یکی از تاریخی‌ترین و پرجاذبه‌ترین شهرهای اصیل کشورمان شهر اصفهان است که با دیدنی‌های بی‌شمار و جذابیت‌های بی‌نظیر خود هر ساله گردشگران بسیاری را از سراسر دنیا به سوی خود می‌کشاند. اما همان‌طور که می‌دانیم فرهنگ هر خطه‌ای از مهم‌ترین عوامل جذابیت و اصالت آن منطقه میان مردم به شمار می‌رود. به همین خاطر در این مقاله از الی گشت قصد داریم شما را با عناصر مختلف فرهنگ اصفهان و مردمانش آشنا کنیم.
فرهنگ اصفهان به دلیل تاریخچه و قدمت طولانی این شهر از اصیل‌ترین و غنی‌ترین عناصر برخوردار است و اگر بخواهیم فرهنگ این شهر را بهتر بشناسیم باید با شناخت تاریخ آن شروع کنیم. قدمت اصفهان به دوران باستان بازمی‌گردد. در دوره هخامنشیان، این شهر به نام “اپسفهان” شناخته می‌شد و در آن زمان یکی از مراکز مهم ایران بود.
امپراتوری ساسانی هم اهمیت ویژه‌ای به این شهر داده بود. با ظهور اسلام و تأسیس خلافت عباسی، اصفهان به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران شناخته شد و از آنجایی که در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته بود، اهمیت بیشتری پیدا کرد. در دوران سلجوقیان و ممالیک هم اصفهان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.
دوران سلجوقیان یکی از ادوار مهم در تاریخ اصفهان و ایران است چرا که در این دوره، اصفهان یکی از مراکز فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برجسته ایران بود. سلجوقیان پس از شروع حکومتشان در ایران، اصفهان را به عنوان پایتخت انتخاب کردند و این شهر به یکی از مراکز مهم حکومتی آنها تبدیل شد.
بسیاری از بناهای عمومی، مانند مساجد، برج‌ها، و کاروانسراها در این دوره در اصفهان ساخته شدند. همچنین، این دوره با آغاز رونق علم و فرهنگ اصفهان همراه بود. مراکز آموزشی و دانشگاه‌های معتبری در این شهر تأسیس شدند که مورد توجه و پشتیبانی دولت بودند.
یکی از اهمیت‌های اصفهان در دوران سلجوقیان، نقش آن به عنوان یکی از مراکز اقتصادی مهم در ایران بود. اصفهان به عنوان یکی از نقاط تجاری مهم در جاده ابریشم واقع شده بود و تجارت و تبادلات فراوانی از طریق این شهر انجام می‌شد.
اما در دوران تیموریان، سمرقند به عنوان پایتخت جایگزین آن شد. با ورود صفویان به قدرت، اصفهان دوباره به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد و در زمان شاه عباس اول، دوره طلایی‌ای را تجربه کرد. این دوره شاهکارهای فرهنگی، معماری، و هنری فراوانی را به جا گذاشت.
دوره طلایی فرهنگ اصفهان یعنی دوره‌ای که اصفهان به عنوان پایتخت ایران شناخته می‌شد، به دوران صفویه برمی‌گردد. به طور ویژه فرهنگ این شهر در دوره حکومت شاه عباس اول (شاه عباس بزرگ)، که به عنوان دوره “صفویان عصر طلایی” هم شناخته می‌شود به رشد و شکوفایی رسید.
دوران حکومت شاه عباس بزرگ از حدود قرن شانزدهم تا اواسط قرن هفدهم میلادی ادامه داشت. در این دوره، اصفهان به یکی از مراکز فرهنگی، هنری، و سیاسی برجسته در جهان تبدیل شد. شاه عباس به دلیل سیاست‌های هوشمندانه‌ش و توانایی‌های مدیریتی خود، توانست ایران را به یکی از قدرت‌های برجسته جهان تبدیل کند.
در زمینه فرهنگ و هنر، دوران شاه عباس بزرگ به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دوران‌های نقاشی، معماری، و شعر ادبیات فارسی شناخته می‌شود. او به طرزی گسترده هنرمندان و متخصصان را حمایت کرد و به آنها امکان خلق آثار برجسته را بخشید.
یکی از اصلی‌ترین عناصر فرهنگ اصفهان معماری آن است که در این دوره به طراوت و زیبایی فراوانی دست‌یافت. بناهایی همچون مسجد شاه، عمارت عالی قاپو، و باغ فین به وسیله معماران برجسته‌ای چون علی اکبر اصفهانی و بیرانوند ساخته شدند که امروزه هنوز هم به عنوان نمونه‌های برجسته معماری ایرانی محسوب می‌شوند.
اصفهان در این دوره به یکی از مهم‌ترین مراکز جهانی فرهنگ و تمدن تبدیل شد و اثرات این دوران هنوز هم در فرهنگ و تاریخ ایران آشکارا دیده می‌شود. در قرن هجدهم، با روی کار آمدن افرادی همچون نادر شاه افشار، اصفهان دچار تغییراتی شد.
این دوران از نظر فرهنگی و هنری بسیار مهم بود و برخی از معروف‌ترین آثار معماری اصفهان در این دوران ساخته شد. در سده نوزدهم، اصفهان دچار تحولاتی شد که به تدریج باعث از دست دادن اهمیت این شهر به عنوان پایتخت شد.
اما این شهر هنوز هم به عنوان یکی از مراکز فرهنگی، تاریخی، و هنری ایران شناخته می‌شود و جاذبه‌های فرهنگی بسیاری را در خود جای داده که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
فرهنگ اصفهان بیانگر خلاقیت و ذوق هنری مردم این شهر است. پل‌های سرپوشیده دیدنی، مساجد و مناره‌های منحصر به فرد اصفهان به همراه معماری‌های شکیل، این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای ایران تبدیل کرده همین موضوع موجب شده که لقب نصف جهان برازنده این شهر باشد.
خوب است بدانید که در آذر ماه سال ۱۳۹۴ شهر اصفهان در کنار رشت، به عنوان اولین شهرهای ایران، عنوان شهرهای خلاق جهان را زیر نظر سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) کسب کردند.
