علت سیل های ایران چیست؟ آیا شما هم از این سیل‌های تابستانی شکه شدید؟ آیا نگران هستید که نکند دوباره این سیل‌های سنگین تکرار شوند؟ می‌خواهید بدانید علت این سیل‌های تابستانی چیست و چطور می‌شود آن‌ها را مهار کرد؟
علت سیل های ایران در تابستان چیست؟
از اوایل مرداد ماه سال جاری، شاهد بارش باران در اکثر نقاط کشور بودیم. هرچند باران یک نعمت است اما این بارش‌های شدید به یک سیل ناگهانی تبدیل شدند که هیچ‌کس انتظارش را نداشت و باعث ایجاد خسارت به شهروندان و گرفتن جان چند تن از هم‌وطنان ما شده است. اما واقعا علت سیل های ایران چیست؟ الی گشت طبق بررسی‌های تخصصی که انجام داده، قرار است به مسئله این سیل ترسناک بپردازد.
تضمین بهترین قیمت بلیط هواپیما، بلیط قطار و رزرو هتل در تمامی نقاط جهان فقط در الی گشت.
علت سیل های ناگهانی چیست؟
سیل ناگهانی معمولا در هنگام بارندگی شدید جاری می‌شود، هنگامی که حجم آب به حدی باشد که امکان تخلیه شدنش از طریق فاضلاب و جوی‌ها نباشد. این سیل‌ها، همان‌طور که از نامشان مشخص است خیلی سریع و بدون هیچ هشداری روی می‌دهند. با جاری شدن سیل ناگهانی، جاده‌ها غیر قابل تردد می‌شوند و گاهی شدت سیل آن‌قدر زیاد است که مردم مجبور می‌شوند خودروهایشان را رها کنند و جان خود را نجات دهند. البته قدیمی بودن ساختار و سیستم فاضلاب شهرهای ایران، می‌تواند یکی از علت سیل های ایران به حساب بیاید.
هشدار! هنگام گرفتار شدن در سیل چه کنیم!
سامانه بارشی مونسون یا بارش‌های موسمی چیست؟
این بارش‌های تابستان همان سامانه بارشی مونسون و علت سیل های ایران است که در فارسی به آن بارش‌های موسمی می‌گوییم. در فصل تابستان معمولا ایران گرم و خشک است، اما در فصل گرم سال هم وقتی شرایط مساعد باشد، از طرف جنوب شرقی یعنی از اقیانوس هند رطوبت به ایران می‌رسد و باران شدیدی رخ می‌دهد. رطوبتی که از اقیانوس هند می‌آید بسیار زیاد است و گرمای هوا سبب می‌شود بارشی در تابستان رخ دهد، که این بارش‌ها، بارش‌هایی شدید و سنگین خواهد بود.
در الگوهای بارش تابستانه، زبانه کم فشار موسمی رطوبت را از اقیانوس هند و خلیج بنگال به جنوب شرق کشور حمل می‌کند و با تقویت این رطوبت توسط دریای عمان و خلیج‌فارس در اثر گرمایش زمینی، کم فشار حرارتی تشکیل شده و از سویی دیگر با تضعیف و عقب‌نشینی پرفشار حاره‌ای در محل، باعث صعود رطوبت ناگهانی در ساعات بعدازظهر برای بخش‌های جنوب شرقی و غربی کشور می‌شود.
بارش موسمی به چه معناست؟
کلمه موسم دارای ریشه عربی و به معنی فصل است. به بادهایی که در فصول متضاد سال با جهات مخالف می‌وزند، موسمی گفته می‌شود. باران‌های موسمی باران‌های سخت و شدیدی هستند که با شروع تابستان در هند و دیگر کشورهای گرم آغاز می‌شوند و اغلب همراه با طوفان در این مناطق می‌بارند. این بارندگی‌ها تا پاییز ادامه پیدا می‌کنند و پس از آن هوا خشک می‌شود؛ این خشکی تا آغاز باران‌های موسمی بعدی ادامه پیدا می‌کند و علت وجود این نوع آب‌وهوا، وزش بادهایی است که باد موسمی نام دارد.
نیروی اصلی پدیده مانسون
پدیده مانسون هم مانند تمامی سیستم‌های اقیانوس‌شناسی و هواشناسی، نیروی اصلی خود را از خورشید می‌گیرد. کم و بیش حدود ۳۰ درصد از انرژی خورشیدی که به سطوح بالای جوی می‌رسد، به‌وسیله سطوح فوقانی ابرها و سطح زمین به فضا بازتاب می‌شود و مقدار بسیار کمی از آن نیز به‌وسیله جو جذب می‌شود. تضاد و تقابل فصل‌ها در دو نیمکره شمالی و جنوبی، موجب حرکت آرام هوا از نیمکره زمستانی به‌سوی نیمکره تابستانی، می‌شود.
