یکی از شهرهای قدیمی و زیبای ایران در خراسان جنوبی شهر طبس است که جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیاری را در خود جای داده. قدمت این شهر پهناور به دوره هخامنشیان باز می‌گردد و در ادوار پیش از اسلام و دوره ساسانی هم منطقه‌ای شهری بوده است. یکی از جاذبه‌های تاریخی این شهر سد شاه عباسی است. اگر دوست دارید درباره این سد تماشایی بیشتر بدانید در این مقاله با الی گشت همراه باشید.
معرفی سد شاه عباسی
سد شاه عباسی در طبس نمونه‌ای بی نظیر و خلاق از هنر ایرانی‌ها در صدها سال پیش است و در حال حاضر به عنوان یک جاذبه‌ی دیدنی برای گردشگران این خطه تاریخی به شمار می‌رود. این سد که با نام طاق عباسی هم مشهور است در شهرستان طبس واقع شده و از جمله آثار تاریخی آن به حساب می‌رود.
جالب است بدانید سد شاه عباسی در طبس چندین عنوان «ترین» را از آن خود کرده که شامل قدیمی‌ترین و بزرگترین سد قوسی جهان می‌شود. به غیر از این موارد این سد به مدت ۵۵۰ سال توانسته عنوان بلندترین سد در جهان را از آن خود کند.
اما برتری سد شاه عباسی در طبس فقط این نیست چرا که تا به حال هیچ سدی نتوانسته عنوان نازکترین سد را به دلیل عرض تاج یک متری‌اش برای خود کسب کند. گفتنی است که این سد حدود ۶۰ متر ارتفاع دارد و طول آن ۲۵ متر است.
موقعیت جغرافیایی و پیشینه سد شاه عباسی
برای بازدید از سد شاه عباسی در طبس، باید به شهر طبس سفر کنید. ابتدا باید به روستای ۷۰۰ ساله‌ی خرو در فاصله‌ی ۲۷ کیلومتری شهر طبس جایی در نزدیکی چشمه آبگرم مرتضی علی بروید. بالاتر از چشمه آبگرم مرتضی، دره تنگی وجود دارد که در آن طاق شاه عباسی بنا شده.
جالب است بدانید قدمت این طاق را به دوران صفویه نسبت می‌دهند و معتقدند که سنگ نگاره‌‌های بز کوهی که بر آن حک شده نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده‌ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می‌دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت دعا می‌کنند.
نحوه عملکرد سد شاه عباسی
خوب است بدانید در دره‌های تنگ شهر طبس ایرانیان در زمان‌های دور سدها را بر روی طاق‌های آجری احداث میکردند و نیاز به انحرافاتی در زمان احداث مرتفع داشتند. این روش خلاقانه با کارکرد کاهش بیشینه سیلاب در سد شاه عباسی در طبس ترکیب شده.
سیلاب‌ها با دوره بازگشت ۱۰ سال از زیر طاق به صورت آزادانه عبور می‌کنند. در سیلاب‌های بزرگ‌تر، مقداری از حجم سیلاب در پشت سد ذخیره می‌شود، به این ترتیب طی صدها سال، سد عباسی، شهر طبس را در مقابل سیلاب‌های رودخانه نهرین حفاظت کرده.
بهترین قیمت‌ها برای بهترین مقاصد! خرید بلیط هواپیما با الی گشت.
چرا سد شاه عباسی تا به حال سالم باقی مانده؟
دقت و خلاقیت ایرانیان در زمان‌های قدیم برای ساخت سد شاه عباسی در طبس به اندازه‌ای بوده که با توجه به موقعیت خروجی سد، هیچ رسوبی در پشت سد ذخیره نمی‌شود. با این شرایط توجیه‌پذیر است که این سازه‌ی بی نظیر برای هزاران سال بدون آن که نیازی به تعمیر و نگهداری داشته باشد به کار خود ادامه دهد.
