بدانید چرا این قلعه به این حال‌وروز افتاده؟ دلایل مختلفی برای این موضوع عنوان می‌شود که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
داستان حاکم ظالم و زلزله
معمولاً مردم محلی درباره اتفاقات و وقایع مختلفی که مربوط به شهر و روستایشان می‌شود دست به افسانه‌سازی و داستان‌پردازی می‌زنند. داستان‌هایی که لزوماً ریشه‌ی حقیقی یا تاریخی ندارند. قلعه قهقه هم از این داستان‌ها و افسانه‌ها بی‌نصیب نمانده. آنچه بین مردم بومی راور درباره علت ویرانی قلعه دهان به دهان می‌چرخد ماجرای حاکم ظالمی‌ست که در این منطقه حکومت می‌کرده و در قلعه سکونت داشته. مردم می‌گویند این حاکم به‌قدری ستمگر و پلید و عیاش بوده که خداوند برای مجازات او زلزله‌ای بزرگ بر این منطقه نازل می‌کند که بر اثر آن بیشتر بخش‌های قلعه با خاک یکسان می‌شود و حاکم ظالم هم به دیار باقی می‌شتابد!
گرچه باید گفت به نظر می‌رسد این داستان ریشه‌ای تاریخی داشته باشد چرا که قلعه قهقه احتمالاً بر اثر زلزله‌ای شدید (شاید زلزله۱۲۹۰راور) ویران و تخریب شده و از آن زمان جز خرابه چیز زیادی از آن باقی نمانده است. اما این که این زلزله چقدر به ماجرای حاکم ظالم مربوط بوده را کسی نمی‌داند.
ویرانی بر اثر جنگ‌های پی در پی
یکی از گمانه‌زنی‌های دیگری که کارشناسان درباره علت ویرانی قلعه قهقه دارند، موضوع جنگ و تاخت‌وتاز بیگانگان به این منطقه است. ازآنجایی‌که این قلعه در زمان‌های گذشته در موقعیت جغرافیایی حساسی قرار داشته به نظر می‌رسد بارها مورد هجوم اقوام دیگر قرار گرفته باشد. یکی از شواهدی که این نظریه را تأیید می‌کند وجود خندق پیرامون قلعه است که کاربردی دفاعی داشته.
خاک برداری‌های غیر مجاز
شاید باورش برایتان سخت باشد که یکی از دلایل ازبین‌رفتن قلعه قهقه این اثر تاریخی ارزشمند استان کرمان، استفاده از خاک قلعه به‌عنوان کود برای زمین‌های کشاورزی است! این خاک‌برداری‌ها باعث تجاوز به حریم قلعه شده و در نهایت تخریب و ویرانی آن را رقم زده است. در نهایت می‌توان گفت علاوه بر ویرانی و فرسایش قلعه در اثر عوامل طبیعی و غیرطبیعی، عدم آگاهی مردم این ناحیه از اهمیت میراث تاریخی و فرهنگی، آسیب بیشتری به قلعه وارد کرده است.
وضعیت فعلی قلعه قهقه
متأسفانه باید گفت قلعه قهقه در حال حاضر و عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم ابداً از وضعیت خوبی برخوردار نیست و به مکانی برای نگهداری احشام و دام‌ها تبدیل شده! همچنین با تأسف باید اضافه کرد اشخاص ناآگاهی هم زباله‌های خانگی خود را در محیط اطراف قلعه تخلیه می‌کنند و چنانچه اقدام مؤثری از سوی مسئولان در این رابطه انجام نشود، وضعیت اسفبار این قلعه از چیزی که هست هم بدتر خواهد شد.
گرچه اخیراً محدوده قلعه توسط سازمان میراث‌فرهنگی با تابلوهای مختلف مشخص و علامت‌گذاری شده اما این تمهیدات هم نتوانسته عاملی بازدارنده برای ورود اشخاص سودجو به داخل محوطه این قلعه تاریخی باشد. اگر شما هم به فرهنگ و آثار تاریخی کشور خود اهمیت می‌دهید می‌توانید با اطلاع‌رسانی درباره این قلعه قدمی هرچند کوچک در راستای حفظ میراث ملی بردارید.
جمع بندی
در این مقاله از الی گشت به معرفی یک قلعه باستانی و مهجور در استان کرمان به نام قلعه قهقه پرداختیم. این قلعه در نزدیکی شهر تاریخی راور واقع شده و قدمت آن را به دوران ساسانیان نسبت می‌دهند. دورتادور این قلعه را خندقی پر از آب پوشانده بوده که جنبه‌ی دفاعی داشته.
امروزه چیز زیادی از این قلعه باقی نمانده و دلایل مختلفی برای ویرانی آن ذکر می‌شود؛ اما مهم‌ترین علتی که امروزه این بنای تاریخی را به ویرانه تبدیل کرده استفاده افراد سودجو از خاک محوطه و عدم رسیدگی مسئولان به این منطقه است. این اثر تاریخی با وجود فرسایش طبیعی و غیرطبیعی همچنان دیدنی است و پیشنهاد می‌کنیم اگر به استان کرمان سفر می‌کنید بازدید از آن را از دست ندهید.
سؤالات متداول
قلعه قهقه کجاست؟
این قلعه در استان کرمان و سه کیلومتری شرق شهرستان راور، در نزدیکی روستای ده‌شیب واقع شده و منطقه وسیعی معادل با چندین هکتار را شامل می‌شود.
قلعه قهقه متعلق به چه دوره تاریخی است؟
این قلعه متعلق به دوره ساسانیان است. گرچه بعضی کارشناسان قدمت قلعه را حدود سه تا چهارهزار سال تخمین می‌زنند.
چرا باید از قلعه قهقه دیدن کنیم؟
قلعه قهقه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و از جمله میراث‌فرهنگی کشورمان محسوب می‌شود که امروزه جز تپه‌ای خاکی چیز زیادی از آن باقی نمانده. با دیدن‌کردن و اطلاع‌رسانی درباره آن می‌توانیم به بازسازی و حفظ این اثر تاریخی کمک کنیم.
چه زمانی برای بازدید از قلعه قهقه مناسبتر است؟
از آن جایی که این قلعه در استان کرمان واقع شده و این استان آب و هوایی کویری با روزهایی گرم و سوزان دارد بهتر است در فصل‌های خنک‌تری همچون پاییز و زمستان از این منطقه دیدن کنید.
مطالب مرتبط: روستای سیرچ، تکه ای از بهشت در دل کویر کرمان معرفی قلعه تاریخی منوجان در استان کرمان با قدم زدن در بازار کرمان به تاریخ ۶۰۰ ساله آن سفر کنید