دمای ویژه آب دو برابر دمای ویژه خاک است؛ یعنی با مقدار مساوی انرژی دریافتی، خاک دو برابر آب گرم می‌شود، همچنین گنجایش مؤثر دما، (توانایی یک ماده برای نگه‌داشتن گرما) برای اقیانوس‌ها بسیار بیشتر از قاره‌ها است. در فصل زمستان، خشکی بیش از انرژی که از خورشید دریافت می‌کند، انرژی به هوا گسیل می‌کند. گرمایی که در تابستان پیش در ژرفای خاک ذخیره شده بود، اینک به سطح زمین می‌آید و از آنجایی که در اقیانوس، گرمای بیشتری ذخیره می‌شود، در زمستان سطح آن کمتر سرد می‌شود.
سامانه مانسون در ایران
همان‌طور که گفتیم، پدیده مانسون یکی از اصلی‌ترین علت سیل های ایران در تابستان است. این سامانه به‌ویژه در تیرماه و مردادماه روی می‌دهد. اثرات این سامانه می‌تواند به صورت افزایش یا کاهش بارش، تغییرات رطوبتی، تغییرات دمایی، تغییرات در میزان دریافت تابش خورشیدی و همچنین بازتاب انرژی از سطح زمین بروز پیدا کند.
بارش این سامانه نقش زیادی در گسترش فعالیت‌های کشاورزی دارد و به‌نوعی می‌تواند ذخایر زیرزمینی ایران را تامین کند. اثرات این بارش‌های چند روزه به جز سیل وحشتناکش، افزایش قابل‌توجه بارش‌ها در این خشکسالی بوده است.
چرا سیل در بیشتر شهرها اتفاق می‌افتد؟
در مناطق شهری، سطح زمین سفت‌وسخت و با قابلیت نفوذپذیری کم و یا اصلا غیرقابل نفوذ است (مثل خیابان‌ها، حیاط منزل، پارکینگ‌ها و…) هنگامی که آب باران به این سطوح سخت برخورد می‌کند، نمی‌تواند به درون آن نفوذ پیدا کند؛ بنابراین روی سطح جاری می‌شود. هرچه شدت بارش‌ها بیشتر باشد، آبی که روی سطوح غیرقابل نفوذ به جریان می‌افتد بیشتر خواهد بود. برعکس آنچه در مناطق روستایی اتفاق می‌افتد.
جاری شدن سیل در تابستان سابقه دارد؟
آخرین سیل تابستانی هولناکی که ایران با آن مواجه شد، در مرداد سال ۶۶ بود که خسارت‌های زیادی به جا گذاشت. به گفته کارشناسان معمولا در تابستان‌ها در بالای ایران سامانه پرفشاری وجود دارد که نمی‌گذارد هوا صعود کند ولی الان آن سامانه پرفشار عقب‌نشینی کرده و به طرف عربستان رفته درنتیجه هوای گرم و مرطوب موسمی وارد ایران شده و تا تهران هم نفوذ کرده و موجب وقوع سیل شده است.
به گفته کارشناسان وقوع این باران‌های تند و موسمی طبیعی است اما مسئله این است که یکی دیگر از علت‌های سیل در ایران، خشکسالی، کاهش پوشش گیاهی و از همه مهم‌تر کمبود زیرساخت‌های مناسب مدیریت روان آب‌ها در کشورمان باعث می‌شود که این باران‌ها شکل سیلاب به خود بگیرند و در سطح شهر جاری شوند.
در زمستان باران آرام‌آرام می‌بارد و به همین دلیل آمادگی بیشتری وجود دارد اما در بهار و تابستان باران به یکباره می‌بارد و ممکن است در بعضی مناطق وقوع یک رگبار منجر به بروز سیل شود.
دلایل جاری شدن سیل در ایران چیست؟
به طور کلی به چند مورد از علت سیل های ایران اشاره می‌کنیم.
- خشکسالی چندین ساله در ایران
- خشک بودن خاک اکثر نقاط کشور
- کمبود و یا نبود پوشش گیاهی مناسب
- کمبود زیرساخت‌های مناسب در شهر
پدیده مانسون و جاری شدن سیل، پدیده‌ای مکرر خواهد بود؟
علت سیل های ایران و دیگر نقاط دنیا، از عوامل متعددی تاثیر می‌پذیرد اما تغییرات اقلیمی، احتمال بارندگی‌های شدید را بیشتر می‌کند. مهم‌ترین نکته‌ای که باید بدانیم این است که آب‌وهوای گرم رطوبت بیشتری را در خود نگه می‌دارد و سبب می‌شود که طوفان‌ها شدیدتر شوند.
