کویر طبیعت آرام و پهناوری است که سرشار از سکوت بوده و آرام و بی ادعا در بخش هایی از کره زمین پدیدار شده است. اگرچه بیابان ساخته ی دست هیچ بشری نیست اما انسان نقش بسزایی در ایجاد آن داشته اند. از اعجاز و زیبایی کویر هر چه بخواهیم بگوییم باز کم است اما خوب همانطور که می دانید این طبیعت بی کران و زیبا مضرراتی هم برای محیط زیست دارا می باشد. در سال های اخیر رشد بیابان به اندازه ای در جهان و همچنین در ایران بالا رفته که متاسفانه ممکن است دیگر نتوانیم برای گذراندن آخر هفته های خود به سمت جنگل ها و دشت ها برویم تا انرژی از دست رفته یمان مجدد باز گردد. توجه داشته باشید که اهمیت این موضوع در جهان به اندازه ای بالاست که یک روز جهانی برای آن اختصاص داده اند و آن روز ۱۷ ژوئن است. تیم خبری الی گشت هم به مناسب روز جهانی بیابان زدایی و اهمیت آن در ادامه مقاله ای را در خصوص عوامل ایجاد بیابان و همچنین راه هایی که می توان برای جلوگیری از آن به کار برد را ارائه دهند که در صورت تمایل می توانید ما را همراه کنید.
مطالب مرتبط: از این کویرهای زیبای ایرانی دیدن کنید! معرفی بهترین «اقامتگاه های بومگردی کویری» در ایران اگر در بیابان گم شدیم چطور نجات پیدا کنیم؟
یک اشتباه رایج که اغلب افراد به آن دچار می شوند این است که فکر می کنند کویر و بیابان هر دو یکی هستند و تفاوتی ندارند، اما این کاملا اشتباه است و این دو با هم تفاوت های بسیاری دارند.
واژه ی بیابان در واقع از سه کلمه «بی»، «آب» و «آن» (آنجا) تشکیل شده است به معنای منطقه سرد یا گرم که روی هم رفته می شود منطقه خشکی که به دلیل بارندگی کمتر از ۵۰ میلی متر پدید آمده و همین مقدار باران هم ممکن است در آن نبارد و در ازای آن کم آبی و تبخیر شدیدی هم در آن منطقه وجود داشته باشد که در نتیجه ی این فرایند پوشش گیاهی بسیار کمی هم در آن بخش از کره زمین به وجود می آید که برای کشور مورد نظر خطراتی را در پی دارد.
اما واژه ی کویر به آن دسته از زمین هایی گفته می شود که اشباع از نمک های مختلف بوده و به عبارتی به آن ها زمین های گلی و شوره زار گفته می شود. این دسته از زمین ها به هیچ وجه برای زراعت مناسب نیستند.
به طور معمول کویر در انتهای مسیل ها قرار دارد و از آنجایی که شرایط حاکم بر بیابان ها به طور معمول بستری خوبی برای ایجاد کویر است است معمولا این دو پدیده یکی تلقی می شود.
با توجه به میل زیاده خواهی که در سال های اخیر برای تمامی انسان ها به وجود آمده تاثیرات بسیاری بر روی محیط زیست گذاشته شده است. این تاثیرات متاسفانه روز به روز در حال بیشتر شدن است و خسارت های جبران ناپذیری را برای محیط زیست و کره زمین به وجود می آورد و در حال حاضر تبدیل به یک چالش نگران کننده شده است.
به منظور انتخاب یک نام مناسب برای این معقوله دانشمندان زیادی دور هم جمع شده اند تا “بیابان زایی” را انتخاب کنند. در صورتی که تمهیداتی برای این امر در نظر گرفته نشود، می تواند به مانند یک هیولا تمام زمین را در بر بگیرد و حیات را بر روی این سیاره با مشکلات زیادی روبرو کند.
بنابر تعریفی که سازمان جهانی بیابان زایی به معضل بیابان زایی تعلق داده این پدیده سبب تخریب سرزمین هایی که در مناطق خشک و نیمه و نیمه مرطوب قرار دارد می شود و در اثر شرایط اقلیمی و انسانی به وجود می آید. در سال های گذشته سازمان ملل متحد اعلام کرده بود که آب و هوایی که در معرض خطر بیابان زایی قرار دارند به ترتیب آن هایی هستند که دارای اقلیم خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب هستند. البته لازم به ذکر است که بگوییم این تعریف دیگر شامل حال آب و هواهایی که گفته شد بلکه تمامی اقلیم ها را نیز در بر می گیرد.
