شاخ طلایی استانبول (Golden Horn) یا به ترکی استانبولی آلتین بوینوز (Altın Boynuz) یک مدخل یا آبراه به شکل شاخ است که در ورودی اصلی تنگه بسفر، دقیقاً جایی که تنگه به دریای مرمر می‌ریزد، قرار دارد. این آبراه در گذشته مرز شمالی بیزانس باستان محسوب می‌شده و امروزه منطقه فاتح و محله‌های فنر (Fener) و بالات (Balat) را در بر می‌گیرد. شاخ طلایی بخش اروپایی شهر استانبول را به دو قسمت تقسیم می‌کند. پل‌های ساخته شده بر روی آب‌های شاخ طلایی در حال حاضر بهترین چشم‌اندازهای شهر را به ساکنان و گردشگران هدیه می‌کنند. با الی گشت همراه باشید تا با شاخ طلایی استانبول بیشتر آشنا شویم.
ابتدا بیایید به معرفی شاخ طلایی استانبول بپردازیم و سپس به سراغ تاریخچه این مدخل یا آبراه برویم. شاخ طلایی که در ترکی مدرن به آن هالیچ (Haliç) گفته می‌شود، یک مدخل یا آبدره است که با دریای مرمره تشکیل شبه‌جزیره را می‌دهد. این شبه‌جزیره به خاطر شکل خاص خود در گذشته بندرگاهی طبیعی محسوب می‌شده و ناوگان‌های بیزانسی و عثمانی و کشتی‌های تجاری در این منطقه لنگر می‌انداختند.
منطقه شاخ طلایی استانبول مسیر اصلی برای دسترسی به تنگه بسفر است. این مدخل توسط دو رود پر از آب می‌شود و نوک آن به بیزانس باستانی یا قسطنطنیه (بخش قدیمی استانبول) و پرتگاه سارایبورنو (Sarayburnu) یا سراگلیو (Seraglio Point) می‌رسد. در دوران حکومت عثمانیان، مهاجران زیادی از خلیج شاخ طلایی وارد کشور ترکیه شدند و همین امر موجب گرد هم آمدن مهاجران ارمنی، یونانی، کولی و ترک در این منطقه شده است.
در حال حاضر شاخ طلایی با پارک‌ها و مکان‌های باستانی متعدد احاطه شده است و در این منطقه می‌توان انواع ساختمان‌های دولتی، موزه‌ها، محوطه‌های دانشگاهی و مکان‌های فرهنگی مختلف را مشاهده کرد. به دلیل وجود سنت‌های گوناگون مذهبی و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز آن‌ها با یکدیگر در شاخ طلایی، این منطقه توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی اعلام شده است.
تاریخچه پرتلاطم شاخ طلایی استانبول به هزاره هفتم قبل از میلاد مسیح می‌رسد. اگر چه سکونت در این منطقه از زمان‌های خیلی قدیم وجود داشت؛ اما شاخ طلایی پس از اشغال به دست یونانیان، شروع به گسترش کرد و به یک منطقه شهری تبدیل شد.
بر اساس شواهد موجود، امپراتور کنستانتین (امپراتور روم شرقی) یک منطقه شهری در شاخ طلایی ایجاد کرد تا از موقعیت طبیعی این آبراه برای کاربری‌های نظامی و اقتصادی بهره ببرد. او نیروی دریایی خود را در این منطقه مستقر کرد و در امتداد خط ساحلی، دیوارهایی را برای محافظت از شهر قسطنطنیه در برابر حملات دریایی ساخت.
در زمان امپراتوری بیزانسی‌ها، در ورودی شاخ طلایی در سمت شمال این منطقه، زنجیر بزرگی از قسطنطنیه به برج قدیمی گالاتا کشیده شده بود تا از ورود کشتی‌های دشمن به این منطقه جلوگیری شود. این زنجیر سه بار در طول دوره حکومت بیزانسی‌ها شکسته یا دور زده شد. اولین‌بار در قرن دهم توسط روس‌های کیوان بود که بیزانسی‌ها توانستند آن‌ها را شکست دهند. دومین بار در سال ۱۲۰۴ و در طول جنگ صلیبی چهارم بود که کشتی‌ها ونیزی زنجیر را شکستند. سومین بار هم در سال ۱۴۵۳ توسط مهمت دوم (هفتمین پادشاه عثمانی) بود. او به ناوگان خود دستور داد تا از تپه‌ها و زمین‌های صعب‌العبور حرکت کنند و به‌طرف خلیج شاخ طلایی بروند. پس از کشمکشی فراوان بین نیروهای بیزانس و عثمانی‌ها، این منطقه به دست مهمت دوم افتاد. در این دوره تعداد زیادی از یهودیان از شهر خارج شدند؛ ولی برخی از آن‌ها هم تصمیم گرفتند زیر نظر حاکم جدید در شهر بمانند.
