محوطه باستانی آسپندوس یکی از محوطه‌های تاریخی شهر آنتالیا در کشور ترکیه است که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. مهم‌ترین بخش این شهر تاریخی که می‌توان گفت نامش را هم از آن گرفته، آمفی‌تئاتر آسپندوس است که اگر به بازدید کردن از آمفی‌تئاترهای باستانی علاقه‌مند هستید حتماً باید آن را در لیست دیدنی‌های خود قرار بدهید. این آمفی‌تئاتر نه‌تنها یکی از بزرگترین تماشاخانه‌های مربوط به دوران روم باستان است؛ بلکه سالم‌ترین آنها تا به امروز هم هست. تا جایی که امروزه هم از آن استفاده می‌شود! اگر کنجکاوید بیشتر درباره این تماشاخانه بدانید با الی گشت در این مقاله همراه باشید.
آمفی‌تئاتر آسپندوس که در ۴۰ کیلومتری شهر ساحلی آنتالیا و ۸ کیلومتری شهر سیرک کشور ترکیه و محوطه باستانی آسپندوس واقع شده یکی از بزرگترین تماشاخانه‌های باقی‌مانده از دوران یونان و روم باستان است که در سال ۲۰۱۵ در فهرست یونسکو به‌عنوان میراث جهانی قرار گرفت. این تماشاخانه همچنین سالم‌ترین آمفی‌تئاتر به‌جامانده از دوران یونان و روم باستان در جهان به شمار می‌رود. ساخت این آمفی‌تئاتر مربوط به دوران روم باستان بوده و گنجایشی حدود ۱۵۰۰۰ نفر دارد و همچون باقی تماشاخانه‌های رومی برای مسابقات گلادیاتوری از آن استفاده می‌شده است.
تاریخچه آمفی‌تئاتر آسپندوس بسیار جالب است؛ اما پیش از پرداختن به آن بهتر است کمی به تاریخچه محوطه باستانی آسپندوس بیندازیم. جایی که این آمفی‌تئاتر باشکوه در آن واقع شده.
قدمت دقیق شهر آسپندوس که امروزه به محوطه باستانی آسپندوس معروف است، کاملاً مشخص نیست. بعضی از تاریخ‌شناسان معتقدند این شهر در ۱۰۰۰ پیش از میلاد توسط شخصی یونانی بنا شده و برخی دیگر بر این باورند که این شهر زیبا متعلق به دوره هیتی‌ها بوده و ساخت آن به ۸۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد. این در حالی است که بر اساس مدارک موجود می‌توان گفت محوطه باستانی آسپندوس از اولین شهرهایی است که توانسته به سیستم ضرب سکه دست پیدا بکند. گفتنی است سکه‌های ضرب شده در محوطه باستانی آسپندوس متعلق به قرون ۴ و ۵ قبل از میلاد مسیح هستند.
محوطه باستانی آسپندوس سال‌ها پیش از میلاد مسیح در منطقه‌ای به نام پامفیلیه یا پامفیلیا در آسیای صغیر قرار داشت. این منطقه قسمتی وسیع از ترکیه امروزی را شامل می‌شده. گفتنی است محوطه باستانی آسپندوس برای سال‌ها مهم‌ترین شهر منطقه پامفیلیه بوده است. این شهر در نزدیکی رودخانه Eurymedon و در ۱۶ کیلومتری دریای مدیترانه قرار داشته. محوطه باستانی آسپندوس در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح از ثروت و سرمایه زیادی برخوردار بوده. جالب است بدانید مردم این شهر این ثروت را از طریق تجارت نمک، پشم و نفت به دست می‌آورده‌اند.
