قلعه خورموج در بوشهر یکی از بناهای تاریخی شهرستان دشتی استان بوشهر است. این قلعه با شهر بوشهر فاصله دارد و شما باید از شهر تنگستان گذر کنید تا به شهر دشتی بوشهر برسید. شهر دشتی بوشهر دارای خط ساحلی است و ساحل های آرام و بسیاری زیبایی در حاشیه خلیج فارس دارد که مقصد تعدادی از گردشگرها درفصل زمستان و نوروز است. در این مقاله الی گشت به موقعیت جغرافیایی شهرستان دشت بوشهر، قلعه خورموج، تاریخچه قلعه و معماری قلعه خورموج می پردازد.
شهرستان دشتی
شهرستان دشتی یکی از شهرستان های استان بوشهر به حساب می آید که در شرق شهر تنگستان قرار دارد و مرکز این شهر هم شهری به نام خورموج است. آب و هوای این شهر از نوع گرم و خشک است و حداقل دما در سردترین روز سال سه درجه سانتی گراد است و بیشترین درجه دما هم در تابستان ۵۴ درجه است. جالب است بدانید که منطقه خورموج کوهی با ارتفاع ۲۲۶۰ داردکه بزرگترین قله استان بوشهر به حساب می آید.
این مسیر در فصل پاییز و زمستان از مسیرهای کوهنوردی به شمار می آید و ورزشکارهای رشته کوهنوردی به این شهر سفر می کنند. بیشتر شهرهای استان بوشهر قدمت بالایی دارند که حتی به پیش از اسلام می رسد. یکی از بناهای سالم شهر دشتی، قلعه خورموج است. نام قلعه با نام منطقه خورموج یکی است و در سفر به این منطقه می توانید به بازدید قلعه خورموج در بوشهر بروید.
تاریخچه ی قلعه خورموج – قلعه خورموج در بوشهر
برای دیدن یک اثر تاریخی اولین موردی که در ذهن بازدید کننده ها معمولا سوال است این است که بنا در چه دوره ای ساخته شده و قدمت آن چند ساله است؟ قلعه خورموج از قلعه های تاریخی استان بوشهر به حساب می آید که زمان ساخت و ساز آن به دوران قاجار می رسد و قدمتی ۱۵۰ ساله دارد. این قلعه توسط محمد خان دشتی ساخته شده و وی حاکم شهر دشتی بوده است. در گذشته حاکم ها در قلعه های دشتی زندگی می کردند که معمولا دارای چندین برج دیده بانی بوده و مساحت بسیار بزرگی هم داشته است. معمولا قلعه هایی که در شهر و مرکز ایران در گذشته ساخته شده اند در معماری ایرانی به قلعه های دشتی معروف هستند.
این قلعه ها دارای اتاق های نگهبانی، محل زندگی حاکم، مطبخ خانه، اصطبل، اتاق های مخصوص خدمه است. قلعه های حاکم شهرها کارکرد سیاسی هم داشته اند و اگر شخصیت های سیاسی قاجار چون شاه، شاهزاده ها به سفر می رفتند در قلعه های شهر ساکن می شدند. از همین رو بهترین مصالح برای ساخت این قلعه ها در نظر گرفته می شده است.
در تاریخچه ی قلعه خورموج نوشته شده است که محمد خان دشتی بیست سال در این قلعه زندگی کرده است سپس برادرش جمال خان در قسمت جنوب غربی قلعه گچی را اضافه کرد. نکته جالبی که خوب است در مورد قلعه خورموج در بوشهر بدانید این است که این قلعه در اواسط حکومت پهلوی اول یعنی در دوره ی رضا شاه به تصرف ارتش در می آید و مکانی نظامی می شود. در سال ۱۳۵۷ بخش اعظم قلعه برای تاسیس ساختمان شهرداری خراب می شود و از آن قلعه بزرگ تنها یک برج باقی می ماند. قلعه خورموج در بوشهر در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
معماری قلعه خورموج
معماری قلعه خورموج بنا بر اسناد تاریخی از ویژگی های مهمی برخوردار بوده است. این قلعه دارای چهار حصار، چهار برج دیده بانی، اندرونی، عمارت مرکزی، قراول خانه یا همان اتاق های نگهبانی و اصطبل بوده است که امروزه متاسفانه فقط شما یک برج سفید را از آن مشاهده می کنید. سبک معماری قلعه خورموج به سبک قلعه های دشتی دوران سلجوقیان است و قلعه جلال الدین شهر کاشان و ارگ گوگد صفوی بوده است. بنا بر اسناد تاریخی در قلعه خورموج بوشهر در زمان قاجار معمار از تزیینات معماری چون طاق نما، گچبری و مقرنس کاری استفاده کرده است.