جالب است بدانید که چنانچه امروز بر اساس آخرین دستاوردهای مهندسی سد و سیلاب، سدی برای کنترل سیلاب رودخانه نهرین احداث شود، مشخصات آن بسیار به سد عباسی نزدیک خواهد بود.
آشنایی با معماری و ساختار سد شاه عباسی
طاق‌بند در قسمت پایین سد شاه عباسی شامل طاقی آجری می‌شود که پاکار آن بر کوه‌های سنگی دو طرف رودخانه قرار گرفته و بلندای طاق تا زیر تیزه آن ۱۷ متر و بلندای آن ۳۰ متر تخمین زده می‌شود که این طاق قدیمی‌ترین بخش بناست که دو قسمتی بودن بنا از نظر زمان ایجاد آن به‌خصوص از طرف پشت طاق‌بند به‌خوبی قابل‌مشاهده است.
نکته جالب در این طاق چگونگی قرار گرفتن آجرهای آن است که به پهنای معینی محدود نشده. بلکه به‌صورت شعاعی تا بدنه کوه ادامه یافته و طاقی با مقاومت بسیار زیاد به وجود آورده و قسمت بالای بند هم که با قلوه سنگ ساخته شده، سومین مرحله مرمت یا ایجاد بند است.
در قسمت بالا، بند حالت قوسی به خود گرفته تا بتواند در پهنای بیشتر دهانه‌ی دره در برابر فشار آب مقاومت بیشتری کند و این نکته یکی از راه‌حل‌های قابل توجهی است که معماران ایرانی با درک صحیح از مقاومت مصالح و مقاومت شکلی بناها آن را دریافته و به کار گرفته‌اند که احتمالاً بازسازی‌های آخر به دستور شاه عباس انجام شده.
با الی گشت، رزرو هتل آسان‌تر از همیشه است.
سنگ نگاره های سد شاه عباسی
در کنار سد شاه عباسی نقش چند بز روی سنگ حک شده. این سنگ‌نگاره‌ها نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است و عده‌ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می‌دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره‌های طاق دعا می‌کنند.
قدمت این سنگ‌نگاره‌ها مشخص نیست، ولی تاریخ‌شناسان قدمت آن را بیشتر از ۷۰۰۰ سال می‌دانند.
آشنایی با چشمه آبگرم مرتضی علی طبس
چنانچه راهی طبس و روستای خرو شدید، بعد از تماشای سد شاه عباسی جالب و دیدنی حتماً سری هم به چشمه مرتضی علی بزنید تا شگفتی‌های سفرتان کامل شود. این چشمه در آن واحد دو بخش سرد و گرم دارد که به موازات یکدیگر جریان دارند. به این معنی که یک سمت چشمه سرد و سمت دیگر آن گرم و با قدم زدن در آن می‌توانید یک پای خود را در آب سرد چشمه و پای دیگرتان را در آب گرم فرو کنید.
دلیل این اتفاق آن است که آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می‌ریزد و همین امر اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد میکند که گاهی به ۱۰ درجه هم می‌رسد! غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می‌شود این آب‌ها تا مسافت حدود سیصد متری بستر رودخانه هم پیش بروند، در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده‌اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند.
چطور به چشمه مرتضی علی برویم؟
برای رسیدن به آبگرم مرتضی علی باید از شهر طبس بگذرید و بعد، حدود پنج کیلومتر را با پای پیاده طی کنید که بیشتر این مسیر از داخل آب می‌گذرد. در طول راه، دیواره‌های بلند دره مانندی در دو طرف همراهی‌تان می‌کنند که روی آنها حفره‌های کوچک و بزرگ با نظم خاصی قرار گرفته‌اند.
بعضی از این حفره‌ها، چشمه‌های جوشان آب هستند که بزرگ‌ترینشان به حمام مرتضی علی معروف شده است.
جاذبه های اطراف سد شاه عباسی
۱. درخت سرو هزار ساله
در روستای خرو که در مسیر دسترسی به سد شاه عباسی قرار دارد باغات میوه پرباری مثل آلبالو، زردآلو و گیلاس وجود دارند. یکی از جاذبه‌های دیدنی روستای خرو، درخت سروی است که حدود ۲۵ متر قد و هزاران سال عمر دارد. در حقیقت این درخت شاهد زنده‌ای بر رشد تمدن منطقه بوده!