شاید تعجب کنید که محوطه باستانی آسپندوس چه ارتباطی با ماجرای یونانی‌ها و اسب تروا دارد؟ جالب است بدانید برخی شواهد حاکی از آن است که اولین ساکنان منطقه پامفیلیه و آسپندوس یونانی‌ها بوده‌اند که بعد از جنگ معروف تروا (Trojan War) به این ناحیه آمده و مستقر شده‌اند. بسیاری با این نظریه مخالفند و بر این باورند که سکه‌های یافت شده از این ناحیه نشانگر این هستند که شخصی به نام آسپندوس در این نواحی حکمرانی می‌کرده که نام شهر از آن گرفته شده. فردی که هویتش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
شاید حیرت‌زده شوید اگر بدانید که محوطه باستانی آسپندوس در حدود سال ۵۰۰ پیش از میلاد تحت فرمانروایی ایران بوده است. گرچه ساکنین این شهر در ازای پرداخت مالیات، خود شهرشان را اداره می‌کردند. آنها حتی سکه‌هایشان را هم به نام خود ضرب می‌کردند. این موضوع باعث ناراحتی رومی‌ها بود و آنها با یک لشکرکشی بزرگ این شهر را از ایران پس گرفتند. اما ایران دوباره شهر آسپندوس را پس می‌گیرد. تا اینکه ترازیبول، سردار بلندآوازه یونانی که دموکراسی را در سراسر امپراطوری بنیان گذاشت از راه می‌رسد.
مردم که دیگر از جنگ خسته شده بودند با فرماندگان او مذاکره می‌کنند تا در ازای دریافت مبلغی از جنگ صرف‌نظر کند. گفته می‌شود ترازیبول پول‌ها را دریافت می‌کند؛ اما فرماندگانی که این معامله را پذیرفته بودند را می‌کشد. مردم و فرماندگان خشمگین هم شبانه او را در چادرش می‌کشند!
گفته می‌شود اسکندر به آسپندوس حمله می‌کند و مردم خسته از جنگ به او پیشنهاد می‌دهند که در ازای دریافت مالیات نیروهای نظامی‌اش را از شهر بیرون کند. اسکندر می‌پذیرد به این شرط که مردم شهر همان مالیاتی را که قبلاً در قالب طلا و اسب به فرمانرواهای ایرانی می‌دادند، به او بدهند. او شهر را ترک می‌کند؛ اما به هنگام بازگشت از سفر درمی‌یابد که عمل به‌شرط او محقق نشده و مردم مالیاتشان را پرداخت نکرده‌اند. پس سریعاً خود را به آسپندوس می‌رساند و علاوه بر ایجاد یک پایگاه نظامی، مالیات را چند صد برابر می‌کند!جالب است بدانید محوطه باستانی آسپندوس پس از آن و در طول تاریخ، تحت حاکمیت حکومت‌های مختلف از جمله سلوکیان، رومی‌ها، بیزانس، سلجوقیان و عثمانیان بوده است.
حالا که قدری با تاریخچه محوطه باستانی آسپندوس آشنا شدیم بهتر است برویم به سراغ تاریخچه آمفی‌تئاتر آسپندوس. بنایی که تا به امروز استوار و محکم پا برجامانده و چشم هر گردشگری را به خود خیره می‌کند. گفته می‌شود این آمفی‌تئاتر در زمان روم باستان و ۲۰۰ بعد از میلاد و در زمان امپراطوری مارکوس اورلیوس ساخته شده و معماری یونانی به نام «زنون» آن را طراحی کرده است. درباره ساخت این تماشاخانه افسانه‌های مختلفی گفته می‌شود که اگر کنجکاوید درباره آنها بیشتر بدانید در ادامه با الی گشت همراه باشید.
گفته می‌شود پادشاه محوطه باستانی آسپندوس دختری داشته و برای او به دنبال شوهری درخور و مناسب می‌گشته. او به معماران عالی‌رتبه خود اعلام می‌کند که هرکدام بتواند بنایی استثنایی بسازد دخترش را به‌عنوان جایزه به همسری او درمی‌آورد. معماری برای جلب کردن نظر پادشاه، یک سیستم آبرسانی پیشرفته و قنات می‌سازد و معماری دیگر آمفی تئاتر آسپندوس را. پادشاه از هر دو بنا خوشش می‌آید و اعلام می‌کند که تصمیم دارد دخترش را نصف کند و یک نیمه از آن را به ازدواج هرکدام دربیاورد! معماری که تماشاخانه را ساخته از پادشاه می‌خواهد که این کار را نکند چرا که او به ازدست‌رفتن جان دختر راضی نیست. پادشاه که تحت‌تأثیر عشق و انسانیت او قرار گرفته تصمیم می‌گیرد دخترش را به همسری او دربیاورد.
