مراسم عروسی در گوشه گوشه ایران عزیزمان آداب و رسوم مخصوص به خودش را دارد. همانطور که می دانید ایران کشوری متمدن و با تاریخی کهن و گسترده است که در آن اقوام مختلفی زندگی می کرده اند و هر کدام برای خود دارای آداب و رسوم خاصی هستند و همین خود سبب شده تا سرزمینمان جذاب باشد و تاریخی دلچسب داشته باشد. ترکمن ها در مراسم گوناگون، آیین های دینی و مذهبی، مراسم سوگواری و عزا و حتی نوع پوشش از دیگر اقوام این سرزمین متمایزند و سنت های شان رنگ و بوی گذشته ها را دارد. در این مطلب از مجله گردشگری الی گشت می خواهیم درباره ی آداب و رسوم عروسی ترکمن ها صحبت کنیم.
مطالب مرتبط: ساحلی در ایران که شب ها می توانید در آن الماس پیدا کنید! + آدرس ماجرای عجیب پرنده ای که با رفتنش یک جنگل نابود شد! کشف مکانی که دنیا در آن به پایان می رسد!
- ترکمن ها مانند دیگر گروه های مسلمانان، ازدواج با محارم را حرام می دانند.
- مرد ترکمن می تواند با دختر یا زن غیر ترکمن پیوند زناشویی ببندد.
- زن یا دختر ترکمن نمی تواند با مرد یا پسر غیر ترکمن تشکیل خانواده دهد.
- داماد به زبان ترکمن ها «کورک / کوراکن» و عروس «گِلین» می شود.
- زنانی که بیوه می شوند باید به مدت یک سال به سوگ شوهرشان بنشینند. پس از آن، پدر و مادر یا برادران، حق دارند که او را دوباره شوهر بدهند. پسران مجرد اجازه ی ازدواج با زنان بیوه را ندارند، مگر اینکه زن بیوه، زن برادر مرد باشد یعنی به عقد برادر شوهرش در بیاید.
- ترکمن ها مهریه را به صورت نقدی در روز عروسی پرداخت می کنند. گاو و گوسفند و شتر و اسب معادل نیز قبول است. این میزان به پدر و مادر یا برادر آن دختر پرداخت می شود و تمام آن از آن پدر و مادر است.
- نکته ی جالبی که در آداب و رسوم ترکمن ها برای ازدواج وجود دارد این است که جهزیه روال نیست و بسته به تمایل پدر و مادر عروس داده می شود و معمولا محدود و شامل قالی، قالیچه، پشتی، صندوق و پوشاک است.
- سن ازدواج در زمان های گذشته میان ترکمن ها برای پسران ۱۵ تا ۱۶ سالگی و برای دختران بین ۹ تا ۱۰ سالگی بوده است؛ البته این اعداد مربوط به گذشته ها می شود و این سن ها امروز افزایش یافته اند.
- در میان ترکمن ها معمولا پدر برای پسرش دختری را در نظر می گیرد و قراردادهای مربوط به ازدواج را به سرانجام می رساند.
- یکی از جزء ها جدا نشدنی از عروسی های ترکمن ها شیربها است که توسط پدر داماد به پدر عروس پرداخت می شود. اگر داماد زن خود را از دست داده یا بخواهد زن دوم بگیرد خودش باید قراردادهای مربوط به ازدواج را انجام دهد و شیربها را پرداخت کند. اگر پدر عروس در قید حیات نباشد شیربها به بزرگترین مرد خانواده پدر عروس که به طور معمول برادر بزرگ عروس است نیز پرداخت می شود.
- خانواده دختر ترجیح می‌دهند که دامادی را از میان خویشاوندان نزدیک و تقریبا هم سن داشته باشند. در حالی که خانواده داماد به دنبال عروس ازدواج نکرده هستند و سالم بودن و فعال بودن او و بچه آوردن برای شان اهمیت دارد.