بر اساس معیارهای یونسکو عنوان شهر خلاق برازنده شهری است که شهروندان آن شهر با خلاقیت و توانمندی‌هایشان در توسعه و پیشرفت شهری سهیم باشند. همین موضوع مهر تأییدی بر برجستگی فرهنگ اصفهان و مردم اصیلش است. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا عناصر مختلف فرهنگی این خطه را با هم مورد بررسی قرار دهیم.
نمی‌توان بدون شناخت آداب و رسوم اصفهانی‌ها از فرهنگ اصفهان حرفی به میان آورد. مردم این شهر هم همچون دیگر شهرهای ایران آداب و رسوم خاص و منحصر به فرد خود را دارند.
مراسم‌های گلاب‌گیری، چله بزرگ و چله کوچک، آتش‌افروزی و جل جلانی، سقاخوانی، جشن آبریزان در زاینده رود، چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه‌سوری) و عید نوروز از جمله رسوم و مراسم‌های سنتی اصفهانی‌ها به شمار می‌رود.
در ادامه به معرفی مهم‌ترین مراسم‌ها و آداب رسوم در فرهنگ اصفهان خواهیم پرداخت.
مردم اصفهان هم همچون همه مردم ایران طبق فرهنگ اصفهان از اوایل اسفند با خانه‌تکانی و خرید نوروزی به پیشواز نوروز می‌روند و سفره‌های هفت‌سین علاوه بر خانه‌ها در مغازه‌ها و مراکز تجاری اصفهان پهن می‌شود.
مردم اصفهان به هنگام فرا رسیدن نوروز شب بو و سنبل و ماهی قرمز می‌خرند و لباس نو با رنگ‌های شاد می‌پوشند و شیرینی‌های اصفهانی همچون «گز و نبات و پولکی» هم عضو ثابت پذیرایی اصفهانی‌ها از مهمانان نوروزی است.
بازدید‌های نوروزی و رفتن سر مزار درگذشتگان از رسوم اصلی اصفهانی‌ها است و «سبزه انداختن» با ماشک و گندم و عدس را که به صورت هنرمندانه‌ای در کنار ماهی قرمز و کتاب و گل و سنبل و سنجد و سیر و سکه و سمنو، سیب، سرکه و سماق در سفره هفت‌سین قرار می‌گیرد.
یکی از رسوم قدیمی در فرهنگ اصفهان که در حال حاضر کمتر انجام می‌شود، رسم شاد قاشق زنی است. طبق این رسم کودکان و نوجوانان با زدن قاشق به یک ظرف فلزی، به در خانه‌ها همسایه‌ها می‌رفتند و آنها هم با دادن شیرینی و شکلات و تنقلات در ظرف کودکان این رسم را گرامی می‌داشتند.
تا دهه ۵۰ و ۶۰ در اصفهان خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و ۳ تا ۷ بوته روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند. خوب است بدانید بنیان جشن چهارشنبه به افروختن آتش یا چراغ در سپیده‌دمان در شب آخر سال بر بام خانه و به یاد درگذشتگان بر می‌گردد که با گذشت زمان جای خود را به چهارشنبه‌سوری داده و زمان آتش‌افروزی به جای سپیده دم به سر شب در شب چهارشنبه آخر سال تغییر پیدا کرده.
پختن غذای مخصوص شب عید که سبزی‌پلو با ماهی است، هم از رسوم رایج در فرهنگ اصفهان به شمار می‌رود که البته برخی هم به پختن شوید پلو یا باقلا با ماهی یا کوکو سبزی با پلو اقدام می‌کنند.
در مراسم سیزده به در طبق آداب فرهنگ اصفهان متداول‌ترین غذای مردم اصفهانی‌ها جوجه‌کباب است. گرچه برخی استامبولی پلو را هم برای این جشن طبخ می‌کنند.
مردم اصفهان در سیزده به در به بازی‌های محلی می‌پردازند. از جمله این بازی‌ها می‌توان هفت‌سنگ، گرگم به هوا، وسطی، بادبادک پرانی، قایم باشک، گل و پوچ و نان بیار کباب ببر اشاره کرد.
شب اسفند در فرهنگ اصفهان مشهورترین آیین است که البته در شهر کاشان هم انجام می‌شود. در ماه اسفند هر سال روزهای ماه بیست و پنج روز محاسبه می‌شوند و سال هم ۳۶۰ روز محاسبه می‌شود و به ۵ روز باقی مانده سال پنجه می‌گویند.
این جشن معمولاً از حدود یک الی دو ماه قبل از اسفند برنامه ریزی می‌شود. لازم به ذکر است که اصالت این جشن از شهر کاشان می‌آید و بیشتر در شهرهای کاشان و شهرهای اطراف آن انجام می‌شود.
آیین شب چله در فرهنگ اصفهان به دو نام چله زری و عمو چله تقسیم می‌شود. دلیل این تقسیم‌بندی این است که همه موجودات و اشیا را در گذشته بر اساس جنس مذکر و مؤنث تقسیم می‌کردند.
اصفهانی‌ها دو شب را به عنوان چله جشن می‌گرفتند و آیین‌های مخصوص به آن را به جا می‌آوردند. این آیین به صورت خانوادگی برگزار می‌شده و خانواده‌ها با پهن کردن سفره شب چله این شب را کنار هم سپری می‌کردند.
هندوانه به عنوان مهم‌ترین میوه بر سر این سفره قرار می‌گیرد به عنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب می‌شود. از دیگر آیین‌های این شب پهن کردن رختخواب در هوای آزاد به ویژه در مقابل خورشید با هدف خوش آمد گویی به عمو چله و چله زری بوده است. خوراک شب چله هم یکی از غذاهای محلی مثل کوفته گندی و چنانچه مقدور باشد پلو ماهی است.
یکی دیگر از آداب و رسوم مهم در فرهنگ اصفهان آیین جل جلانی و آتش افروزی است. گفتنی است که در نطنز و آبادى‌هاى آن رسم است که در شب‌هاى هفدهم، هیجدهم و نوزدهم دى‌ماه کودکان در دسته‌هاى مختلف جمع مى‌شوند و هر دسته در یکى از تپه‌ها و بلندى‌هاى آبادى بوته و خار و هیزم را که از پیش جمع کرده‌اند آتش مى‌زنند به‌طورى‌که شعله‌هاى آتش سراسر آبادى را روش کند.
آنها معتقدند روشنائى اگر به درخت‌ها برسد آن سال میوه و سردرختى بیشتر مى‌شود و آفات از بین مى‌رود. بعضی به نیت آنکه درختان میوه بیشترى بدهند به قبرستان رفته و سنگ‌هاى کوچک و بزرگ جمع مى‌کنند و به شاخه‌هاى درختان مى‌آویزند.
در مراسم آتش‌افروزى بعد از خاموش شدن آتش‌ها و تاریکى دوباره به ده برمى‌گردند و به یک نفر توبره بزرگى مى‌دهند و به صورت گروهى به در خانه‌ها رفته، گاهى دسته‌ها با هم برخورد مى‌کنند و با هم درگیر مى‌شوند تا یکى پیروز شود.
یکی از زیباترین رسومات در فرهنگ اصفهان که متأسفانه امروزه دیگر از میان رفته، رسم آبریزان است. این رسم زیبا به این صورت است که در یک روز مردم از هر طایفه و طبقه و دین و آیینی در کنار زاینده رود جمع می‌شوند.
در این رسم زنان برای تماشا به بالای پل رفته و مردان با لباس‌های کهنه به درون آب می‌روند و با ظرف به یکدیگر آب می‌پاشند.
یکی از مشهورترین مراسم‌های اصفهانی‌ها در فرهنگ اصفهان گلاب‌گیری است. این مراسم که وجهه بین‌المللی هم پیدا کرده از آداب و رسوم قدیمی این استان و به خصوص شهر کاشان به حساب می‌رود.
مراسم گلاب‌گیری در روزهای پایانی اردیبهشت هم‌زمان با پیچیده شدن عطر خوش گل محمدی در تمام کوچه پس کوچه‌های شهر صورت می‌گیرد. در این مراسم دیگ‌های بزرگ مخصوص گلاب‌گیری بر روی شعله آتش گذاشته می‌شوند و در نهایت گلاب اعلا به دست می‌آید که گردشگران می‌توانند از آن تهیه کنند.
جالب است بدانید زمستان در فرهنگ اصفهان با جاهای دیگر متفاوت است و تقسیم‌بندی خاص خودش را دارد: «چله بزرگ» که به ده روز ابتدایی زمستان و چهل روز بعد از آن را می‌گویند و «چله کوچک» که بیست روز بعدی آن را می‌دانند و به ده روز بعد «امن وبهمن» گفته می‌شود.
همچنین هفت روز از ده روز باقی مانده را به اسم «سرما پیرزن» و سه روز دیگر را «سرما عجوزه» می‌نامند. شبهای هفدهم، هجدهم و نوزدهم دی‌ماه کودکان در شهر نطنز و روستاهای اطراف در گروه‌های مختلف دور یکدیگر جمع می‌شوند و دسته به دسته در بالای تپه و بلندی‌های روستا با جمع کردن و آتش زدن خار و هیزم مراسم آتش‌افروزی و جل جلانی را گرامی می‌دارند.
در این مراسم رسم چنین است که اگر روشنایی آتش به درختان برسد، سال پیش رو سالی پر بار و پر میوه است که باغ‌ها و مزارع آفت نمی‌زنند.
امر مهم ازدواج در فرهنگ اصفهان و طبق سنت این شهر با خواستگارى شروع مى‌شود. اگر والدین دختر موافقت کنند داماد در شبى خوش‌یمن خوانچه به خانه عروس مى‌فرستد. این خوانچه از شیرینی، یک جلد قرآن، آئینه، سبزی، شربت، حنا، هل، میخک، دارچین، نمک، کندر، تخم‌مرغ، شانه، اسفند و ابریشم هفت‌رنگ تشکیل شده.
هنگام بردن خوانچه کسى پیشاپیش گروه قصیده‌اى در مدح ائمه اطهار مى‌خواند و بقیه صلوات مى‌فرستند و وارد خانه عروس مى‌شوند. بعد از این مرحله مراسم عقد با حضور بستگان دو طرف برگزار مى‌شود. در این مراسم زنى با سوزن خیاطى ابریشم هفت رنگ را به سر عروس و داماد مى‌کشد و به این طریق آنها را به هم مى‌دوزد تا پیوند آنها ابدى شود.
صبح روز بعد دو مرد و دو زن از بستگان عروس و داماد مردم را براى صرف چاى و شیرینى دعوت مى‌کنند. به این رسم طلبون مى‌گویند. در این مجلس یک زن خوش‌شانس حلقه‌اى به دست عروس و کفشى به پاى او مى‌کند. سه روز بعد مجلس سیمان عروس برگزار مى‌شود که مردها در خانه داماد و زن‌ها در خانه عروس جمع مى‌شوند.
مراسم زفاف و بردن عروس در فرهنگ اصفهان سه چهار روز بعد از عقد یا چند ماه و حتى دو سال هم مى‌تواند طول بکشد. یک هفته پیش از آن مراسم رخت برون و یک روز پیش مراسم آرایش عروس برگزار مى‌شود.
سپس عروس را به حمام مى‌برند و حنابندان انجام مى‌شود. همین مراسم به طور جداگانه براى داماد برگزار مى‌شود. بعد همه به خانه عروس مى‌روند و داماد یکى دو ساعت کنار عروس مى‌نشیند و زن‌ها براى دیدن عروس مى‌آیند و سر و صدا را مى‌اندازند.
بعد از مراسم‌های نام برده داماد به خانه مى‌رود. اواخر شب داماد و عده‌اى از مدعوین به خانه عروس می‌روند تا عروس را بیاورند. این مراسم با دایره دمبک و غزل‌خوانى برگزار مى‌شود.
عروس را از زیر قرآن رد مى‌کنند و زنى آئینه بزرگى روبه‌روى صورت عروس مى‌گیرد. عروس از پدر و مادر خود خداحافظى مى‌کند و مردها با قصیده و غزل‌خوانى از جلو و زن‌ها با گفتن هولولو و شاباش به سمت خانه داماد به راه مى‌افتند.
