قدیمی ترین نمونه فرش جهان که بشر تاکنون موفق به کشف آن ها شده است قالیچه آریایی با نقش های هخامنشی است که در ۸۰ کیلومتری مغولستان کشف شد، باستان شناسان معتقدند این فرش به دست پارت ها یا مادها بافته شده است. اسناد تاریخی نشان می دهد از همان دوران تا کنون فرش ایرانی از شهرت جهانی برخوردار بوده است. امروز به نحوی فرش را نمادی از ایران در جهان می شناسند و نزدیک به یک سوم فرش های دستباف دنیا در ایران بافته می شود. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا برخی از نکاتی که برای خرید فرش لازم است بدانید را به شما معرفی می کنیم.
مطالب مرتبط: رونمایی از فرش میرزا کوچک خان جنگلی در موزه فرش تهران چرا فرش های ایرانی در جهان معروف شدند؟ موزه فرش ایران کجاست؟ چگونه به آنجا برویم؟
به طور کلی دسته بندی‌های مختلفی برای طرح و نقشه در فرش ایرانی بیان شده است که در این جا به معرفی ۱۰ دسته بندی از دستبه بندی ۱۹ گانه ای که توسط شرکت سهامی فرش ایران ارائه شده است اشاره می کنیم. بر اساس این تقسیم نقشه های فرش ایران به ۱۹ گروه اصلی و تعداد زیادی طرح های فرعی تقسیم می شوند که ۱۰ مورد از آن ها عبارتند از:
طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی: همان طور که از اسمشان مشخص است این طرح ها از ساختمان ها و کاشی کاری های بناها الهام گرفته شده اند که از جمله مشهورترینشان می توان به مسجد شیخ لطف الله، محرابی کوفی، مسجد کبود، مقبره شیخ صفی، سردر امام زاده محروق، گنبد قابوس، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشید، طاق بستان، طاق کسری(ایوان مدائن)، و زیرخاکی اشاره کرد.
طرح شاه عباسی: در این فرش ایرانی گل های معروف شاه عباسی به کار رفته است و در برخی موارد با نقوش اسلیمی ترکیب شده اند که نمونه های آن لچک ترنج شاه عباسی، افشان شاه عباسی، شاه عباسی درختی، شاه عباسی شیخ صفی و … می باشند.
طرح اسلیمی: طرحی متشکل از شاخه های دورانی در میان برگ ها که درختی را شکل می دهند. اسلیمی به زیر شاخه های زیادی تقسیم می شود که از جمله آن می توان به اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدر، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ترنج دار و اسلیمی ماری اشاره کرد.
طرح افشان: در این فرش ایرانی بین کلیه بندها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارد و گویی تصویرگر طرح از هنگام کشیدن آن تا اتمام کار قلم را از روی کاغذ برنداشته است. به عبارت ساده تر همان گونه که از نام نقوش این گروه پیداست، تمامی گل و برگ ها و بندهای موجود در طرح، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند. این فرش را می توان در دسته طرح هایی قرار دارد که قرینه نگاری در آن درنظر گرفته نشده است.
طرح بته جقه: در طرح بته جقه از درخت سرو الهام گرفته شده و مشهورترین دسته های آن، بته جقه، بته شاخ گوزن، بته ترمه، بته سرابندی، بته خرقه ای و … می باشد.
طرح اقتباسی: این مورد از طرح های فرش ایرانی بیشتر در مناطق مرزی بافته می شود و شباهت زیادی با کشورهای همسایه دارد.
طرح بندی: در این طرح یک قطعه کوچک از یک طرح در سرتاسر فرش چه از جهت طول و چه از سمت عرض تکرار گردد. چون این قطعات در مرحله تکرار به هم می پیوندند، آنرا بند بندی می نامند.
طرح ترکمن: گروهی که در طرح های ایلی و کوچ نشین جا می گیرند و معمولا ذهنی و بدون نقشه قبلی بافته می شوند.
طرح قابی: گروهی از فرش های ایرانی که در آن ها فرش به قسمت ها یا قاب های مختلفی تقسیم شده که به طور منظم در کنار هم قرار گرفته اند و در داخل هر قاب با گل و برگ های مختلفی تزیین شده است.
طرح ماهی در هم: یکی از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایرانی که در آن بافنده نقشی پایه را در طول و عرش فرش تکرار می کند. از دسته های متفاوت آن ماهی هراتی، ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی کردستان و زیره ماهی می باشند.
آن چه در بیشتر خانه های ایرانی دیده می شود و سلیقه ما به آن عادت کرده است طرح ترنج است که دارای حاشیه هایی پهن و میان آن طرح های بیضی و دایره ای وجود دارد. یکی از مشخصه های فرش ایرانی دستباف آن است که اغلب چند سانتی متر اختلاف در ابعاد فرش در قسمت های بالا و پایین وجود دارد که در واقع این یکی از مشخصات فرش دستباف است و عیب به شمار نمی رود، اما در صورتی که در قالیچه های کوچک به چشم می آید. با تا کردن فرش دستباف از قسمت میانی می توانید از تقارن آن اطمینان پیدا کنید.
یکی دیگر از مشخصه های فرش ایرانی تقارن رنگ است بهتر است هنگام روشنایی روز برای خرید فرش بروید و در زیر نور طبیعی به قسمت های متقارن آن دقت کنید تا یک شکل باشند. البته نکته ای که برای این کار لازم است در نظر بگیرید آن است که رنگ فرش دستباف در جهت خواب آن تیره تر به نظر می آید. به طرح ها و اشکال آن نیز به خوبی دقت کنید تا جایی نصفه و نیمه کاره نمانده باشد.
فرش خوب باید پرزهایی درخشان و منعطف داشته باشد. دقت کنید که اگر قسمت انتهایی پرز با رنگ سطح فرش اختلاف داشته باشد نشان آن است که برای رنگ کردن از رنگ های جوهری استفاده کرده اند و ممکن است فرش رنگ بدهد. فرش هایی که پرزهایی ضمخت دارند به سختی تمیز می شوند. احتمالا اکثرا می دانید که فرش ایرانی دستباف با پا خوردن، نور و شست و شو نه تنها خراب نمی شود بلکه بر زیبایی هایش اضافه شده و هرچه بیشتر بماند بر ارزش های مالی و هنری اش افزوده خواهد شد.
برای اطمینان از این که برای رنگ کردن فرش ایرانی از رنگ های طبیعی استفاده شده است می توانید در هنگام خرید دستمال مرطوبی را بر روی آن بکشید اگر رنگ داد نشان دهنده آن است که از رنگ های مصنوعی استفاده شده است.