این قصه از محوطه باستانی آسپندوس هم به دختر پادشاه و یافتن شوهر برای او مربوط است. پادشاه گفته بود هرکس بتواند زیباترین کار را برای مردم آسپندوس انجام بدهد، دخترش را به او می‌دهد. پس از آن رقابت تنگاتنگی برگزار شد و در انتها دو برادر دوقلو به فینال راه پیدا کردند. یکی از آنها سیستم آبی طراحی کرد که به‌وسیله آن می‌توانستند آب را چند کیلومتر دورتر ببرند. دیگری بهترین تئاتر آکوستیک جهان را ساخت. طوری که وقتی در آمفی‌تئاتر او سکه‌ها را روی زمین می‌انداختند، صدای سکه‌ها حتی از بالا به گوش می‌رسید.
شاه با بازدید از قنات خواست دخترش را به معمار سازنده آن بدهد. اما هنگامی که وارد آمفی‌تئاتر شد و صدایی که داخل سالن می‌آمد را شنید، نظرش را تغییر داد. گفته می‌شود برادر دوم آهنگی زیبا را در تئاتری که ساخته بود خواند و به‌این‌ترتیب با زیرکی پادشاه را تحت‌تأثیر آکوستیک این سازه قرارداد. پادشاه هم او را تحسین کرده و دخترش را به او که (همان معمار زنون بود) داد. طبق گفته‌ها عروسی آنها هم در آمفی‌تئاتر آسپندوس برگزار شد.
تا اینجا درباره تاریخچه محوطه باستانی آسپندوس و آمفی تئاتر آن گفتیم. نوبتی هم باشد نوبت صحبت درباره معماری و ویژگی‌های ظاهری این بنای تاریخی است. این تماشاخانه‌ی روباز تماماً از سنگ‌آهک ساخته شده و شاید علت استحکام و دوام آن تا امروز هم همین باشد. این آمفی‌تئاتر چیزی حدود ۲۰ و اندی متر ارتفاع دارد. آمفی‌تئاتر آسپندوس طوری طراحی شده که از بیرون شبیه به یک دایره به نظر می‌رسد؛ اما هنگامی که داخل آن می‌شوید حس می‌کنید درون یک بیضی قرار گرفته‌اید. این نیم‌دایره قطری حدود ۹۶ متر دارد.
گفتنی است بین ردیف‌های سنگی جایگاه تماشاگران راهرویی قرار گرفته که ردیف‌ها را به دو بخش مجزا یعنی بالا و پایین تقسیم می‌کند. بالای ردیف دوم صندلی‌ها هم دالانی بلند با ستون‌های طاق‌دار قرار گرفته که از نوع رومی است و بازدیدکنندگان را به یاد قصر پادشاهان رومی می‌اندازد. این جایگاه متعلق به افراد عالی‌مقام یا خانواده سلطنتی بوده تا از تابش نور خورشید محفوظ بمانند. زاویه‌ی قرارگرفتن ردیف‌های سنگی به گونه‌ای طراحی شده که همه تماشاگران بتوانند به راحتی صحنه را ببینند. اما نبوغ اصلی معمار یونانی در طراحی آکوستیک بناست. او این سازه را طوری ساخته که صدا در آخرین طبقاتش هم به همان وضوح ردیف‌های اولی شنیده شود.
جایگاه تماشاچیان یا همان ادیتوریوم بر روی یک تپه واقع شده و فرم نعل اسبی‌اش یادآور معماری یونانی است. گرچه وجود صحنه مرتفع در انتهای نعل اسب ویژگی و استاندارد مرسوم معماری رومی در سازه‌های این چنینی است. همچنین وجود طاق‌های گهواره‌ای دالان انتهای ادیتوریوم هم نشان دهنده معماری رومی بناست. اما کنده کاری‌ها و فرم ستون‌های دالان انتهایی تماماً برگرفته از معماری یونان باستان هستند.