به گفته پروفسور هِیلی فاولر، از پروژه تحقیقاتی “انعطاف‌پذیری اقلیمی” در بریتانیا، جاری شدن سیل ناگهانی در گذشته “به نسبت غیرمعمول” بود. طبق گفته‌ی او، گرم شدن زمین به این مفهوم است که این بارش‌های سنگین و کوتاه مدت ناشی از طوفان‌های تندری که منجر‌به جاری شدن سیل ناگهانی می‌شود، بیشتر و بیشتر روی می‌دهد. همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که در صورت ادامه یافتن روند تغییرات اقلیمی، این سیل‌های ناگهانی تا سال ۲۰۸۰ میلادی، پنج برابر افزایش خواهند یافت.
چطور می‌توانیم از وقوع سیل پیشگیری کنیم؟
هرچند با پیشرفت علم، می‌توان وضعیت آب‌وهوا و وقوع سیل را پیش‌بینی کرد و به‌موقع به مردم هشدار داد؛ اما اگر شهر از زیرساخت‌های مناسبی برخوردار نباشد، هشدار وقوع سیل دردی را دوا نمی‌کند. با اعمال تغییراتی در شهرها و شهرستان‌ها می‌توان از شهر و مردم در برابر مخرب‌ترین تاثیرات سیل مقاومت کرد.
به گفته دکتر لیندا اسپِیت، کارشناس در حوزه سیل از دانشگاه رِدینگ انگلستان، از جمله اقدامات مفید در مناطق شهری «نفوذ پذیر کردن سطح زمین و ایجاد بام‌های سبز است که می‌تواند به جذب آب و جاری نشدن آن به صورت سیل کمک کند.»
راه‌های مقابله با سیل
- معرفی سیستم‌های هشداردهنده سیل
- تغییر ساختار منازل و محل کار
- ساخت سازه‌ها با ارتفاع بالاتر از سطح سیل
- مقابله با تغییرات اقلیمی
- افزایش هزینه‌های مقابله در برابر سیل
- حفاظت از تالاب‌ها و معرفی گیاهان و درختان در مهار سیل
- مناطق ذخیره‌سازی آب
- بهبود شرایط خاک
- ایجاد موانع در مسیر سیلاب‌ها
- نفوذپذیر کردن سطح زمین
آگاهی‌بخشی به مردم در مواجه با حوادث طبیعی
متاسفانه عدم آگاهی و عدم رعایت نکات از سوی مردم، خود یکی از دلایل خسارت‌های وارده هنگام وقوع حوادث طبیعی است. ایستادن در نزدیکی سیلاب‌ها، جوی‌ها و رودخانه‌ها و فیلم گرفتن از جمله خطراتی است که مردم از روی ناآگاهی، جان خود را به خطر می‌اندازند. بارش‌های تابستانه خبر نمی‌دهد، هوا امروز آفتابی است، به یکباره ابری در آسمان پیدا می‌شود و رگباری رخ می‌دهد و منجر‌به وقوع سیل می‌شود. همین آگاهی‌رسانی و آموزش‌دادن به مردم یکی از راه‌های کاهش خسارت جانی است.
متاسفانه بی‌توجهی برخی افراد به هشدارهای صادر شده از سوی نهادهای مسئول باعث شد تا علی‌رغم تمهیداتی که اندیشیده شده است در برخی نقاط شاهد بروز مشکلاتی از جمله موارد فوت ناشی از گرفتار شدن در میان سیلاب باشیم.
نتیجه‌گیری
خبر سیل و خسارات دیدن مردم و شهرها، هرچقدر روحمان را خراش دهد، اما با رعایت نکاتی از سوی خودمان و اعمال تغییراتی در سطح شهرها می‌توانیم تا حد امکان در برابر آن مقاومت کنیم. الی گشت در راستای آگاهی‌رسانی به شما عزیزان، علت سیل های ایران را همراه با نکاتی که دلیل جاری شدن سیل در سطح شهر هستند را با شما به اشتراک گذاشت. همیشه به خاطر داشته باشید، جایی که یک بار از آن آب آمده احتمال این‌که باز هم از آنجا آب بیاید خیلی زیاد است، بنابراین جایی که مسیل است احتمال جاری شدن سیل بسیار زیاد است مخصوصا در بهار و تابستان.
سوالات متداول
۱. چرا پوشش گیاهی می‌تواند مانع از جریان سیل شود؟
پوشش گیاهی مناسب، بارانی که می‌بارد را نگه می‌دارد و باعث می‌شود مقدار زیادی از این باران در خاک نفوذ کند. به همین دلیل است که در جنگل‌ها خیلی کم سیل رخ می‌دهد چون پوشش گیاهی جلوی جاری شدن آب را می‌گیرد.
۲. ممکن است این بارش‌های سنگین باز هم تکرار شوند؟
آب‌وهوای گرم رطوبت بیشتری را در خود نگه می‌دارد و تغییرات اقلیمی، احتمال بارندگی‌های شدید را بیشتر می‌کند.
۳. ارتفاع آب سیل به چه میزانی برسد می‌تواند اشیا بزرگ و سنگین را با خود ببرد؟
تنها ۳۰ سانتی‌متر ارتفاع آب کافی است که یک ماشین را حرکت دهد.