۲. قلعه خرو
همچنین می‌توانید در بازدید از سد شاه عباسی از قلعه دفاعی خرو دیدن کنید که ساخت آن به دوران صفویه باز می‌گردد. این قلعه ۱۸ متر در ۲۱ متر وسعت دارد و در هر چهارگوشه آن برجک‌های مراقبت قرار گرفته. جالب است بدانید که اقامتگاه‌های بوم‌گردی مختلفی در منطقه خرو قرار دارند که می‌توانید شب را در آنها سپری کنید.
در دیگر شهرهای ایران مثل یزد می‌توانید دنبال بناهای به‌جامانده از آن دوره باشید. به طور مثال کاروانسرای شاه عباسی که در شهر میبد قرار دارد نیز یکی از آثار به‌جامانده از شاه‌عباس است. معماری کاروانسرای شاه عباسی در میبد با شیوه معروف چهارایوانی و با آجر ساخته شده است.
۳. کاروانسرای شاه عباسی
ساختمان کاروان‌سرا شامل ساباط، ایوان‌های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوض‌خانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده شرقی و غربی و ۱۰۰ ایوان و اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان بوده است. کاروانسرای شاه‌عباسی از جمله کاروان‌سراهای بین‌راهی عصر صفویه به شمار می‌آید و از لحاظ فضایی، سبک معماری و موقعیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
۴. باغ شاه عباسی
همچنین یک باغ هم به نام شاه عباسی در بخش مرکزی یزد در شهر شاهدیه وجود دارد که در سال ۱۳۸۶ به ثبت ملی رسیده و مربوط به دوره قاجاریه می‌شود. این تنها بخش کوچکی از زیبایی‌های تورستی شهرستان طبس است که با می‌توانیم بعد از لذت بردن از سد شاه عباسی به مکان‌های زیبا در اطراف آن هم سری بزنید.
جمع بندی
در این مقاله از الی گشت به معرفی یکی از دیدنی‌ترین و مهم‌ترین جاذبه‌های شهر طبس در خراسان جنوبی یعنی سد شاه عباسی پرداختیم که قدمت آن به دوران صفویه بازمی‌گردد و عنوان قدیمی‌ترین و بزرگترین و نازکترین سد قوسی جهان را از آن خود کرده است و تا به امروز هم پابرجا باقی مانده. اگر به شهر طبس سفر می‌کنید و به بازدید از جاذبه‌های تاریخی علاقه دارید بازدید از این سد دیدنی را از دست ندهید.
سؤالات متداول
سد شاه عباسی کجاست؟
این سد در استان خراسان جنوبی و ۲۷ کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی روستای خرو واقع شده است.
سد شاه عباسی متعلق به چه دوره ای است؟
قدمت این طاق را به دوران صفویه نسبت می‌دهند.
آیا می توان از سد شاه عباسی بازدید کرد؟
بله گردشگران می‌توانند به صورت رایگان از این سد بازدید کنند.
مطالب مرتبط : روستای نایبند در طبس، ماسوله ای سرسبز در دل کویری ایران باغ گلشن در طبس، بهشتی در میان کویرهای ایران معرفی بهترین محل های اقامت و هتل های طبس
۲ نظرات
این بنا فقط سد نیست و پل و دروازه نیز هست/ پل برای دسترسی به دیواره های سنگی دو طرف و دروازه برای اینکه راه تردد مهاجمینی که از این مسر برای رسیدن به خرو و تبس استفاده میکردند ، را مسدود میکند . البته در تابستان که بارندگی کم است و آبی در این مسیر جریان ندارد .
البته قدیمی ترین سد دنیا سد کُریت طبس هستش، طاق شاه عباس اصلا سد نیست و بعنوان یه مانع تاخیری برای جلوگیری از سرعت گرفتن سیلاب ایجاد شده