شهر ساسانی دربنت که گاهی اوقات به آن دربند (Derbend) نیز می گویند شهری باستانی در امتداد دریای خزر بوده که در حال حاضر در کشور روسیه امروزی واقع شده است. اگرچه مردم در اطراف شهر ساسانی دربنت از قرن هشتن پیش از میلاد زندگی می کرده اند اما پادشاه یزدگرد دوم در سال ۴۳۸ میلادی توسط امپراتوری ساسانی این شهر را به عنوان قلعه ای برای جلوگیری از حملات عشایر به منطقه قفقاز تاسیس نمود. دربنت می تواند ادعا کند که قدیمی ترین شهر کشور روسیه است. این شهر تاریخی ساسانی به عنوان جنوبی ترین شهر روسیه شناخته شده و تنها ۵۰ کیلومتر با مرز آذربایجان فاصله دارد. شهر ساسانی دربنت برای قلعه خود و دیوارهای باابهت آن که از قرن ششم میلادی باقی مانده مشهور می باشد. شهر ساسانی دربنت به دلیل موقعیت قرارگیری خود در جاده ابریشم و اهمیت استراتژیک ان به عنوان دروازه منطقه قفقاز، در طول بیش از ۱۵۰۰ سال تحت فرماندهی فارس ها، اعراب، ترک ها، مغول ها و تیموریان بوده و اکنون نیز بخشی از کشور روسیه به شمار می رود. در سال ۲۰۰۳ قلعه دربنت و دیوارهای مستحکم آن به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد. با الی گشت همراه شوید تا در مورد شهر ساسانی دربنت بیشتر بدانیم.
مطالب مرتبط: حقایقی جالب از سنت پترزبورگ، نگین درخشان روسیه شگفت انگیزترین مقاصد در شرق روسیه بهترین رستوران های حلال در سنت پترزبورگ روسیه
شهر دربنت که در جنوب کشور روسیه قرار گرفته که امروزه در منطقه داجستان (Dagestan) واقع شده است. مرکز منطقه داجستان، ماخاچکالا (Makhachkala) بوده که در فاصله ۱۲۷.۵ کیلومتری شمال غربی شهر ساسانی دربنت قرار گرفته است. شهر تاریخی امپراتوری ایران در انتهای رودخانه سامور (Samur)، رودخانه روباس (Rubas) و رودخانه سوخودول (Sukhodol) و در محدوده کوه های قفقاز واقع شده است. شهر تاریخی دربنت با آب و هوایی گرم در مقابل بسیاری دیگر از شهرهای روسیه در کنار دریای خزر نیز قرار گرفته است. موفقیت و اهمیت این شهر تاریخی در موقعیت جغرافیایی خاص آن ریشه دارد.
در نزدیکی شهر ساسانی دربنت کوه های قفقاز در فاصله ای کمتر از ۳ کیلومتری از دریا قرار دارد. این بدین معنی است که در این ناحیه کوه ها تا نزدیکی دریا گسترش یافته اند. بدین ترتیب شهر تاریخی امپراتوری ایران می توانسته مدیریت جریان حرکت مردم به منطقه قفقاز و یا از آن را برعهده داشته باشد. در طول تاریخ باستان و همچنین قرون وسطی شهر تاریخی دربنت یکی از دو مسیر عبور از میان کوه های قفقاز بوده است. بنابراین این شهر امپراتوری باعث شد تا تاجران توجه خود را به مسیر جاده ابریشم و همچنین قدرت های بزرگ جلب نمایند. در فارسی کلمه دربنت به معنی مانعی برای دروازه می باشد.
مردم مدت ها است که اهمیت استراتژیک شهر امپراتوری ایران را شناخته اند. هرودوت مورخ یونانی کسی بود که از ابتدا در خصوص موقعیت غیرمعمول و ویژگی های جغرافیایی شهر تاریخی دربنت نوشته و به فعالیت های این شهر در خاور نزدیک اشاره کرده است. با این حال باستان شناسان که در دهه ۱۹۷۰ میلادی بر روی شهر امپراتوری ایران در روسیه کار می کردند نشانه هایی پیدا کرده که نشان می داد شهر دربنت که قلعه و دیوارها در آن استوار است از حدود قرن هشتم پیش از میلاد مورد استفاده قرار می گرفته است. علاوه بر این حتی یک قلعه قدیمی تر نیز در اینجا وجود داشته که احتمالا توسط مردم باستانی ساخته شده تا از هجوم اسکاتی ها جلوگیری نمایند. جالب اینجاست که مرسوم بوده که اسکندر کبیر نیز به شهر تاریخی دربنت رفته و در قلعه آن نیز حضور پیدا کند. گفته می شود که او دستور ساخت و ساز برای دفاع از سرزمین های تازه تسخیر شده خود در امپراتوری ایران را از هجوم عشایر شمالی داده است اما هیچ سندی برای چنین گفته ای وجود ندارد.
