صومعه ی سوملا در ترابزون ترکیه (Sumela Monastery) یکی از قدیمی‌ترین صومعه‌های دنیای مسیحیت با قدمت هزار ساله است. این صومعه به مریم باکره اختصاص دارد و با نام‌های «مریم آنا» یا «ماما ماریا» هم شناخته می‌شود. از آنجا که این صومعه در طول چند قرن مختلف ساخته شده، نقاشی‌های دیواری و معماری قسمت‌های مختلف آن با یکدیگر متفاوت هستند. صومعه سوملا در زمان امپراتوری بیزانس و عثمانی توسط راهب‌ها و راهبه‌ها مورداستفاده قرار می‌گرفت اما در سال ۱۹۲۳ و پس از کوچ اجباری جمعیت مسیحی و مسلمان بین یونان و ترکیه به طور کامل متروک شد. با الی گشت همراه باشید تا با صومعه سوملا ترابزون بیشتر آشنا شویم.
برای خرید بلیط هواپیما و رزرو هتل با بهترین قیمت به الی گشت مراجعه کنید
صومعه سوملا، بنایی باشکوه بر روی صخره‌های سنگی دره التیندره «Altındere» است که در میان انبوهی از جنگل قرار دارد. این صومعه با نام Meryem Ana یا مریم مقدس هم شناخته می‌شود. صومعه سوملا از دور مانند یک قلعه‌ی سنگی بزرگ دیده می‌شود اما زمانی که وارد آن شوید روستایی با اتاق‌ها و ساختمان‌های سنگی را مشاهده خواهید کرد.
بنای صومعه ی سوملا در ترابزون ترکیه در ارتفاع ۱۲۰۰ متری از سطح زمین ساخته شده است. این صومعه پس از سال ۱۹۲۳ متروک شد و در دهه ۱۹۳۰ هم یک آتش‌سوزی بزرگ بخش‌های زیادی از آن را تخریب کرد. اما بعدها این صومعه مورد مرمت قرار گرفت و به یک بنای تاریخی، مذهبی و گردشگری تبدیل شد.
قدمت بنای صومعه سوملا ترابزون به قرن چهارم میلادی برمی‌گردد. در زمان امپراتوری بیزانس، ترکیه یک کشور مسیحی بود و کلیساها و صومعه‌های زیادی در این کشور ساخته شده بودند. از قرن یازدهم میلادی به بعد ترکیه به کشوری مسلمان تبدیل شد اما با این وجود بناهای مذهبی مسیحیت از جمله صومعه سوملا تخریب نشدند و حتی مورد بازسازی هم قرار گرفتند.
در سال ۱۴۶۱ سلطان محمد دوم منطقه‌ی ترابزون را تصرف کرد و این صومعه تحت‌تاثیر طراحی و هنر عثمانی قرار گرفت. امروزه می‌توان در تمام جزئیات طاقچه‌ی روی دیوارها، شومینه‌ها، کمدها و حتی نقاشی‌های دیواری با رنگ قرمز تیره‌ی صومعه سوملا تاثیرات معماری عثمانی را مشاهده کرد. از قرن ۱۳ میلادی به بعد طی چند سال با اضافه شدن بخش‌های زیادی به صومعه، این بنا به زیباترین حالت تزئین و تکمیل شد.
مهم‌ترین بخش‌های صومعه سوملا ترکیه شامل کلیسای صخره‌ای، اتاق‌های راهبان، آشپزخانه دوطبقه، ۱۰ نمازخانه در ابعاد مختلف، فضاهای اداری، برج ناقوس، کتابخانه، مهمان‌خانه و چشمه مقدس هستند. این صومعه روی یک صخره‌ی شیب‌دار ساخته شده و برای ورود به آن فقط می‌توان از مسیر پلکانی استفاده کرد.
ساخت کلیسای صخره‌ای صومعه ی سوملا در ترابزون ترکیه به دو راهب نسبت داده می‌شود. این کلیسا قدیمی‌ترین بخش صومعه است و بعدها یک نمازخانه کوچک در کنار ورودی غار و دیگر بخش‌ها به کلیسای صخره‌ای اضافه شده‌اند. در دوره‌های مختلف دیوارهای داخلی و خارجی این کلیسا با نقاشی‌هایی از صحنه‌های کتاب مقدس، حضرت مریم و حضرت عیسی (ع) تزیین شده‌اند. بررسی نشان می‌دهد در لایه‌های زیرین، نقاشی‌های قدیمی‌تر و ارزشمندتری وجود دارد.
در دیوار رو به حیاط کلیسای صخره‌ای می‌توان نقاشی‌هایی را از دوره‌ی الکسیوس سوم و امپراتور بیزانسی ترابزون مشاهده کرد. متأسفانه یکی از نقاشی‌ها شامل تصویر الکسیوس سوم و پرانش مانوئل سوم و آندرونیکوس امروزه کاملاً تخریب شده است. همچنین نقاشی‌های روی دیوار نمازخانه کنار کلیسا شامل سه‌لایه مربوط به دوره‌های مختلف است.
محل اقامت راهبان، نمازخانه و برج ناقوس در بخش شمالی کلیسای صخره‌ای قرار دارند. اتاق‌های این قسمت به‌صورت سه و چهارطبقه روی سطح صخره ساخته شده‌اند و دارای قفسه و شومینه هستند. همچنین پنج نمازخانه مزین به نقاشی‌های دیواری مشابه سبک نقاشی‌های دیواری کلیسای صخره‌ای در این قسمت وجود دارد.