بعدها، امپراتور بایزید دوم (Emperor Bayezid II) پادشاه عثمانی، از یهودیان سفاردی (Sephardic Jews) که توسط پادشاهان کاتولیک اسپانیا تبعید شده بودند، دعوت کرد تا در محله بالات قسطنطنیه ساکن شوند. همچنین بایزید دوم بعدها از لئوناردو داوینچی درخواست کرد تا یک پل بر روی شاخ طلایی طراحی کند. داوینچی یک پل تک طاق طراحی کرد؛ اما در آن زمان، ساختار تک طاق آن‌قدر متفاوت بود که امکان ساخت آن وجود نداشت. در نهایت در سال ۲۰۰۱، یک هنرمند نروژی مامور ساخت ماکت از طرح داوینچی شد. این ماکت ثابت کرد پل طراحی شده علاوه بر پایداری بالا در برابر اثرات باد، در برابر شرایط آب و هوایی هم مقاومت بالایی دارد.
تا دهه ۱۹۸۰، شاخ طلایی توسط زباله‌های صنعتی کارخانه‌های کشتی‌سازی و انبارهایی که در امتداد سواحل قرار داشتند آلوده شده بود. بعدها این منطقه در دو مرحله، یک بار در زمان شهردار بدرتین دالا ( دهه ۱۹۸۰) و یک بار دیگر در زمان شهرداری رجب طیب اردوغان (دهه ۱۹۹۰) پاکسازی شد و ماهی‌های بومی، حیات‌وحش و گیاهان منطقه تا حد زیادی بازسازی شدند.
در حال حاضر منطقه شاخ طلایی با بناهای قدیمی و پارک‌های خود یکی از بهترین مناطق استانبول محسوب می‌شود و اتاق بازرگانی شهر در امتداد ساحل این آبدره قرار دارد. همچنین دیگر مؤسسات شامل سالن‌های کنگره و فرهنگی، موزه‌ها، پردیس‌های دانشگاهی و امکانات پشتیبانی نیروی دریایی ترکیه در امتداد کرانه‌های شاخ طلایی واقع شده‌اند. جالب است بدانید به طور میانگین سالانه ۱۰ میلیون گردشگر بین‌المللی از این منطقه بازدید می‌کنند.
نام ترکی شاخ طلایی که امروزه به آن هلیچ (Haliç) گفته می‌شود از کلمه عربی «خلیج» گرفته شده است. اما دلیل نام‌گذاری شاخ طلایی استانبول به طور دقیق مشخص نیست. برخی‌ها معتقدند نام این آبراه به خاطر شکل ظاهری و رنگ طلایی آن در هنگام غروب خورشید انتخاب شده است. بر اساس افسانه‌ها در زمان فتح قسطنطنیه توسط عثمانی‌ها، مردم بیزانس ثروت خود را در این خلیج پرتاب کردند و این کار موجب شد رنگ آب طلایی شود. بر اساس افسانه‌ای دیگر، بازتاب نور خورشید بر روی سطح آب، باعث می‌شده آب به رنگ طلایی دیده شود و همین علت نام‌گذاری شاخ طلایی است. اما با وجود این داستان‌ها منشأ اصلی نام «شاخ طلایی» همچنان مانند یک راز است و هیچ‌کدام از افسانه‌ها و دلایل مطرح شده نتوانسته محققین و دانشگاهیان را راضی کند.
شاخ طلایی مصب رودخانه‌های علی بی (Alibey) و کاگیتانه (Kağıthane) است. طول این آبراهه ۷.۵ کیلومتر و عرض آن ۷۵۰ متر است. همچنین حداکثر عمق آن، در جایی که به تنگه بسفر می‌ریزد حدود ۳۵ متر است. این خلیج از تنگه بسفر شروع شده و به دریای مرمره ختم می‌شود و برای اتصال دو ساحل این آبراه چندین پل بر روی آن ساخته شده است. پل‌های معروف شاخ طلایی استانبول عبارت‌اند از:
- پل هلیچ (Haliç Bridge): این پل در سال ۱۹۷۴ تکمیل شده و محله‌های سوتلوس (Sütlüce) و دفتردار (Defterdar) را به هم متصل می‌کند.
- پل آتاتورک (Atatürk Bridge): این پل با نام مستعار پل اونکاپانی (Unkapanı Bridge)، در سال ۱۹۴۰ تکمیل شده و کاسیمپاشا (Kasımpaşa) و اونکاپانی (Unkapanı) را به یکدیگر متصل می‌کند.
- پل مترو شاخ طلایی: پل مترو شاخ طلایی یک گذرگاه راه‌آهن عابر پیاده است که در سال ۲۰۱۴ تکمیل شده است. این پل خط متروی M2 استانبول را در سراسر شاخ طلایی گسترش داده است.
- پل گالاتا (Galata Bridge): این پل برای اولین‌بار در قرن پانزدهم میلادی ساخته شده بود و در طول تاریخ چندین بار بازسازی شد. پل قدیمی گالاتا در بین کاراکوی (Karaköy) و امینونو (Eminönü) قرار داشت. اما پس از تخریب گسترده در سال ۱۹۹۲ بر اثر آتش‌سوزی، به بالادست و بین Ayvansaray و Keçeci Piri انتقال یافت. پل قدیمی دیگر برای تردد وسایل نقلیه یا عابران استفاده نمی‌شود و به عنوان یک نمایشگاه فصلی فضای باز و فضای رویدادهای مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد.
محله‌های شاخ طلایی استانبول در ساحل غربی (از جنوب به شمال) شامل Cibali، Fener، Balat، Ayvansaray، Eyüp، Silahtarağa، Sakarya و Alibeyköy و در ساحل شرقی (از جنوب به شمال) شامل Kasımpaşa، Hasköy، و Sütlüce هستند.
از تفریحات شاخ طلایی استانبول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بازدید از پل‌های شاخ طلایی استانبول یکی از جذاب‌ترین تفریحات این منطقه محسوب می‌شود. قدیمی‌ترین پل این منطقه پل گالاتاست که در سال ۱۸۳۶ ساخته شده است. این پل کاراکوی و امینونو را به هم متصل می‌کرد. این پل در سال‌های ۱۸۴۵ و ۱۹۱۲ بازسازی شد و سپس در سال ۱۹۹۳ برچیده شد. امروزه فضای پل قدیمی یک منطقه تفریحی با انواع کافه‌ها، پارک‌ها و حتی یک فرودگاه است. پل هلیچ یکی دیگر از پل‌های شاخ طلایی است که در سال ۱۹۷۴ ساخته شده است. از دیگر پل‌های این منطقه می‌توان به پل آتاتورک (ساخته شده در سال ۱۹۴۰) اشاره کرد.
محله فنر در منطقه فاتح قرار دارد و بسیاری از یونانیان پس از سقوط قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ در این محله ساکن شدند. آن‌ها روابط خوبی با سلطان داشتند و توانستند در مناصب مهم دولتی مشغول به کار شوند. محله فنر امروزه پر از خانه‌های چوبی، کلیساهای و صومعه‌های تاریخی و مساجد و نهادهای بیزانسی قدیمی است. از جاذبه‌های این محله می‌توان به مسجد صورتی (کلیسای بیزانسی که به مسجد تبدیل شده)، کلیسای سنت استفان بلغاری، مدرسه سرخ، کلیسای مریم مقدس مغول‌ها و کالج ارتدکس یونانی فانار اشاره کرد.
محله بالات محله قدیمی یهودیان در استانبول عثمانی بود. در داخل این محله قدیمی انواع مساجد، کنیسه‌ها و کلیساهای مسیحی ساخته شده‌اند. محله بالات هم مانند محله فنر، محل هم‌زیستی سنتی ادیان مختلف است و به‌عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته شده است. از جاذبه‌های این محله می‌توان به خیابان‌های سنگ‌فرش شده و ساختمان‌های تاریخی مانند مسجد Ferruh Kethuda، کنیسه اهریدا متعلق به قرن پانزدهم و بیمارستان یهودیان اشاره کرد.
سفرهای دریایی در تنگه بسفر یکی دیگر از تفریحات جذاب شاخ طلایی استانبول است. کشتی‌های این منطقه بهترین مناظر را از شهر ارائه می‌دهند و در طول مسیر می‌توان ساختمان‌های مهم زیادی مانند قلعه روملی حصار، کاخ دولما باغچه، کلیسای ارتدکس، محله بالات و مقبره ایوپ را تماشا کرد.
بسیاری از کشتی‌های کروز و معمولی از سواحل بخش اروپایی در کاباتاش حرکت می‌کنند و در عرض ۲۰ دقیقه به ساحل آسیایی می‌رسند. همچنین قایق‌هایی در این اسکله وجود دارند که گردشگران را به قسمت‌های مختلف خلیج می‌برند.
در این مقاله شاخ طلایی استانبول را معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد این خلیج یا آبراه یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مناطق استانبول محسوب می‌شود و از گذشته تابه‌حال موردتوجه بوده است. در حال حاضر شاخ طلایی استانبول پر از ساختمان‌های قدیمی، پارک‌های جذاب، کافه‌ها و رستوران‌های دنج و مراکز سیاسی و دانشگاهی مهم است.
مطالب مرتبط :
جزایر پرنس، تجربه ای متفاوت در استانبول