ساختمان صحنه آمفی‌تئاتر آسپندوس نمای خارجی جذابی دارد که هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. گفتنی است ۱۷ پنجره در یک طرف بنا و در دو ردیف بر نمای خارجی قرار دارند. حجاری‌های زیبایی هم بر سمت دیگر نمای خارجی نقش شده است. همچنین پنج در ورودی، پشت‌صحنه را به روی صحنه متصل می‌کند. درب بزرگی در میانه بنا قرار گرفته که Porta regia نامیده می‌شود. چهاردرب کوچک‌تر هم در طرفین قرار گرفته‌اند که Porta hospitals نامیده می‌شوند.
همچنین دو کتیبه به زبان‌های رومی و لاتین بر بالای سردر ورودی دیده می‌شوند که بر آنها نام دو برادر به نام‌های Curtius Crispinus و Curtius Aspiratus ذکر شده. در این نوشته‌ها این آمفی‌تئاتر را به خدایان مقدس این سرزمین و خانواده سلطنتی تقدیم کرده‌اند. دو برج هم در دو طرف ساختمان صحنه یا اسکینی وجود دارد و ساختمان با چند پله به صحنه متصل می‌شود. گفتنی است سقف ساختمان اسکینی هم با صفحه‌ای چوبی پوشانده می‌شده که امروزه اثری از آن باقی نمانده است.
شاید برایتان جالب باشد بدانید که آمفی تئاتر آسپندوس در محوطه باستانی آسپندوس در زمان سلجوقیان هم مورداستفاده و محل توجه بوده است. سلجوقیان در ابتدا از این بنا به‌عنوان کاروانسرا استفاده می‌کرده‌اند؛ اما حدود قرن سیزدهم، از آن به‌عنوان اقامتگاه تابستانی یا همان کاخ تابستانه امپراطور استفاده می‌کنند و در واقع آن را مورد بازسازی قرار می‌دهند و حتی کاشی‌هایی را هم به آن اضافه می‌کنند. سلجوقیان روم همچنین یک ایوان هم به انتهای ساختمان اضافه می‌کنند تا پادشاه در آن حضور پیدا کند. گفتنی است این بنا قبلاً در ردیف‌های آخر سایه‌بانی با تیرک‌های چوبی و پارچه‌های کتان داشته که متأسفانه امروزه به جز حفره‌های تیرک‌ها چیز دیگری از آن باقی نمانده است.
پس از خواندن شگفتی‌های بسیار درباره آمفی تئاتر آسپندوس و محوطه باستانی آسپندوس در شهر آنتالیای ترکیه شاید شما هم ترغیب شده باشید که از این منطقه دیدن کنید. گفتنی است این شهر باستانی در ماه‌های تابستان از ساعت ۸ صبح تا ۷ شب و در زمستان از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر پذیرای گردشگران است. برای رسیدن به محوطه باستانی آسپندوس می‌توانید از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنید. با استفاده از خودروی شخصی هم می‌توانید خود را به آنجا برسانید؛ اما بهترین راه برای رسیدن به این مکان تاریخی اتوبوس است.
بهترین زمان برای بازدید از این تماشاخانه هم تابستان است چرا که در این زمان در آن جشنواره سالانه اپرا و باله آسپندوس برگزار می‌شود.
آمفی‌تئاتر آسپندوس که در محوطه باستانی آسپندوس در شهر آنتالیای ترکیه واقع شده یکی از مکان‌های تاریخی گردشگری مهم این کشور بوده که ساخت آن به دوران روم باستان و قرن دوم میلادی برمی‌گردد. این آمفی‌تئاتر چیزی حدود ۱۵۰۰۰ نفر گنجایش داشته و تا امروز سالم باقی‌مانده و هنوز هم از آن برای برگزاری رویدادهای مختلف استفاده می‌شود. اگر شما هم به بازدید از اماکن تاریخی علاقه‌مندید بازدید از این بنای باستانی را از دست ندهید.
مطالب مرتبط: راهنمای سفر به آنتالیا ترکیه با ۵ مقصد نا شناخته ی شگفت انگیز