ساختمان بزرگ صومعه یک ساختمان بالکن‌دار بزرگ است که در جلوی صخره و در انتهای حیاط قرار دارد. این بخش در سال ۱۸۴۰ به منظور اسکان راهبان و مهمانان صومعه ساخته شده است. ساختمان بزرگ صومعه از نظر هنر و معماری اهمیت چندانی ندارد.
در گذشته در مرکز صومعه ی سوملا در ترابزون ترکیه حوضی وجود داشت که امروزه چیز زیادی از آن باقی نمانده است. قطرات آب از ۳۰ تا ۴۰ متر بالاتر به این حوض می‌ریخت و مردم برای شفاگرفتن از این آب می‌نوشیدند.
برای آشنایی با تاریخچه صومعه ی سوملا در ترابزون ترکیه باید به سال ۳۸۵ بعد از میلاد بازگردیم. بر اساس افسانه‌ها دو راهب، تصویری از مریم مقدس روی غار دیدند و تصمیم گرفتند در همان نقطه یک صومعه بسازند. اما بر اساس گفته‌های یک مورخ، ساخت این صومعه از سال ۳۸۵ میلادی آغاز شد و تا قرن نوزدهم ادامه یافت. دو اتاق اول صومعه سوملا در صخره‌ها، توسط دو کشیش اهل آتن با نام‌های بارناباس (Barnabas) و سوفرونیوس (Sophronius) در زمان امپراتور تئودوسیوس اول ساخته شد. در قرن ششم میلادی این بنابه‌درخواست امپراتور ژوستینین توسط ژنرال بلیساریوس مقداری بازسازی شد. بعدها و در سال ۶۵۰ میلادی بیزانسی‌ها این صومعه را غارت کرده و سپس به آتش کشیدند.
بنای امروزی صومعه سوملا ترابزون در زمان سلطنت آلکسیوس سوم در ابتدای قرن سیزدهم شکل گرفت و بودجه‌ی آن به‌صورت سالانه توسط امپراتوری تأمین می‌شد. پس از فتح منطقه‌ی ترابزون توسط سلطان محمد دوم عثمانی در سال ۱۴۶۱ میلادی، او دستور داد از صومعه محافظت شود و سلاطین پس از او هم به این فرمان وفادار ماندند.
در قرن هجدهم این صومعه گسترش یافت و بسیاری از بخش‌های آن بازسازی و با نقاشی‌های دیواری تزیین شدند. قرن نوزدهم به لطف هدایای جوامع ارتدکس یونانی، ساختمان‌های بزرگ و تزیینات زیبا به صومعه سوملا اضافه شدند و همین مسئله باعث شد زائران و گردشگران زیادی راهی این مکان شوند.
در بین سال‌های ۱۹۱۶ تا ۱۹۱۸ که ترابزون در اشغال روس‌ها بود صومعه سوملا به فعالیت خود ادامه داد. اما در سال ۱۹۲۳، پس از کوچ اجباری جمعیت مسیحی ترابزون به یونان، این صومعه متروک شد. در بین سال‌های ۱۹۲۳ تا ۱۹۷۰ صومعه سوملا در مسیر عبور چوپان‌ها قرار داشت و آن‌ها از این صومعه به عنوان محل اسکان گله‌ها استفاده می‌کردند. در سال ۱۹۳۰ یک چوپان که بزهای خود را در این محل اسکان داده و برای گرم شدن آتش روشن کرده بود باعث آتش‌سوزی در این بنا شد و بخش‌های چوبی صومعه در اثر این آتش‌سوزی از بین رفت. سال‌های بعد جویندگان گنج به صومعه هجوم آوردند و باعث خرابی بیشتر در این مکان شدند.
در نهایت و در سال ۱۵ اوت ۲۰۱۰، صومعه ی سوملا در ترابزون ترکیه برای انجام مراسم‌های مذهبی بازگشایی شد. امروزه این بنا تبدیل به موزه شده و یک مرکز گردشگری مذهبی محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر با صرف هزینه توسط دولت ترکیه بازسازی‌های زیادی در صومعه انجام شده است.
ریشه نام سوملا دقیقاً مشخص نیست. به اعتقاد برخی‌ها این نام از واژه‌ی ملا (Melá) که در زبان یونانی به معنای سیاه یا تاریک است گرفته شده، زیرا کوهی که صومعه‌ی سوملا در آن قرار دارد سیاه‌رنگ است. همچنین برخی‌ها معتقدند این نام برگرفته از «مریم سیاه» نماد مریم باکره است.
صومعه سوملا کجاست و آیا همه می‌توانند از این بنای مذهبی بازدید کنند؟ این صومعه در کوه ملا استان ترابزون در شمال شرق ترکیه قرار دارد و بازدید از آن برای عموم آزاد است.
آدرس صومعه سوملا: ترکیه، استان ترابزون، شهر ماچکا، پارک ملی دره التیندره
بهترین زمان بازدید از صومعه ی سوملا در ترابزون ترکیه ماه‌های خرداد تا شهریور (ژوئن تا آگوست) است. در این بازه زمانی گردشگران زیادی از صومعه بازدید می‌کنند؛ بنابراین اگر تمایل دارید زمان خلوت‌تری به این مکان سفر کنید بهتر است اردیبهشت یا مهر (ماه مه یا سپتامبر) راهی صومعه شوید.
در این مقاله صومعه سوملا در ترکیه را معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد این صومعه یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین صومعه‌های دنیای مسیحیت است. صومعه سوملا از نظر معماری و نقاشی‌های دیواری خاص است اما قرارگرفتن این بنا روی یک صخره که با درختان احاطه شده بر زیبایی آن افزوده است. پیشنهاد می‌کنیم در سفرتان به کشور ترکیه، سری به استان ترابزون بزنید و از این صومعه‌ی تاریخی هم بازدید کنید.
مطالب مرتبط: