قلعه سلاسل، بنای ۱۰۰۰ ساله در شوشتر

آشنایی با قلعه سلاسل در شوشتر

شهر شوشتر در دامنه ی کوه های زاگرس قرار دارد و از لحاظ آب و هوایی هم شرایط مطلوب و خوبی را شامل می شود. شهر شوشتر بنابر جاذبه های جذابی که دارد در برخی از ایام سال به خصوص فصل بهار گردشگران زیادی را به سمت خود جذب می کند. در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره قلعه سلاسل در شوشتر صحبت کنیم، قلعه ای باستانی در شهر شوشتر که امروزه تنها بخشی از آن باقی مانده و از آن به عنوان جاذبه ی گردشگری شهر شوشتر یاد می شود. این بنای تاریخی در شمال غربی شوشتر کنار رودخانه شطیط واقع شده است. در ادامه همراه با ما باشید تا بیشتر درباره قلعه سلاسل شوشتر بدانید.

مطالب مرتبط:
موزه بنزین خانه آبادان، اولین جایگاه سوخت ایران
جزیره هنگام، سفر به مالدیو در هرمزگان
سفر به جنوب ایران، از دزفول تا چابهار

همانطور که در بالا هم گفتیم، قلعه سلاسل یکی از قلعه های باستانی شوشتر است که امروزه تنها بخشی از آن باقی مانده است. این قلعه از لحاظ موقعیت جغرافیایی در شمال غربی شهر شوشتر و کنار رودخانه شطیط قرار گرفته است. شکل ظاهری آن به صورت بیضی نامنظم است که از شمال و غرب به وسیله رود کارون (شاخه شطیط) و از جنوب و شرق به وسیله خندقی در گذشته احاطه شده است. وسعت کنونی قلعه سلاسل در حدود ۵/۳ هکتار است. قلعه سلاسل در مرتفع ‌ترین بخش شهر و بر روی بستری صخره‌ ای واقع شده است. این قلعه در گذشته بنا بر روایات مورخین و کتب تاریخی مشتمل بر عناصر و اجزایی بوده است که در حال حاضر بقایایی از آن‌ها برجاست.

مطابق با نوشته های تاریخی موجود، قدمت قلعه سلاسل در شوشتر به دوره هخامنشیان باز می گردد. در بسیاری از کتب تاریخی قدمت این قلعه را به دوره هخامنشیان ربط می دهند و در برخی از منابع تاریخی هم قلعه سلاسل در شوشتر را قلعه ای ساسانی می دانند. این قلعه در واقع دژی است محوطه مربوط به آن مساحت بسیار زیادی دارد. قلعه سلاسل در شوشتر چندین حیاط متعدد دارد و در گذشته دارای قسمت‌ های مختلفی می باشد. قلعه سلاسل از سربازخانه، طویله، حمام، شبستان، برج، باغچه، قورخانه، نقاره ‌خانه، حرم‌خانه و آشپزخانه تشکیل شده بود.

درون این قلعه ۵ شودان بزرگ وجود دارد که هر یک با شودان های درون بافت شهر در ارتباط هستند. این شودان ها در گرمای ۵۰ درجه خوزستان دارای محیط خنک است که دمایی برابر ۱۵ درجه را برای افراد ایجاد می کند. عملکرد قلعه علاوه بر جنبه استراتژیکی و نظامی و مرکز حکومتی‌، احتمالاً محلی برای نظارت بر تقسیم آب و مرکز مدیریت آب منطقه بوده است؛ این قلعه دارای استحکامات عالی و کوشک های باشکوهی می باشد که به وسیله طلا، مینا و لاجور طراحی شده اند. بنابر گفته ی مورخین سلطان زین ‌الدین، توسط منصور آل ‌مظفر، درون این قلعه زندانی بوده است. امیر تیمور گورکانی در یورش به خوزستان این قلعه را تصرف کرده و اسرای لرستان و مشعشعیان خوزستان با اتکا به این قلعه، بارها بر علیه حکومت صفوی دست به قیام زدند.

قلعه سلاسل شوشتر در تاریخ پنجم تیر ماه ۱۳۸۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

جالب است بدانید که قلعه سلاسل در شوشتر تا زمان حکومت نادرشاه محلی برای حکومت محلی ها بوده استدر این قلعه هر کدام از مستوفیان یک عمارت مخصوص به خودشان داشته اند و تا اینکه بعد از نادرشاه این قلعه متروکه شد و حاکم ولایت هم در این قلعه مستقر نمی شد. در زمان ناصرالدین شاه قلعه دوباره مرمت و مسکونی شد تا اینکه در سال ۱۳۴۱ هجری قمری رئیس اداره دارایی وقت برای ساخت اداره دارایی کلیه ساختمان آن را خراب و مصالح قلعه را برای بکار بردن در اداره دارایی مورد استفاده قرار داد.

هم اکنون چیزی که از قلعه سلاسل در شوشتر وجود دارد ویرانه ای است که به جز اتاق های زیرزمینی آن، شودان ها و تونل های داریون، چیزی از این منطقه باقی نمانده است. بنابر منابع تاریخی موجود این بنای تاریخی از زمان هخامنشیان در این منطقه وجود داشته است و تا حدود ۵۰ سال پیش هم آباد بوده اما در سال های اخیر این بنا روبه نابودی رفته است. با وجود تخریب بخش عمده‌ای از این قلعه، بخش‌های باقیمانده آن برای بسیاری از گردشگران، دیدنی است.معماری یکی از شودان‌های قلعه را می‌توانید در تصویر زیر ببینید.