عروس مقابل خانه داماد مى‌ایستد تا او پاانداز را تقدیم کند. سپس داماد چند انار یا سیب به سمت عروس پرت مى‌کند. جلو در خانه داماد عروس را در آغوش مى‌گیرد و به حجله مى‌برد. دائى یا عموى عروس وارد حجله مى‌شود و سوره الرحمن تلاوت مى‌کند و سر عروس و داماد را به هم مى‌زند تا خجالت آنها بریزد.
جمعیت متفرق مى‌شوند. داماد و عروس باید با آفتابه لگن پاى یکدیگر را بشویند. داماد این آب را به چهارگوشه خانه مى‌ریزد. روز بعد والدین عروس ناهار مى‌فرستند و اقوام هدیه‌اى به نام در حجلگى مى‌برند و به این ترتیب طبق فرهنگ اصفهان رسوم کامل می‌شود.
طبق فرهنگ اصفهان در این شهر از شب اول ماه محرم مراسم عزاداری برای امام حسین علیه السلام شروع می‌شود. قبل از شروع ماه مردم شروع به سیاهپوش کردن تکایا و حسینیه‌ها می‌کنند. در اصفهان هر محله دسته عزاداری مخصوص به خود را دارد و غالباً نام محله را روی دسته می‌گذارند.
دسته‌های چهارسو، لومبان، در کوش و طوقچی هر کدام نام محله‌های قدیمی و معروفی در اصفهان است. در شبهای محرم دسته‌های عزاداری به محله‌های یکدیگر می‌روند و به طور مشترک با سینه زن‌های مهمان از محله دیگر، مراسم را با هم برپا می‌کنند. در این ایام عزاداران به یاد امام حسین علیه‌السلام بر سر و روی خود گل می‌مالند.
در دسته‌ها در صف اول بزرگان محل، پشت سر آنها زنجیرزن‌ها و در پایان صف سینه زن‌ها حرکت می‌کنند. در روز عاشورا، تمام دسته‌های سینه زنی در میدان امام جمع می‌شوند و به صورت متحد عزاداری می‌کنند. در اصفهان همچنین خانه‌ای به نام خانه زرگرباشی وجود دارد که خانم‌های اصفهانی روز تاسوعا در آن جمع می‌شوند و نذورات خود را ادا می‌کنند.
سقا خوانی هم از جمله رسومی در فرهنگ اصفهان است که در اکثر شهرهای اصفهان وجود دارد و مربوط به ایام محرم می‌شود. این رسم به این صورت است که مردم در ١٠ روز محرم در یک دست خود مشک آب و در دست دیگرشان کاسه‌ای می‌گیرند و در مراسم‌های عزاداری به یاد تشنگان کربلا به عزاداران آب می‌دهند و در این بین اشعاری هم زمزمه می‌کنند.
مردم استان اصفهان طبق آداب و رسوم فرهنگ اصفهان در اواخر ماه شعبان با نظافت و خانه تکانى، نظافت اماکن عمومى، نظافت شخصى و تهیه مایحتاج ماه رمضان به پیشواز ماه مبارک می‌روند و خود را براى میهمانی خدا آماده می‌کنند.
درست یک روز پیش از شروع ماه رمضان در بسیاری از نقاط اصفهان مراسم «کلوخ‌اندازان» برگزار می‌شود و خانواده‌های ایرانی آغاز این ماه را با دور یکدیگر جمع شدن و جشن گرفتن با خوراکی‌های متنوع سپری می‌کنند.
همچنین جالب است بدانید در قدیم روی بام‌های خانه به مناجات خدا و سحرخوانی می‌پرداختند که البته فرد سحر خوان می‌بایست از صدای خوش و رسایی بهره‌مند باشد اما حالا این رسم زیبا جایش را به رسانه‌های تصویری و شنیداری داده.
رسم افطاری دادن در میان خانواده و دوستان سنتی در فرهنگ اصفهان هنوز کم‌رنگ نشده اما نکته جالب این است که در بسیاری از مساجد اصفهان هم مراسم‌های افطاری مختصر تا مفصلی در این ماه برگزار می‌شود.
پختن غذاهای خاص اصفهانی در ماه مبارک رمضان رونق زیادی دارد و برخی از اصفهانی‌ها با پخت بریانی، شله بریان زیره، کله جوش، ماش و قمری، گوشت و لوبیا و حلیم بادمجان، خورش ماست و شله زرد و آش شله قلمکار از ماه رمضان استقبال می‌کنند.
همچنین در گذشته در بعضى نواحى استان غذاهایى ویژه ماه رمضان وجود داشته. به طور مثال در قمصر کاشان شولى، در شهر کاشان دیزى تنورى، در نشلج کاشان خورش چغندر مخصوص سحر و افطار بوده است.
در روز ۱۵ ماه مبارک رمضان مقارن با تولد دومین امام شیعیان همچون دیگر نقاط کشور بسیاری از نانوایی‌های اصفهان طبق رسم و فرهنگ اصفهان به ارائه نان رایگان به عموم مردم می‌پردازند و در اغلب موارد مردم هزینه نان‌ها را تقبل می‌کنند.
اما در سال‌های اخیر سفره کرم امام حسن (ع) جلوه جالب‌تری پیدا کرده و واحدهای سیّاری به صورت موتوری و ماشینی بین افراد نیازمند و مراکزی از جمله بیمارستان‌ها، مراکز بهزیستی و زندان‌ها نیز نان توزیع می‌کنند.
شبهای قدر در فرهنگ اصفهان و در تمام این استان از کشورمان با شور خاصی برگزار می‌شود و کمتر خانواده اصفهانی است که برای گذراندن شبهای قدر در امامزادگان یا مساجد اصفهان حضور پیدا نکند. همچنین در ایام عزاداری‌های ماه مبارک رمضان سرتاسر شهرهای استان سیاه پوش می‌شود.
در این شب‌ها مردم اصفهان همچون دیگر نقاط ایران تا سحر به دعا و نیایش می‌پردازند و در تمام مساجد و حسینیه‌های استان در سوگ مولاى متقیان نوحه سرایى و عزادارى برپا می‌شود. پس از مراسم احیای شب قدر در برخی مساجد و امامزاده‌ها به ویژه در روستاها، سحری در میان عزاداران تقسیم می‌شود.
