قلعه باستانی بیاضه
قلعه های باستانی یکی از یادگارهای بازمانده از گذشته و تاریخ کشورمان هستند که گویای نکات و مسائل زیادی درباره ی دوره ای است که آن قلعه یا دژ در آن قرار دارد. در بسیاری از نقاط کشورمان قلعه هایی وجود دارد که با مطالعه آن می شود تا اندازه ی زیادی به گذشته مردمانی که در آن نقطه بوده اند پی برد. قلعه باستانی بیاضه یا ارگ بیاضه یکی از قلعه های قدیمی است که در روستای بیاضه قرار دارد. این قلعه که قدمت زیاد آن مورد توجه محققان است از نظر معماری ویژگی های خاص خود را دارد و از جهات مختلف قابل بررسی است. در ایرانگردی امروز با الی گشت به روستای بیاضه در شهرستان خور و بیابانک می رویم تا با این میراث تاریخی ایرانمان بیشتر آشنا شویم.
تاریخچه قلعه بیاضه
مطالب مرتبط: جاذبه‌های گردشگری خور و بیابانک از این کویرهای زیبای ایرانی دیدن کنید!
تاریخ نگاران و کارشناسان آثار تاریخی و باستان شناسان درباره تاریخ و قدمت قلعه باستانی بیاضه بر این باورند که قدمت قلعه باستانی بیاضه به دوره ایران اسلامی برمی گردد و به همین دلیل این قلعه دارای اهمیت تاریخی و باستان شناسی زیادی است. طبق بررسی ها و تحقیقات محققان مورد نظر، نام روستای بیاضه و قلعه باستانی آن در کتاب‌های جغرافیای تاریخی که قابلیت استناد دارند و منابع دارای اعتبار تاریخی هستند وجود دارد. منابعی مثل کتاب معروف احسن التقاسیم اثر مقدسی، یا صورت‌الارض از ابن حوقل و همچنین شاعر نامدار کشورمان ناصرخسرو قبادیانی در سفرنامه معروفش که دارای ارزش تاریخی زیادی است نام این قلعه در آن بیان شده.
طبق پژوهش های محققان گویا در یک سند تاریخی دیگر هم که به جنگ نامه امامزاده ابومحمد ابراهیم موسوم است، نام قلعه مورد نظر ذکر شده است. این امامزاده آرامگاهش در روستای بیاضه است. با توجه به اینکه ابن حوقل و مقدسی در قرن چهارم هجری قمری زندگی می کردند، در قدمت آن جای تردید باقی نمی ماند. این قلعه قدیمی که به سبک معماری دوره ساسانی بنا شده برای یک مدت طولانی کارکرد دفاعی داشته و همچنین قلعه ای مسکونی بوده است.
به گواهی نوشته های گذشتگان قلعه باستانی بیاضه در دوره اسماعیلیان یکی از پایگاه های طرفداران حسن صباح بود که این شخص بنیان گذار دولت اسماعیلیه در ایران است. اسماعیلیه قلاع زیادی را محل استقرار نیروهای خود قرار داده بودند که قلعه بیاضه هم یکی از آن هاست بنابراین طبیعی است که در سفرنامه حکیم ناصرخسرو ردی از نام این قلعه ببینیم. طبق گفته ناصرخسرو در سفرنامه ارزشمندش، در گذر از راه نائین به طبس در روستای بیاضه اقامت داشته و از این مکان به نام قلعه کهن یاد می کند. در دوره معاصر هم که مستشرقان و جهانگردان اروپایی برای مقاصد گوناگون در تاریخ کشورمان مطالعه داشته و به ایران سفر کرده اند در نوشته هایشان درباره نقاط مورد بازدید توصیف کرده اند از جمله آلفونس گابریل، سون هدین و مک کرگور که هنگام گذر از ناحیه کویر مرکزی ایران این قلعه را دیده و درباره آن نکاتی در سفرنامه خود ذکر کرده اند.
در دوره های بعدتر یعنی در سالهای ۱۳۲۸ و ۱۳۲۷ هجری قمری، در تاریخ این قلعه می رسیم به هجوم نایب حسین کاشی و لشگرش که به مناطق کویری لشگر کشی کرده و این یورش باعث شد تا همه ی قلاع این مناطق که از نائین تا طبس را شامل می شد سقوط کنند.
لشگر مهاجم قلعه را به توپ بست اما با این حال نتوانست آنجا را به تسخیر خود درآورد و در تصرف قلعه بیاضه ناکام ماند. اما پسر نایب حسین که ماشاءالله خان نام داشت و درصدد تسخیر و تصرف قلعه بود، بر ماندن نیروهایش در منطقه پافشاری کرد تا جایی که به خیال تسخیر آخرین دژ کویر، نامه ای تهدیدآمیز برای ساکنان قلعه فرستاد و از روستاییان خواست تا تسلیم شوند، اما ساکنان قلعه و روستاییان به پشتوانه استحکامات و موقعیت قلعه و همچنین آمادگی دفاعی از پیش تدبیر شده، هرگز به تسلیم فکر نکردند و پاسخ نامه را به زبان شیرین شعر در دو بیت زیر دادند:
یا ما سر خصم بکوبیم به سنگ یا او سر ما به دار سازد آونگ
القصه در این سراچه پر نیرنگ یک کشته به نام به که صد زنده به ننگ
پر واضح است که با چنین اندیشه و تفکری و چنین استقامتی هیچ لشگر و نیروی توان مبارزه و غلبه نخواهد داشت به همین دلیل عاقبت مهاجمان در مقابل مقاومت ساکنان قلعه چاره ای جز عقب نشینی نداشته و ناگزیر منطقه را ترک کردند.
ویژگی ها قلعه باستانی بیاضه
از نظر ویژگی های معماری قلعه باید گفت قلعه باستانی بیاضه یا ارگ بیاضه نمونه ای از قلاع و دژهای مناطق کویری است. این یادگار هزار ساله در چند طبقه است و دارای خندق عریضی در دور تا دور قلعه است که عمق زیادی دارد و یک مجموعه خشتی وسیع متصل به هم در اطراف آن وجود دارد، طبق نظر کارشناسان، معماری آن مربوط به دوره ساسانیان است و به دوره تاریخی بعد از اسلام تعلق دارد. این قلعه در روستای بیاضه شهرستان خور و بیابانک قرار دارد که منطقه ای با ویژگی های آب و هوای مناطق کویری است. قلعه قرن‌ها کارکردهای دفاعی و مسکونی داشته و اتاق‌های متعدد پیچ در پیچ در آن وجود داشته است. از تجهیزات داخل قلعه چاه‌های متعدد، کانال داخلی خندق، آسیاب‌های دستی و سه میدانگاه است.
برای طبقات زیرین قلعه امکانات تهویه هوا در نظر گرفته شده که نشانگر دقت معماران ایرانی در هزار سال پیش است. طبقات گوناگون قلعه تا چند سال پیش مکانی برای نگهداری اموال اهالی روستا بوده و به عنوان انبار غله آنان مورد استفاده بوده است. قلعه در مرکز روستای کم جمعیتی قرار گرفته که جز یک نانوایی و یکی دو دکان و چند پیرمرد روستایی چیز دیگری در آنجا به چشم نمی خورد. به طور کلی جمعیت این روستا زیاد نیست و این چند تن هم به خاطر قناتی که در این منطقه است در آنجا ساکن هستند. باروهای بلند قلعه تخریب شده و برج های بزرگ آن هم به تدریج در حال نابودی است. این اثر در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
مسیر دسترسی به قلعه باستانی بیاضه
این قلعه در روستای بیاضه و در ۵۳ کیلومتری خور و بیابانک که از توابع شهرستان نائین است قرار دارد. سفر به این منطقه از تمام راه ها و با تمام وسایل نقیله امکان پذیر است. بنابراین می توان با هواپیما، قطار و اتوبوس به آنجا رفت. اما اگر قصد سفر با اتومبیل شخصی دارید می توانید از جاده خراسان و یا یزد به این منطقه کویری سفر کنید. با این حال ما پیشنهاد می کنیم که بهترین راه را انتخاب کنید که همان سفر با هواپیما است چون هم راحت تر به مقصد می رسید و هم در کمترین زمان ممکن به این نقطه می توانید سفر کنید. همچنین می توانید به اصفهان بروید و از آنجا به این منطقه بروید. به جز مسیر اصفهان مسیرهای دسترسی دیگر به قلعه باستانی بیاضه شامل این ۵ مسیر است.
- نایین، انارک ، چوپانان ، خور، بیاضه
- یزد، خرانق، رباط پشت بادام، بیاضه
- شاهرود، جاده معلمان، جندق، خور، بیاضه
- اردکان، چک چک، خرانق، رباط پشت بادام، بیاضه
- طبس، خور، بیاضه
جاذبه های دیدنی قلعه بیاضه
علاوه بر قلعه باستانی بیاضه که از نظر تاریخی ارزشمند است، در این منطقه چشمه قناتی هم وجود دارد که در زمستان و تابستان جاری است و در کنار قلعه و چشمه آثاری مثل بازار زرگرها، مسجد جامع، حسینیه قدیمی و درخت زیتون هزارساله از دیگر جاذبه‌های این منطقه است. و مهمتر از همه ی این ها پیاده روی در دل کویر و قدم زدن در این نقطه روح را جلا می دهد و آرامش را در رگ های انسان جاری می کند.