شنیدن نام قبرستان برای هیچ‌کس خوشایند نیست. مکانی که مرده‌ها در آن به آرامی خوابیده‌اند و به دلایل مختلفی در طول تاریخ و در نقاط مختلف جهان، آن را به عنوان یک مکان مخوف معرفی کرده‌اند. البته داستان‌های مختلف، روایت‌ها و فیلم‌هایی هم که در مورد قبرستان‌ها به گوشمان رسیده است، فارغ از واقعی بودن یا غیرواقعی بودنشان، در بروز و ایجاد این حس ترس نقش مؤثری داشته‌اند. خصوصاً داستان‌هایی که از قدیم برای ما نقل شده‌اند و هنوز هم کم نیستند افرادی که آن‌ها را به شکلی امروزی برای ما روایت می‌کنند. ما هم امروز قرار است با شما گذری بر یکی از قبرستان‌های قدیمی تبریز داشته باشیم.
آدرس: آذربایجان شرقی، تبریز، روستای شادباد مشایخ یا پینه شلوار، در فاصله ۶ کیلومتری از شهر تبریز.
قبرستان پینه شلوار تبریز یا قبرستان شادباد مشایخ یکی از قبرستان‌های بسیار تاریخی و قدیمی در شهر زیبای تبریز است که قدمت آن را متعلق به دوران قبل از اسلام می‌دانند. منطقه‌ای که این قبرستان در آن قرار گرفته است به دلیل هم‌جوار بودن با دامنه‌های کوه سهند، آب و هوایی به شدت خنک و دلنشین خصوصاً در فصل تابستان دارد. شاید ندانید که سهند قله‌هایی آتشفشانی داشته و در اطراف آن میتوان معادن متعدد و مختلفی را مشاهده کرد که همگی معادن سنگ بوده و از گذشته تا به امروز از این معادن سنگ در ساخت‌وساز استفاده می‌شود.
در تمام این قبرستان شما سنگ‌های افراشته‌ای را مشاهده می‌کنید که ظاهری شبیه به آلت انسان داشته و کتیبه یا سنگ‌نوشته‌ای بر روی آن‌ها وجود ندارد. جالب است بدانید که در همان ابتدای ورودتان به این منطقه، افسانه‌ها و داستان‌های متعددی را در مورد این گورستان خواهید شنید که این افسانه‌ها را اهالی محلی برای مسافران و گردشگران نقل می‌کنند. برخی بر این باورند که عرفا و مشایخ معروف متعلق به قرن‌های هفتم تا نهم هجری قمری در این قبرستان آرمیده‌اند.
نکته جالب دیگر اینکه در این قبرستان فقط بومیان و محلی‌ها را دفن می‌کردند و شخص دیگری از مناطق اطراف اجازه دفن شدن در این قبرستان را نداشت. ضمن اینکه متأسفانه این گورستان بارها و بارها توسط سارقان مورد سرقت و تعرض قرار گرفت. افرادی که شبانه با سودای کشف آثار باستانی و حتی طلا، گورها را حفاری می‌کردند. البته اهالی منطقه پیگیرانه این اتفاق را گزارش دادند، اما هیچ‌کدام از مسئولین نسبت به این گزارش‌ها عکس‌العملی نشان نداده و برای جلوگیری از این سرقت‌ها تلاشی نکردند.
همان‌طور که در ابتدای این مطلب هم اشاره کردیم، قبرستان پینه شلوار در استان آذربایجان شرقی و در شهر تبریز واقع شده است. این قبرستان در روستای شادباد مشایخ است که فاصله‌ای ۶ کیلومتری تا تبریز دارد. برای رفتن به این روستا شما باید از تاکسی‌های دربستی یا خودروی شخصی استفاده کنید. اگر از منطقه ائل گلی تبریز به سمت این روستا حرکت کردید، باید تقریباً مسافتی ۴ کیلومتری را به سمت جنوب شرق رانندگی کنید تا در انتها به روستای شادباد مشایخ در طول مسیر خود برسید. بعد از آن هم می‌توانید وارد روستا شده و از این قبرستان دیدن کنید.
قبرستان پینه شلوار تبریز هم تاریخ پرفراز و نشیبی دارد. در این قبرستان شما ۳ دوره مختلف ساخت سنگ قبر را مشاهده خواهید کرد.
- در دوره اول قبرها را به شکل آلت تناسلی زنانه و مردانه می‌ساختند. البته سنگ قبرهایی که به شکل تناسلی زنانه بودند در حال حاضر در این گورستان وجود ندارند و پیش‌تر توسط غارتگران از بین رفته‌اند.
- دوره دوم سنگ قبرهایی هستند که در شهر تبریز و شهرهای دیگری مثل اردبیل، مراغه، خوی و اهر هم می‌توانید نمونه آن‌ها را تماشا کنید. این سنگ قبرها هیچ شناسنامه و مشخصاتی از متوفی بر روی خود ندارند. البته برخی از این سنگ قبرها دست‌کاری‌شده‌اند. اما به‌طورکلی بیشتر سنگ قبرها فاقد حروف الفبا هستند و به‌واسطه هیچ مشخصه‌ای نمی‌توان متوجه شد که فرد آرمیده در زیر این سنگ، چه شخصی است. دراین‌بین برخی از سنگ قبرها هم هستند که مربوط به افراد مهاجر ارمنی بوده و بر روی آن‌ها برخی نشانه‌ها مشاهده می‌شود. در این دوره تمام سنگ قبرها را از سنگ خارا تهیه می‌کردند و نمادها و اشکالی بر روی آن‌ها استفاده می‌شد که همگی شبیه به قبرهای قبرستان “مریم ننه مارالان” هستند.