این قلعه یک در بسیار بزرگ داشته و درب کالسکه رو بوده و در کوچک هم برای رفت و آمد خدمه و پیاده روی در نظر گرفته شده است. این قلعه در بهترین جای خورموج ساخته شده است چرا که چشمه آب روان بنگه از کنار در چوبی قلعه می گذشته است و در کنار همین چشمه محمد خان دشتی یک حمام قدیمی برای اهالی شهر می سازد. حمام ها از بناهای عام المنفعه هر شهری محسوب می شده که توسط حاکم های ساخته می شده است و عموم ساکنان شهر از آن استفاده می کردند.
برج قلعه خورموج – قلعه خورموج در بوشهر
برج قلعه خورموج یکی از بزرگترین برج های دیده بانی است. این برج سه طبقه دارد. ساخت و ساز بناهای چندین طبقه در دوران قاجار بسیار سخت بوده است. با توجه به اینکه از سقف های طاق و تویزه استفاده می شده است برای ایجاد سقف بعدی باید کلاف بندی چوبی منظمی به کار می برده اند. و سپس سقف دوم را ایجاد می کردند. این نکته را به خاطر بسپارید که در گذشته اسکلت بندی و تیر آهن وجود نداشته است و اکثر سقف ها با آجر و خشت و به شکل طاق نما ساخته می شده اند. استفاده از طاق نما چندین دلیل داشته است یکی باعث خنکی بنا می شده است و دیگر این که اجر و خشت چون عایقی در برابر گرما عمل می کنند و از اشعه خورشید کم ترین دما را جذب می کنند.
در نمای بیرونی برج شما چندین دهانه طاقی مانند را می بینید. این دهانه های طاقی مانند روبه روی هم ساخته شده است و در فصل گرما پنجره های آن گشوده می شده است تا هوای داخل برج به آسانی خنک شود. ارتفاع این برج بسیار حائز اهمیت بوده است. طبقه زیر زمین و طبقه اول دارای سقف گنبدی کوچک است. سقف طبقه زیر زمین هم دارای نقاشی روی گچ است که متاسفانه آسیب فراوان دیده است. برج قلعه خورموج در بوشهر ۱۸ متر ارتفاع دارد و یکی از بلندترین برج های دیده بانی باقی مانده از قلعه های قاجاری است.
مرمت برج خورموج
مرمت برج خورموج در ده های اخیر صورت گرفته است. اگر عکس های قدیمی این برج را سرچ کنید بنایی با نمای آجری و خشتی می بینید. این بنا در دهه نود ه.ش تمام دیوارهایش از گچ پوشیده شده است که طبق استانداردهای مرمتی به شمار نمی رود و تعدادی از پنجره های چوبی آن هم عوض شده است. متاسفانه بر روی بدنه این بنا یادگار نویسی متعددی انجام می شده است و سازمان میراث فرهنگی برای محو کردن این یادگاری از گچ سفید برای پوشش استفاده کرده است. این بنا در ساخت به برج های دیده بانی دوران سلجوقی شباهت دارد. اگر علاقه مند به دیدن آثار تاریخی هستید و به شهر بوشهر سفر می کنید به بازدید برج قلعه خورموج در بو شهر هم بروید.
جمع بندی درباره قلعه خورموج در بوشهر
در این مقاله موقعیت جغرافیایی شهر دشتی، نوع قلعه سازی در دشت و قلعه خورموج معرفی شد. برای بازدید قلعه خورموج در بوشهر محدودیت زمانی ندارید اما بهتر است که در روز به بازدید آن بروید. هم چنین بازدید از برج دیده بانی قلعه خورموج بوشهر رایگان است. در اطراف این قلعه تابلو و راهنمای معرفی نیست. سبک بنا شبیه قلعه سازی دوران سلجوقی از هزار سال پیش است که در معماری ایران تا زمان قاجار حفظ شده و از لحاظ تزیینات و معماری به این سبک در طول سال های طولانی اضافه شده است. بازدید این بنا برای کسانی که علاقه به دیدن آثار تاریخی دارند توصیه می شود.
مطالب مرتبط
بازار ماهی فروشان بوشهر، برای ملاقات با تمام آبزیان دریای جنوب