مراحل پیش از عروسی ترکمن ها
- ثوزآتماق
مرحله اول برای ازدواج در بین ترکمن ها توزآتماق است که پسری، دختری را برای زندگی مشترک می پسندد و بعد دختر و خانواده او تحقیق می کند و در ادامه چند تن از بانوان فامیل نزدیک پسر که بیشتر مادر، خواهر، عمه و یا خاله او هستند به خانه خانواده دختر می روند.
- ثوزآلماق
بعد از گذر از اولین مرحله خانواده دختر کار تحقیق را شروع خواهند کرد که تقریبا این تحقیقات چند هفته تا چند ماه طول می شود. هر از گاهی یک نماینده خانواده پسر نظر خانواده دختر را جویا می شود و سرانجام در صورت رسیدن به جواب مثبت به خانواده پسر مژده می دهد و می گوید: ‘ثوزیمی آلدیلار’ سخنم یعنی سخن خواستگاری پذیرفته شد.
اعلام قبولی از طرف خانواده دختر «ثوزآلماق» گفته می شود و در این مرحله تاریخ آشنایی مقدماتی نیز تعیین می گردد.
- قاپی آچماق
مرحله سوم مربوط به آشنایی مادر، خواهر زن، زن عموها و زن برادرهای داماد با خانواده عروس است. معمولا خانواده داماد با شیرینی های رنگارنگ به خانه ی پدری عروس می روند و تاریخ بله برون و نامزدی را تایین می کنند. که به این مرحله قاپی آچماق می گویند.
- دوزدادشماق
مرحله ی بعدی دوزدادشماق است که در آن فقط زن های فامیل دور هم جمع می شوند و هدایایی برای عروس آینده ی خودشان می آورند و به اصطلاح خودشان نون و نمک یکدیگر را می خورند.
- آداماق
یک مراسم دیگری به نام آداماق وجود دارد که در آن زنان هر دو خانواده حضور دارند و بزرگتر خانواده داماد نخی باریک و سیاه و سفید به هم تابیده اند به گردن دختر می آویزد. این نخ نیز نشانه یکی شدن دو شخصیت متضاد یعنی پسر و دختر است و نیز نشانه توافق آنها برای زندگی مشترک با حذف تضادهای رفتاری می باشد.
بعد از این مرحله دختر را “آداقلی” یعنی دختری که نامزد دارد، می گویند.
- مال کثشمک
خب یکی از مهمترین مراسم مال کثشمک است که در آن خانواده ی داماد به خانواده عروس اطلاع می دهند که در فلان شب برای تعیین مهریبه به نزد آنان خواهند آمد. در این مراسم معمولا بزرگترهای حضور دارند تا به یک عدد توافقی برسند.
- قودابولماق
یک مرحله مانده به جشن عروسی قودابولماق است که در آن عده ای از زنان خانواده داماد با قرار قبلی برای اجرای مرحله دوم نامزدی به خانه ی پدر عروس آینده خود می روند و با این عمل قرابت سببی را صورتی رسمی تر می دهند.
هدایایی که در “مراسم قودابولماق” از طرف خانواده داماد به عروس داده می شوند نیز عبارتند از:
۱۲ عدد مجمه (سینی) بوده و در هریک چهار قرص نان قاتلاما است و به وسیله یکی از زنان فامیل حمل می شود. همچنین ۴ عدد کله قند، دؤش (قسمتی از گوشت سینه و راسته گوسفند است که به شکل مثلث از بدن گوسفند جدا می شود و معمولا به وسیله زن برادر داماد ) حمل می شود، گوشواره و گردن بند طلا، ساعت مچی، و هدایایی از قبیل روسری، چارقد، کفش، پارچه پیراهنی و حلقه نامزدی
- اوربا یایراتماق
یک مراسم که درست قبل از قودابولماق است جا افتاد و آن اوربایایراتماق است که در این مراسم مادر داماد جشن کوچکی با حضور زنان فامیل و همسایه ها ترتیب می دهند که در آن ها می خواهد تا او را در پختن نان روغنی قاتلاما یاری دهند.