- دوره سوم هم متعلق به سنگ قبرهای دوران اسلامی است. این سنگ‌ها تاریخ‌های جدیدی دارند و نام متوفی هم بر روی آن‌ها مشاهده می‌شود. این سنگ قبرها نسبت به سایر همتایان خود کوچک بوده و با خط کوفی اطلاعات متوفی و سال فوت وی را نشان می‌دهند.
با درنظرگرفتن این ۳ دوره از ساخت سنگ قبر در این قبرستان، میتوان متوجه شد که در این منطقه سه نوع گوناگون از جمعیت سکونت داشته و زندگی می‌کردند که به لحاظ فرهنگی هیچ شباهت و ارتباطی با هم نداشته‌‌اند. ضمن اینکه دوره چهارمی هم وجود دارد که متعلق به تدفین‌‌های دوران معاصر بوده و توسط اهالی فعلی ساکن روستا صورت گرفته است.
اگر قرار باشد ظاهر سنگ قبرها را در این قبرستان با هم مورد بررسی قرار دهیم، میتوان گفت که سنگ قبرهایی که به دوره چهارم تعلق دارند، سوراخ‌هایی به شکل مربع یا مستطیل بر روی خود داشته که داستان‌های مختلفی در مورد آن‌ها وجود دارد. مردمان محلی این روستا بر این باور هستند که این سوراخ‌ها، محلی برای ریختن آب‌ودانه پرندگان بوده‌اند تا به‌واسطه سیراب‌شدن و رفع گرسنگی پرندگان، ثوابی هم به صاحبان قبرها برسد. البته برخی دیگر هم بر این باورند که به‌واسطه مشاهدات تاریخی، این سنگ‌ها دارای سوراخ‌های مادگی و نرینگی یعنی حفره و برآمدگی بودند تا سنگ‌ها به یکدیگر متصل شوند که البته از این تکنیک در حال حاضر در صنعت نجاری به‌وفور استفاده می‌شود.
متأسفانه، در تمام طول قبرستان شما حتی یک نماد سالم از سنگ قبرها را هم مشاهده نخواهید کرد. تمامی این سنگ قبرها کاملاً خراب و شکسته هستند و به عبارتی میتوان گفت نابودی این نشان‌ها، حاکی از تعمدی بودن تخریب آن‌ها است. نکته جالب‌توجه دیگر این است که قبرها در این قبرستان هیچ‌کدام مکان واضح و مشخصی نداشته و در تمام قبرستان به‌صورت پراکنده قرار گرفته شده‌اند. ولی باز هم برای پیدا کردن یک سنگ قبر شما نیازی به جستجوی دقیق ندارید. همچنین این سنگ‌ها به شدت در مقابل باد و باران، سرما و گرما دچار فرسایش شده‌اند و به وضوح میتوان گذر زمان بر آن‌ها را مشاهده کرد.
بیشتر این سنگ‌ها از سنگ خارای بسیار مقاوم و سخت بوده و فرسایش ایجاد شده بر روی آن‌ها نشان می‌دهد که قدمت بسیار زیادی دارند.
حتی برخی بر این باورند که در این قبرستان یکی از سلاطین جلایریه به نام سلطان اویس هم دفن شده است. ایشان فردی شجاع، تربیت یافته، شاعر و شعر دوست و عارف مسلک بوده که به کریم بودن و قلب رئوف، شهرت فراوانی داشته است. در تمام طول حکومت بیشتر سعی در آبادی و عمران منطقه داشته و حتی در مهمان‌نوازی از مهمانان اروپایی در عمارت خود هم مشهور و معروف بوده است.
جای تأسف است که از تاریخچه این قبرستان هیچ اطلاعات موثق و قابل استنادی در دسترس نیست و بر همین اساس ما نمی‌توانیم زمان دقیقی را برای یافتن این قبرستان و آشنایی کامل با آن تخمین بزنیم.
برای سفر به تبریز بهترین فصل، فصل تابستان است. اما اگر سرمای هوا برای شما مطلوب و مطبوع است، می‌توانید در فصل پاییز و زمستان هم به تبریز سفرکرده و از این قبرستان دیدن کنید. بهترین اوقات برای بازدید از این قبرستان هم از صبح و طلوع آفتاب تا زمان غروب و البته پیش از غروب است. علت توصیه ما برای بازدید از قبرستان پیش از غروب به‌واسطه رعب و وحشت این قبرستان نیست. به این دلیل است که این قبرستان زیبا و دیدنی است و حضور در آن در طول تاریکی شب لطفی ندارد. برای ورود به این قبرستان از شما هزینه‌ای دریافت نخواهد شد و بازدید از آن برای همه گردشگران اعم از داخلی و خارجی، کاملاً رایگان است.
سفری که امروز با هم به یک قبرستان تاریخی در ۶ کیلومتری شهر تبریز داشتیم، مهر تأییدی بر تاریخ، فرهنگ و تمدن غنی کشور ما ایران است. نه‌تنها تبریز، بلکه تمام شهرهای ایران با این جاذبه‌های تاریخی و باارزش در هر گوشه‌وکنار خود می‌توانند تمام جهان را غافلگیر و حیرت‌زده کنند. این همان تمدن چندهزارساله و با ارزشی است که حالا ما نگهبان و پاسدار آن هستیم تا آن را به صحت و سلامت به آیندگان خود برسانیم.
مطالب مرتبط: معرفی ۱۰ مورد از مراکز خرید تبریز روستای لیقوان در تبریز، تولیدکننده مشهورترین پنیر ایران کوه عینالی، تفرجگاهی هیجان انگیز برای تبریزی ها
۱ نظرات