قلعه سلاسل در شوشتر جز قلعه های چند وجهی است و ۲ در بزرگ هم دارد. یک دروازه در سمت جنوب شرقی این قلعه وجود دارد که دروازه خصوص آن حساب می شود و سران نظامی از آن رفت و آمد می کنند. دروازه جنوبی کنار مسجد شاه صفی قرار داشت که ظاهراً افراد عادی از این دروازه رفت و آمد داشته‌اند. در ناحیه شمال و شمال شرقی قلعه سلاسل در شوشتر یک خندق و در جنوب آن نهر داریون واقع شده بود. برج‌ های قلعه به صورت مدور بوده و در دوره‌های اخیر، تاسیساتی از قبیل نانوایی، اصطبل، حمام، سربازخانه، اسلحه‌خانه (قورخانه)، آشپزخانه و حیاط ‌های مختلف بوده است.

• پل‌ های قلعه

بر روی خندقی که قلعه سلاسل در شوشتر را احاطه کرده پل هایی وجود دارد که مطابق با مطالعات صورت گفته مصالحی که در آن ها به کار رفته است شامل سنگ، آجر، ملات ساروج و گج بوده است. لازم به ذکر است که در حال حاضر هیچ اثر و نشونه ای از این پل ها باقی نمانده است.

• خندق

همانطور که می دانید در اطراف سازه های قلاع خندق هایی می کندند که از قلعه و اهالی آن حفاظت شود. در اطراف قلعه سلاسل در شوشتر هم خندقی وجود دارد که جوانب جنوبی قلعه را به طور کامل دور می‌ زند و از یک سمت به رودخانه کارون و از سمت دیگر به نهر داریان متصل است. در گمانه ‌زنی که در سال ۲۰۰۵ درجنوب قلعه و در نزدیکی بارو در زمین چمن انجام شد، شواهدی بر وجود خندق ظاهر شد. عملکرد این خندق به گونه ای است که در مواقع جنگ به وسیله آب رودخانه پر می شده است تا در برابر حمله دشمن مانعی باشد.

•  برج و بارو

یک باروی بسیار محکم با قطر زیاد هم که یکی از متعلقات قلعه سلاسل در شوشتر است را خواهید دید. این بارو از لحاظ ظاهری نظم خاصی را دنبال نمی کند و مصالح به کار رفته در آن ماسه سنگ و ملات ساروج است که به صورت چینه سازی هم قرار گرفته اند. در طرف جنوب قلعه، بقایایی از بارو و حصار قلعه دیده می‌شود. بقایایی از برج قلعه که به صورت مدور است در انتهای شمال غربی آن باقی مانده که قطر آن ۳۰/۵ متر و سطح آن با بسترسازی دوره متاخر، یکسان شده است.

• کوشک یا عمارت حاکم نشین

بخشی در قلعه سلاسل در شوشتر وجود دارد که به کوشک یا عمارت حاکم نشین معروف است. این بخش در بالاترین قسمت قلعه سلاسل در شوشتر قرار دارد و بر روی صفه ای ساخته شده است که سطح آن نسبت به سطح حیاط قلعه، چندین پله بالاتر بود. در حال حاضر از این بخش حاکم نشین تنها یک پله باقی مانده است.

به منظور رسیدن به نهر داریون در قلعه سلاسل در شوشتر چندین ردیف از سنگ کنده شده است. در قسمت راست پلکان اول این بخش به فاصله ی تقریبی دو متر پلکان دوم قابل تماشا است که نسبت به پلکان اول، تیزتر بوده و ارتفاع هر پله آن بلندتر است. قلعه سلاسل چندین مرتبه مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.  اما متاسفانه در حال حاضر تنها ویرانه ای از این قلعه باشکوه و با عظمت باقی مانده است.

فلسفه ی نام گذاری قلعه سلاسل

عده ای از افراد فلسفه ی نام گذاری قلعه سلاسل در شوشتر را به ابی سلاسل مربوط می دانند که در قرن چهارم زندگی می کرده است، وی نیز مامور تعمیر این قلعه بوده است. قلعه سلاسل در شوشتر یک بار نیز به دست فتحعلی ‌خان پسر واخشتوخان در قرن ۱۱ هجری و بار دیگر در سال ۱۲۳۷ به دست محمدعلی میرزا دولتشاهی تعمیر شده است. در دهه ۴۰ باقی ‌مانده قلعه تخریب شد و از مصالح آن در احداث شرکت‌ های مختلف استفاده شد.

به نقل از یک باستان شناس فرانسوی معروف، درباره قلعه سلاسل در شوشتر گفته است:

قلعه سلاسل اقامتگاه رسمی والی خوزستان است، و در روی کوهی که مانند فلات کوچکی است قرار دارد. از پای این کوه یکی از شعب کارون که شطیط نام دارد عبور می‌کند، و ساختمان‌ها و استحکاماتی که از عهد ساسانیان باقی مانده‌اند آن را از طرف شهر قابل دفاع می‌کنند.

با توجه به این که شکوه و عظمت اولیه قلعه سلاسل در شوشتر از بین رفته است، اما همچنان می توان با قویه تخیل باقی مانده های این بنای تاریخی و ارزشمند را مشاهده کرده و در ذهن و شکوه آن را در زمان خودش تصور کرد.