- ثاغت بل لِ مک
مراسم های ترکمن ها تمامی ندارد و یکی مراسم کوچک هم در خانه پدری عروس برگزار می شود که به آن ” ثاغت بل لِ مک ” می گویند. افرادی که در این مراسم حضور دارند نیز عبارتند از زنان دو خانواده که بیشتر مادر، خواهر، زن برادر عروس و زن برادر داماد هستند تاریخ و روز عروسی را تعیین می کنند و این روز حتما باید یکی از روزهای سعد باشد. اعداد سعد اعدادی هستند که به ۷ یا ۹ ختم می شوند به عقیده ی آنان این روزها شکوم دارد.
- کارت نویسی
مراسم کارت نویسی ۲ هفته قبل از جشن عروسی است داماد دوستان بسیار نزدیک خود را برای صرف شام دعوت می کند و بعد از صرف شام با همکاری مهمانان لیستی از اسامی کسانی که باید به عروسی دعوت شوند تهیه می شود و براساس آن کارت عروسی را می نویسند. این کارت ها، حدود یک هفته قبل از جشن عروسی توزیع می شود، در قدیم که صنعت چاپ وجود نداشت، کار دعوت حضوری بود.
- ب وورچی
ب وورچی اصطلاحا به زنی می گویند که معتمد خانواده عروس و داماد بوده، وی در گوشه ی از آلا چیق ترکمنی یا اتاق می نشیند در حالی که صندوق چوبی پیش رو دارد و ضمن تحویل گرفتن هدایای مدعوین، متقابلا هدایایی تقدیم می کند.
- کُجه وه یا کجاوه
در زمان گذشته کجه وه یا کجاوه اتاقک هایی از جنس پارچه های رنگین بوده که معمولا از چهل تکه تشکیل می شدند و بر روی شتر یا گاری نصب می شد و برای انتقال عروس استفاده می شد. همچنین بر سقف این کجاوه ها زنگی هم آویزان می کردند که با صدای خود خبر عروسی را در شهر پخش کند.
البته امروز اغلب از اتومبیل های شیک و گل زده استفاده می شود و کمتر کجاوه را در مراسم عروسی مشاهده خواهید کرد.
- عروس کشان
در این روز، دوستان و آشنایانی که مایل به شرکت درکاروان عروس کشان هستند در ساعت مقرر در محل خانه داماد حاضر می شوند و هر یک وسیله خاص خود را دارند.
- یاقدان آلماق
در گذشته وقتی زنان همراه کاروان داماد به خانه عروس رسیدند، زنان طرف عروس با گرفتن پای زنانی که حامل هدایا هستند جنگی مصلحتی بر پا می کردند که در اصطلاح ‘آیاقدان آلماق’ خوانده می شود و با شادی و هلهله همراه بود اما امروزه این مراسم در کمتر عروس دیده می شود.
- کجه وه کؤیمز
در کشاکش مراسم آیاقدان آلماق زنی با بسته های شیرینی وارد می شود، به این بسته ها “کجه وه کؤیمز” می گویند و بیانگر این مفهوم است که عروس خانم از این وصلت راضی بوده و پشیمان نخواهد شد، در نتیجه هر دو طرف از جنگ مصلحتی دست می کشند.
بعد از این مرحله، هدایای طرف داماد و بقچه های رسیده بررسی می شود و سپس در همراه با جهیزه ی عروس به خانه خودشان فرستاده می شود.
- دالاشماق
بعد از مراسم پذیرایی و رخصت ریش سفیدها نوبت به عروس کشان می رسد تا عروس را به خانه داماد منتقل کنند، در این مراسم، یکی از زن های طرف داماد (زن برادر او) به جانب عروس می رود، در حالی که یک قواره چاشو، چادر شبی ابریشمین یا قرمز مجلل به دست دارد و مجادله ای لفظی و مصلحتی بین او و یکی از زنان طرف عروس روی می دهد و در پایان این مجادله ساختگی نیز مثل مراسم دیگر با شادی و هلهله به پایان می رسد پس از آن طرف داماد چاشو یا دون را بر سر عروس خانم می اندازد که نشانه پیروزی بر طرف عروس است.