همچنین آیین نخل گردانی در شب ۲۱ رمضان از دیگر آداب این ماه است که به نشانه عزاداری در برخی روستاهای اطراف کاشان برگزار می‌شود.
اما نمی‌توان از فرهنگ اصفهان حرف زد و چیزی از پوشش و لباس این مردمان نگفت چرا که لباس یکی از عناصر مهم فرهنگ هر خطه‌ای به حساب می‌رود. خوب است بدانید لباس‌های اصیلی در استان اصفهان یافت شده.
برخی از این لباس‌ها شامل لباس اصیل اصفهانی، لباس بختیاری اصفهانی، لباس شهرهای ابیانه، بلداجی، ورزنه، جرقویه و گز می‌شود. در حدود ۳۰۰ سال قبل لباس اصیل مردم اصفهان لباس نخی سفید یا شیری رنگی بوده که به صورت دستباف بوده.
در سال‌های اخیر با توجه به رواج فرهنگ شهرنشینی، پوشش‌های محلی و سنتی طرفداران خود را در این شهر از دست داده اما همچنان در نقاطی از اصفهان، به خصوص در روستاهای آن، مردم از لباس‌ها و پوشش‌های اصیل و سنتی که نمایانگر فرهنگ اصفهان است، استفاده می‌کنند. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا پوشش سنتی مردان و زنان اصفهانی را به شما معرفی کنیم.
لباس اصیل مردان اصفهانی در گذشته شامل یک کلاه نمدی، یک پیراهن سفید با یقه ساده و دکمه دوبل با آستین‌های گشاد، یک جلیقه کوتاه مشکی و یک شلوار مشکی گشاد بوده.
لباس اصیل زنان اصفهانی در گذشته شامل یک چارقد شیری رنگ گل‌دوزی شده که با سنجاق آن را دور سر خود می‌بستند، یک پیراهن شیری رنگ گل‌دوزی شده، یک شلوار نخی که رنگ آن برای زنان جوان سفید و برای زنان مسن‌تر مشکی بود و دامن مخمل قرمز کوتاه که به وسیله دکمه بسته می‌شد بوده است.
زبان و گویش اصفهانی‌ها هم بخش مهمی از فرهنگ اصفهان است. اصفهانی‌ها همان‌گونه که می‌دانیم به زبان فارسی و با لهجه اصفهانی صحبت می‌کنند. در برخی از شهرستان‌های استان اصفهان هم مردم با گویش مخصوص به خود صحبت می‌کنند. گویش‌هایی همچون ابیانه‌ای، خوانساری و لری.
یکی از نکاتی در لهجه اصفهانی باعث تمایز این لهجه با سایر لهجه‌ها می‌شود، اضافه شدن حرف «س» در انتهای بسیاری از کلمات است که یک تفاوت آوایی خاصی ایجاد می‌کند. ادبیات بومی اصفهان از دوران صوفی در قهوه‌‌خانه‌های آن زمان رواج پیدا کرد. این قهوه‌خانه‌ها در آغاز در اصفهان و قزوین دایر بودند.
فرهنگ اصفهان را می‌توان در دل داستان‌ها و قصه‌های آن زمان به خوبی مشاهده کرد. ویژگی‌هایی همچون رندی، بذله گویی، حاضر جوابی، خشکی و شاخصه‌های تعلیمی و مذهبی با توجه به عقاید و دیدگاه‌های مردمانش به وضوح در ادبیات بومی اصفهان به چشم می‌خورد.
خوب است بدانید قصه‌های بختیاری هم با قصه‌های اصفهانی آمیخته شده‌اند. منابع بسیار زیادی برای آشنایی با ادبیات اصفهان وجود دارد. یکی از بهترین منابع موجود، کتاب‌های «هزار و یک سخن» و «داستان‌های امثال» اثر امیر قلی امینی مدیر روزنامه اصفهان است که در سال ۱۲۹۹ شمسی در برلین چاپ شده.
مطالب این کتاب‌ها که به دست امیر قلی امینی گردآوری شده، برگرفته از حافظه و گفته‌های مردمان عامه، کشاورزان، باغ‌داران، نوکران و درشکه‌چی‌ها هستند.
هنر و فرهنگ اصفهان از هم جدا نیستند. عده زیادی معتقدند که اصفهان را می‌توان مهد هنر ایران دانست. این شهر از هنر صنایع دستی، میناکاری، سفالگری، قالی بافی، قلمکاری، قلم‌زنی تا هنر شعر و موسیقی و ادبیات از پیشگامان به حساب می‌رود. استان اصفهان را همچنین می‌توان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های صنایع دستی در ایران دانست.
در زمان ایران باستان به خصوص در دوران سه سلسله هخامنشیان، ساسانیان و اشکانیان هنر و موسیقی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده. از همان دوران، استان اصفهان پیشگام هنر ایران بوده و پیشرفت‌های زیادی داشته.
بعد از این دوران هنر و تا قبل از سلسله صفویه در ایران موسیقی کمی نزول کرد، اما مجدداً با پایتخت شدن اصفهان، بار دیگر هنر و موسیقی جایگاه ویژه خود را در فرهنگ مردم اصفهان پیدا کرد و بخش جدایی ناپذیر زندگی مردم شد.
اصفهان یکی از برترین و مهم‌ترین مکتب‌های موسیقی در ایران به شمار می‌رود. جایگاه ویژه موسیقی در این استان به قدری است که در رژه‌های نظامی موسیقی‌دانان در صف‌های اول رژه حضور داشتند.
در کنار موسیقی، آواز هم از محبوبیت بسیار زیادی در فرهنگ اصفهان برخوردار است. بسیاری از تاریخ‌دانان بر این عقیده‌اند که از دوران صفویه تا به حال، موسیقی بر جنبه‌های معماری اصفهان هم تأثیر گذاشته. از آنجا که لقب موسیقی معماری منجمد است می‌توان به این گفته استناد کرد.
علاوه بر این آواز اصفهان یا بیات اصفهان (ابیات اصفهان) که یکی از پنج آواز موسیقی سنتی ایرانی است هم جایگاه ویژه موسیقی و آواز در اصفهان را تأیید می‌کند. آواز اصفهان جزئی از دستگاه همایون است، اما بنا بر اعتقاد برخی دیگر این آواز بخشی از دستگاه شور است. بعضی هم معتقدند بیات اصفهان بیشتر به گام مینور شباهت دارد.