شهر کوچکی که در اطراف قلعه باستانی دربنت قرار دارد در طول قرن چهارم پیش از میلاد رشد کرده و احتمال دارد که ژنرال رومی پومپی (Pompey) که در نوشته های خود در سال ۶۵ پیش از میلاد به لشگرکشی به قفقاز و قلعه دربنت اشاره کرده سندی بر تاریخ کهن این شهر باشد. این قلعه باستانی در طول قرن اول و دوم میلادی تحت کنترل آلبانیا (Albania) پادشاه قفقاز بوده که یک حکومت میانجی میان امپراتوری ایران و روم به شمار می رفته است. امپراتوری ایران منطقه تحت حکومت آلبانیا در قفقاز را در سال ۲۵۲ و ۲۵۳ میلادی به امپراتوری خود ضمیمه کرد. البته که این تصرف برای ایران چیزی بیش از یک ایالت عادی بود. لازم به ذکر است که پادشاهی آلبانیا در قفقاز چندین مرتبه نیز به عنوان ایالتی از امپراتوری روم قرار گرفته و حتی بخشی از آن شده است.
پس از اینکه بزدگرد سوم پادشاه ساسانی دیوارهای شهر تاریخی دربنت را تقویت نمود این شهر ساسانی توانست در طول ۳۰۰ سال آینده توانست از حملات تاتارهای سفید (White Huns)، خزرها (Khazars) و دیگر قبایل عشایری که قلمرو امپراتوری ایران را تهدید می کردند در امان بماند. ساخت دیوارهای مستحکم و قلعه جدید که در حال حاضر وجود دارد توسط پادشاه ساسانی خسرو پروز اول آغاز گردید. خزرها در طول جنگ سوم با امپراتوری بیزانس به رهبری هراکلیوس متحد شده و توانستند در سال ۶۲۷ میلادی قلعه و شهر ساسانی دربنت را تسخیر نمایند. اگرچه که توصیفات محاصره و سقوط ویرانگر شهر تاریخی دربنت توسط مورخ ارمنی قرن دهمی نوشته شده اما خزرها پس از مدت کوتاهی در سال ۶۴۳ میلادی دربنت را به اعراب تسلیم کردند.
شهر تاریخی دربنت، دیوارها و دیگر سازه های آن در فضایی در حدود ۱۰ هکتار گسترش یافته است. شهر باقی مانده از امپراتوری ایران که در حاضر در کشور روسیه است دارای دو دیوار بوده که با فاصله ۳۰۰ تا ۴۰۰ متر از یکدیگر قرار گرفته و در حدود ۴ کیلومتر از کوه های قفقاز تا دریای خزر کشیده شده است. علاوه بر این این دیواره ها در حدود ۵۰۰ متر نیز در داخل دریای کاسپین پیشروی کرده تا از بندر دربنت نیز محافظت نمایند. در مجموع از ۱۴ دروازه قدیمی این شهر تاریخی تنها ۹ عدد باقی مانده است. در طول ساخت و سازهای ساسانیان در قرن ششم میلادی، آن ها از آجرهای خشک استفاده کرده و ملات آهک را بر روی آن قرار می دادند. ۷۳ برج دفاعی برای دربنت ساخته شده که ۴۶ عدد از آن ها در بخش شمالی دیوارها قرار داشته است.
قلعه شهر ساسانی دربنت که بر روی یک بلندی قرار گرفته توسط دیوارهای عظیم محافظت می شود. این دیوارها ۲.۵ تا ۳.۲ متر ضخامت، ۱۰ تا ۱۵ متر ارتفاع و در حدود ۷۰۰ متر طول داشته اند. این مقادیر بر اساس باقی مانده های باستان شناسی، سازه های باستانی و قرون وسطایی به دست آمده است. متاسفانه یکی از دیوارهای جنوبی این قلعه در اواخر قرن نوزدهم میلادی تخریب شده است. شهر ساسانی دربنت و آثار به جا مانده از این شهر امپراتوری ایران که در حال حاضر در کشور روسیه است کمتر مورد توجه ایرانیان بوده است.
منبع: www.ancient.eu