- اوون ثپمک
وقتی که کاروان عروس به خانه داماد رسید، مادر داماد با کاسه ای آرد آن را متبرک می کند که نشانه سفیدبختی و برکت بوده و این مرحله را اوون ثپمک می گویند.
- پول ثچمک
پس از مراسم اوون ثپمک نزدیکان داماد بر سر عروس پول، نقل و نبات، می ریزند و گروهی نیز که معمولا مرد و از اقوام و دوستان نزدیک هستند بر یک بلندی می روند و چیزی را در اندازه توپ تنیس در بین جمعیت حاضر در صحنه می اندازند و به آورنده شیء پرتاب شده، مبلغی پول که قبلا اعلام شده می دهند.
در عروسی های امروزی این رسم کمتر دیده می شود.
- کُشتی – گورشمک
در گذشته های یک رسم دیگری بین ترکمن ها به نام کشتی بوده است که در آن شخصی که زانوی رقیب یا کتف او را به خاک برساند، برنده مسابقه است و از دست ریش سفیدان محل جایزه می گیرد؛ به این جایزه “بایراق” گفته می شود.
- اسب دوانی
یکی دیگر از مراسم دیدنی در عروسی ترکمن ها، اسب دوانی است که در گذشته های دور معمول بود و امروزه خیلی به ندرت، آن هم در روستاها و در سطحی ابتدایی برگزار می شود.
- قیچی زدن
در اتاق کناری نیز عاقد و گروهی از ریش سفیدهای طرف داماد نشسته اند تا خطبه های عقد به وسیله روحانی محل جاری شود، در طول مدتی که مراسم عقد در جریان است هیچ کس حق ندارد به دیوار این اتاق و حجله گاه تکیه کند، این مراسم با قیچی زدن ۴ نفر در چهار گوشه اتاق همراه و معنی دست و زبان بدخواهان بریده باد، است. آدام و رسوم عروسی ترکمن ها همچنان ادامه دارد با ما همراه باشید.
- وکیل
عروس و داماد برای اعلام رضایت خود یک فرد معتمد را به عنوان وکیل خود انتخاب می کنند که جای آنان صحبت کند.
مکالمه ای در این بین میان روحانی که وظیفه عقد را بر عهده دارد و وکیل عروس صورت می گیرد که به شرح زیر است:
+ شما در این محل چه کاری دارید؟
– وکیل عروس با اشاره به وکیل داماد می گوید:
+ از این آقا طلب دارم و باید هم اکنون طلب خود را بگیرم.
– وکیل داماد با عصبانیتی ساختگی می گوید:
+ من به شما بدهکار نیستم.
البته این مراسم و دعواهای ساختگی امروزه به ندرت انجام می شود و اغلب مراسم عقد در دفاتر ازدواج صورت می گیرد.
- الدش دیرمک
بعد از روز بعد از مراسم عقد عروس در حضور جمعی از زنان دست عروس را در دست داماد می گذارند و در ضمن این مراسم، زنی از نزدیکان داماد اشعاری را با صدای بلند و آهنگین می خواند که مضمون این اشعار مسئولیت های دو طرف (عروس و داماد) در زندگی مشترک است.
- اوجه آش
بعد از الدش دیرمک، مراسم اوجه آش برگزار می شود و آن صرف چکدرمه غذای سنتی ترکمن است که با برنج و گردن گوسفند تهیه می شود و مخصوص عروس و داماد است. در پایان اوجه آش عروس و داماد مقداری پول داخل ظرف می گذارند و به آشپزباشی می دهند.
- قایتارما
فردای مراسم عروسی طبق سنتی قدیمی عروس را به خانه پدری باز می گردانند که به آن قارینارما می گویند، گفته می شود این بازگشت و ماندن در خانه پدر در گذشته های دور گاهی تا ۲ سال طول می کشید، اما امروزه تقریبا این مراسم به بوته فراموشی سپرده شده است.