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم بسیاری اصفهان را مهد هنرهای گوناگون می‌دانند. هنرها و صنایع دستی این شهر را هم باید جز لاینفک فرهنگ اصفهان در نظر گرفت. در ادامه شما را با برخی از این هنرها و صنایع دستی که از قدیم‌الایام در این شهر رواج داشته آشنا می‌کنیم.
یکی از گوش‌نوازترین صداهایی که در بازارهای سنتی اصفهان به گوش می‌رسد، صدای کشیده‌شدن قلم روی صفحات فلزی است. این هنر که از سابقه‌ای طولانی در فرهنگ اصفهان برخوردار است و با نام قلم‌زنی شناخته می‌شود، آثاری بسیار ارزشمند و زیبا روانه بازار می‌کند که مانند آن را در هیچ کجای دیگر دنیا نمی‌توانید پیدا کنید.
در خلق این هنر از سوغات اصفهان استادکاران ماهر طرح‌ها و نقوش برجسته‌ای را با مهارت و ظرافت هرچه تمام روی ظروف فلزی مانند مس، نقره، طلا یا برنج حک می‌کنند. نتیجه این هنر هم گلدان‌ها، جام‌ها، سینی‌ها و گلابدان‌های مزین شده به نقش‌ونگارهای زیبا خواهد بود.
ظروف و وسایل خاتم‌کاری از معروف‌ترین هنرهای دستی اصفهان هستند که حاصل ساعت‌ها دقت و زحمت هنرمندان است. باید بدانید که در خاتم‌کاری شکل‌های هندسی منظم و مثلث‌هایی که از چوب و فلز و استخوان ساخته شده‌اند، خودنمایی می‌کنند.
ظروف خاتم در انواع مختلف جاجواهری، جاقلمی، جادستمالی، شکلات‌خوری، گلدان و اقلام دیگر طراحی می‌شوند و تداعی‌گر اصالت و قدمت فرهنگ اصفهان هستند.
مرغوب‌ترین ظروف مسی ایران را تنها می‌توانید در بازارهای مسگری اصفهان پیدا کنید. اگر دوست دارید بافرهنگ اصفهان و فضا و اتمسفر این شهر بیشتر آشنا شوید کافی است برای خرید سوغات اصفهان گشت‌وگذاری کوتاه در بازار مسگری آن داشته باشید. در این بازار انواع و اقسام ظروف مسی با بالاترین کیفیت به مشتریان عرضه می‌شود.
منبت کاری به معنای حکاکی و کنده کاری بر روی چوب یک هنر قدیمی و اصیل که در عین حال بسیار ظریف و سخت است. این کار به دقت و حوصله زیادی احتیاج دارد و هنرمندان با ظرافت و خلاقیت طرح‌های زیبایی بر روی چوب‌های گردو، شمشاد و گلابی طراحی می‌کنند.
طرح منبت کاری معمولاً به صورت برجسته روی چوب قرار می‌گیرد. این هنر زیبا از دیرباز در ایران وجود داشته و حتی در زمان هخامنشیان هنرمندان بر روی دسته شمشیرها، نیزه و سپر جنگجویان حکاکی می‌کردند. این هنر در دوران حکومت صفویان و پادشاهان گذشته، برای کنده‌کاری روی درب و پنجره منازل نیز استفاده می‌شده.
همان‌طور که شاید تا به اینجا فهمیده باشید چوب و فلز دو عنصر کلیدی در صنایع‌دستی و فرهنگ اصفهان هستند و می‌توانید ردپای آنها را همه جا در این شهر ببینید. معرق‌کاری هنری است که در آن تکه‌های ریز چوب روی فلز، پارچه، کاشی و موارد دیگر چسبانده می‌شوند.
در این روش، برای اینکه طرحی که روی سطح مورد نظر ایجاد می‌شود خاص و متفاوت باشد، باید برش و چیدمان چوب‌ها به نحوی متفاوت انجام شود. به همین خاطر است که معرق‌کاری به عنوان هنر برش چوب و چیدمان آنها کنار هم شناخته می‌شود.
میناکاری یکی دیگر از هنرهای برجسته در فرهنگ اصفهان به شمار می‌رود. در میناکاری صنعتگران و هنرمندان اصفهانی طرح و نقش‌های متنوعی را با قلمی سفید رنگ روی ظروف فلزی از جنس طلا، نقره و مس ایجاد می‌کنند.
برای دیده شدن بهتر این طرح‌ها، رنگ پس‌زمینه سطوح فلزی با آبی آسمانی یا آبی فیروزه‌ای رنگ‌آمیزی می‌شوند. این آثار هنری آبی و سفید قدمتی بیش از ۵۰۰۰ساله دارند و اصالت و فرهنگ اصفهانی‌ها در هنر را می‌توانید هنگام تماشای آثار میناکاری شده به خوبی حس کنید.
فرهنگ اصفهان در تمام ادوار تاریخی به خوشنویسی شهرت داشته و افراد مشهوری مانند میرعماد حسنی، عبدالمجید طالقانی که پدر علم خوشنویسی بوده‌اند، روزگارانی را در این شهر سپری کرده‌اند. تابلوهای خوشنویسی که هنر دستِ هنرمندان اصفهانی هستند از ارزش بالایی برخوردارند.
هنر نگارگری تلفیقی از نقاشی اسلامی و ایرانی است که در آن محتوای کتب ادبی، تاریخی، مذهبی، علمی و حتی فنی به تصویر کشیده می‌شود. این هنر عمری طولانی در کشور دارد اما یکی از تأثیرگذارترین و مهم‌ترین مکاتب مربوط به آن را می‌توان اصفهان دانست. تابلوهای نگارگری اصفهان بی‌تردید یکی از مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده هنر و فرهنگ اصفهان هستند.
هنرهای دستی اصفهان به آنچه ذکر کردیم خلاصه نمی‌شود و بافت پارچه‌های زرباف و فرش‌های نفیس دستباف و کاشی‌کاری و سفالگری و بسیاری موارد دیگر از جمله این هنرها به شمار می‌روند.
بهترین قیمت‌ها برای بهترین مقاصد! خرید بلیط هواپیما با الی گشت.
تا زمانی که غذاهای سنتی شهری را نچشیده‌اید نمی‌توانید بگویید که با فرهنگ آن شهر آشنا شده‌اید. چرا که این غذاها ارتباط مستقیمی با تاریخ و پیشینه و سنت‌های مردمان آن شهر دارند. برای شناخت بهتر فرهنگ اصفهان هم بهتر است کمی با غذاهای این شهر آشنا شوید. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا شما را با مشهورترین و سنتی‌ترین غذاهای اصفهان آشنا کنیم.
از جمله معروف‌ترین و لذیذترین غذاهای اصفهان بریانی و یا همان بریونی است. غذایی که بهترین و خوشمزه‌ترین آن را باید در اصفهان بچشید. این غذا ظاهری شبیه به همبرگر دارد و از مخلوط گوشت گردن گوسفند، جگر سفید گوسفند، ادویه اصفهانی، پیاز، نمک و فلفل و زرد چوبه تهیه می‌شود.
می‌توان گفت هر کدبانوی ایرانی تجربه پختن این غذای سنتی اصفهان یعنی حلیم بادمجان را دارد. این غذا بسیار خوش‌طعم است و با ترکیب برنج، گوشت، بادمجان، پیاز و نعنا داغ، کشک، نمک و فلفل پخته می‌شود. اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید این غذا ریشه در فرهنگ اصفهان دارد و غذای سنتی این شهر است.
از جمله سنتی‌ترین غذاهای اصفهان که به سرعت آماده می‌شود کاله جوش (کله جوش) است. این غذا تقریباً در تمام شهرها پخته می‌شود اما جالب است بدانید که اصالت و ریشه آن به ایلات قشقایی و منطقه اصفهان برمی‌گردد. با توجه به سادگی پخت این غذا می‌توان آن را از جمله غذاهای حاضری در نظر گرفت.
مواد اولیه این مورد از غذاهای اصفهان از کشک، نعنا خشک، پیاز، گردو، روغن، نمک و فلفل تشکیل شده است.
شاید شما هم تا به حال اسم این دسر اصفهانی را شنیده باشید و با شنیدن نام آن توقع دیدن چیزی شبیه به قورمه سبزی را داشته باشید که با برنج سرو می‌شود. اما این غذای مشهور کاملاً با چنین تصوری متفاوت است و بیشتر به عنوان دسر خورده می‌شود.
این غذا ظاهری حلیمی شکل و طعمی شیرین دارد و از ترکیب گوشت گردن بدون استخوان، ماست چکیده، نمک، شکر، زرده تخم مرغ، آب، گلاب، زردچوبه، زعفران و خلال پسته و بادام و زرشک تهیه می‌شود.
گوشفیل یکی از محبوب‌ترین و مشهورترین شیرینی‌های خوش‌طعم و محبوب ماه رمضان در فرهنگ اصفهان است که با زولبیا و بامیه به عنوان یکی از نمادهای این ماه مبارک شناخته می‌شود. از نکات جالب گوشفیل این مورد از غذاهای اصفهان، سرو آن به همراه دوغ غلیظ محلی است.
این ترکیب متفاوت سردی و گرمی، یک طعم جالب و غیرعادی ایجاد می‌کند که چشیدن آن تجربه‌ای جذاب برای هر مسافری خواهد بود. جالب است بدانید بسیاری از اصفهانی‌ها علاوه بر گوشفیل، شیرینی باقلوا را هم با دوغ امتحان می‌کنند و معتقد هستند که این دو مکمل خوبی برای یکدیگر به شمار می‌روند.
قیمه ریزه نخودچی، یخنی لوبیا، نخودآب، ماش و قمری و بسیاری موارد دیگر هم از غذاهای سنتی اصفهان به شمار می‌روند. از جمله خوشمزه‌ترین دسرهای این خطه هم می‌توان به گز، کاچی هفت دخترون، کوکو قندی و گداخته اشاره کرد.
اگر تا به اینجای این مقاله جذب تاریخ و فرهنگ اصفهان شده‌اید و دوست دارید از این شهر دیدنی بازدید کنید و می‌خواهید بدانید چه جاذبه‌های فرهنگی در این شهر وجود دارد، در ادامه با الی گشت همراه باشید تا برخی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی فرهنگی اصفهان را به شما معرفی کنیم.
سی و سه پل یکی از مشهورترین جاذبه‌های اصفهان است که آن را به عنوان نماد تاریخ و فرهنگ اصفهان هم می‌شناسند. سی و سه پل در دوران صفویان و در زمان شاه عباس بر روی رودخانه زاینده رود ساخته شده و از عمر آن، بیش از چهار قرن می‌گذرد.
این پل با نام‌های پل الله وردیخان و پل جلفا هم شناخته می‌شود. سی و سه پل توسط الله وردی خان ساخته شده و در زمان‌های گذشته محل برگزاری جشن‌هایی مانند آب پاشان، نوروز و خاج شویان بوده و امروزه هم محلی برای گردش در میان مردم اصفهان و گردشگران است.
از جمله دیدنی‌ترین جاذبه‌های اصفهان که به ثبت ملی هم رسیده و از ارزش تاریخی و فرهنگی زیادی برخوردار است باید به پل خواجو اشاره کرد. این پل در دوران حکومت صفویان عنوان زیباترین پل را از آن خود کرده بود. در قسمت میانی این پل ساختمانی با تزیینات ساده و زیبا برای خاندان سلطنتی بنا شده که امروزه بیگلر بیگی نامیده می‌شود.
در زمان غروب پل خواجو به یکی از زیباترین جاذبه‌های اصفهان تبدیل می‌شود. پل خواجو موفق‌ترین معماری مخصوص ایرانی و سبک اسلامی است و اگر دوست دارید با فرهنگ اصفهان بیشتر آشنا شوید حتماً یک شب را به بازدید از این پل اختصاص بدهید.
عمارت یا کاخ عالی قاپو از جمله مهم‌ترین و ارزشمندترین جاذبه‌های تاریخی فرهنگی اصفهان و بناهای تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی و میراث جهانی یونسکو است که در ضلع غربی میدان نقش جهان و مقابل مسجد شیخ لطف‌الله قرار گرفته.
این یادگار اصیل فرهنگ اصفهان با معماری برجسته و تزیینات بی‌نظیر از هنرمندان مشهور ایرانی، زیباترین نمونه‌های معماری دوره صفویان را پیش روی چشمانتان می‌گذارد. این بنا در دوران صفوی، به دستور شاه عباس اول در ضلع غربی میدان امام ساخته و طی سال‌های بعد در دوران شاه عباس دوم و شاه سلیمان تکمیل شد.
از مهم‌ترین بخش‌های آن می‌توان به سردر ورودی کاخ، تالارهای مجلل، تالار موسیقی در بالاترین طبقه، پایه‌های اصلی این عمارت و آثار هنری برجسته در نقاط مختلف عمارت عالی قاپو (ستون‌های چوبی آینه‌کاری شده، حوض ایوان، کاشی‌های هفت رنگ، نقوش اسلیمی، مقرنس‌کاری، فرش‌های پر نقش‌ونگار، گچ کاری‌ها و نقاشی‌ها) اشاره کرد.
این بنای بی‌نظیر هم از جمله جاذبه های اصفهان است که در دوره شاه عباس اول و شاه عباس دوم صفوی ساخته شده و در میان باغی سرسبز و بزرگ قرار گرفته. نقاشی‌ها، نگارگری‌ها و آینه‌کاری‌های این کاخ بسیار زیبا و چشم‌نواز هستند و گنجینه‌ای از نسخ خطی قرن چهارم هجری قمری و آثار دوران صفوی هم در آن گنجانده شده.
باغی که کاخ چهلستون در آن قرار گرفته، از بهترین باغ‌های ساخته شده در دوران صفویه به حساب می‌رود و یکی از ۹ باغ ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. در تالار اصلی کاخ چهلستون شش تابلوی نقاشی مهم قرار گرفته که با استفاده از رنگ‌های طبیعی از وقایع مهم تاریخی آن دوره نقاشی شده.
این بنا ۲۰ ستون دارد، اما به دلیل انعکاس تصاویر آنها در آب، به ۴۰ ستون تبدیل می‌شوند و به همین دلیل این کاخ زیبا در فرهنگ اصفهان و میان مردم به چهلستون شهرت دارد.
میدان نقش جهان به عنوان یکی از نمادهای تاریخی فرهنگی شهر در میان جاذبه‌های اصفهان همچون نگینی می‌درخشد. میدانی بزرگ با حال و هوایی تاریخی و خاص که معماری آن چشم همگان را به خود خیره می‌کند. نام میدان نقش جهان در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده و یکی از میدان‌های بزرگ دنیا است.
اتفاقات تاریخی مهمی همچون شادی‌‌ها، جنگ‌‌ها و رژه‌ها در این میدان رخ داده. این میدان دیدنی را تیموریان در مرکز شهر بنا کردند و در زمان حکومت شاه عباس اول گسترش داده شده. با حضور در این میدان می‌توانید خرید کرده، کالسکه‌سواری کنید و با فرهنگ اصفهان بیشتر آشنا شوید.
این میدان امروزه با نام میدان امام هم شناخته می‌شود و در واقع مجموعه‌ای تاریخی است که پیرامون آن را جاذبه‌هایی همچون کاخ عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، سردر قیصریه، بازار قیصریه، دروازه‌های چوگان و توحید خانه فرا گرفته‌اند.
با الی گشت، رزرو هتل آسان‌تر از همیشه است.
جاذبه‌های تاریخی فرهنگی اصفهان بی‌شمارند و به مواردی که ذکر کردیم خلاصه نمی‌شوند. از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به میدان عتیق اصفهان، کاخ هشت بهشت، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، مسجد جامع اصفهان، موزه و کلیسای وانک، منار جنبان و موزه‌ها و خانه‌های تاریخی این شهر اشاره کرد.
اگر دوست دارید با فرهنگ اصفهان به خوبی آشنا شوید پیشنهاد می‌کنیم در سفر به این شهر حتماً از این جاذبه‌ها دیدن کنید.
در این مقاله از الی گشت به معرفی شاخص‌ترین عناصر تشکیل دهنده فرهنگ اصفهان از جمله تاریخ، آداب و رسوم، هنر و زبان و ادبیات پرداختیم. شهری که در روزگاران گذشته پایتخت فرهنگی اقتصادی کشور بوده و رد پای بسیاری از وقایع مهم تاریخی، فرهنگی هنری همچنان در آن به جا مانده و به همین خاطر به خوبی عنوان نصف جهان را از آن خود کرده است.
از جمله این آداب و رسوم می‌توان به چله بزرگ و چله کوچک، آتش افروزی و جل جلانی، مراسم ازدواج در اصفهان و مراسم‌های مخصوص نوروز در اصفهان اشاره کرد.
مردم اصفهان به خسیس بودن معروف هستند اما این موضوع بیشتر به لطیفه‌هایی مربوط است که برای خندیدن ساخته شده. اصفهانی‌ها در واقع بسیار حسابگر، دقیق و پایبند به اصول هستند. همچنین سخت کوشی، منطقی و منظم بودن، دور اندیشی، پشتکار و خلاقیت از خصوصیات بارز مردم اصفهان است.
اصفهان مهد هنرهای مختلف از جمله موسیقی، نگارگری، معماری، خاتم‌کاری، قلم‌زنی، مسگری، منبت و معرق‌کاری، میناکاری و بسیاری هنرهای دیگر است.
از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به سی و سه پل، میدان نقش جهان، پل خواجو، عمارت عالی قاپو و کاخ چهلستون اشاره کرد.
از جمله مشهورترین غذاهای اصفهان می‌توان به بریانی، خورش ماست، حلیم بادمجان، کاله جوش، قیمه ریزه نخودچی، یخنی لوبیا، نخودآب، ماش و قمری و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.
مطالب مرتبط : معروف ترین مراکز خرید اصفهان برای خریدی به صرفه با خواندن این راهنمای سفر به اصفهان، بدون تور به نصف جهان سفر کنید بهترین هتل های اصفهان از نظر گردشگران ایرانی و خارجی