از جمله عواملی هم که در این معقوله موثر هستند نیز عبارتند از: تغییر اقلیم و فعالیت های انسانی، بوته کنی، چرای مفرط و خارج از فصل دام در مراتع، تبدیل مراتع به دیم زار، برداشت بی رویه آب از سفره های آب زیرزمینی، معدن کاوی و بهره برداری از معادن، جاده سازی و توسعه شهرها و روستاها.
مطابق با گزارشی که از سازمان ملل متحد بدست آمده نزدیک به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر از جمعیت دنیا، سه چهارم از اراضی کره زمین به مساحت معادل ۵ میلیارد هکتار در حدود ۱۱۰ کشور جهان تحت تاثیر بیابان زایی هستند و ۷۳ درصد از مراتع جهان به مساحت سه میلیارد و ۳۰۰ مترمکعب در معر این هیولا دهشتناک قرار دارد. قسمت فاجعه بار این موضوع آنجاست که بین ۵۰ تا ۷۰ هزار کیلومتر از اراضی حاصلخیز کشورها هم در حال خارج شدن از چرخه تولید هستند و مطابق با آمارهای بدست آمده سالانه ۵۰ میلیارد دلار از طرف این پدیده به زمین های کشاورزی به طور مستقیم خسارت وارد می شود.
لازم به ذکر است که خسارت این معقوله تنها مربوط به کشاورزی و اقتصاد نمی شود، بلکه موجب مشکلات اجتماعی و مهاجرت افراد هم می شود.
مطابق با گزارشی که از سازمان ملل متحد بدست آمده نزدیک به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر از جمعیت دنیا، سه چهارم از اراضی کره زمین به مساحت معادل ۵ میلیارد هکتار در حدود ۱۱۰ کشور جهان تحت تاثیر بیابان زایی هستند و ۷۳ درصد از مراتع جهان به مساحت سه میلیارد و ۳۰۰ مترمکعب در معر این هیولا دهشتناک قرار دارد. قسمت فاجعه بار این موضوع آنجاست که بین ۵۰ تا ۷۰ هزار کیلومتر از اراضی حاصلخیز کشورها هم در حال خارج شدن از چرخه تولید هستند و مطابق با آمارهای بدست آمده سالانه ۵۰ میلیارد دلار از طرف این پدیده به زمین های کشاورزی به طور مستقیم خسارت وارد می شود.
لازم به ذکر است که خسارت این معقوله تنها مربوط به کشاورزی و اقتصاد نمی شود، بلکه موجب مشکلات اجتماعی و مهاجرت افراد هم می شود.
عمق فاجعه بیابان زایی!
پدیده بیابان زایی تنها باعث خشک شدن قسمتی از زمین نمی شود، بلکه موجب از بین رفتن پوشش گیاهی، حاصلخیری خاک؛ کم شدن باران؛ فرسایش خاک، کاهش آب های زیرزمینی و در ازای آن از بین رفتن پوشش حیوانی، بیکاری، گرسنگی، فقط و در نهایت مهاجرت می شود …
بعد از شرایط اقلیمی و فعل و انفعالات طبیعی آنچه بیشتر در بیابان زایی تاثیر دارد، افزایش جمعیت است. همانطور که می دانید در چهل سال گذشته این حجم از جمعیت بر روی کره زمین وجود نداشتند اما در حال حاضر چطور؟ آنچه مشهود است افزایش جمعیت و به طبع آن مصرف بالا می باشد که سبب ایجاد تغییراتی در محیط زیست و کره زمین شده است. اگرچه امکانات روستاها در دنیای امروز به نسبت چند دهه پیش تغییرات قابل توجهی داشته و حقیقتا از لحاظ تامین آب و برق و امکانات هیچ چیز آن شبیه گذشته نیست! اما آیا در همین مناطق بیابان زایی کمتر قبل شده است؟ نزدیک به ۲۰ الی ۳۰ سال پیش هر روستایی تقریبا ۲۰ یا ۳۰ خانوار جمعیت داشت که در دنیای امروز دو برابر گذشته شده و مسلما این تعداد افراد در روستا به کشاورزی و یا دامداری مشغول هستند. با توجه به این که در مناطق بیابانی حاصلیزی زمین و آب مصرفی محدود است اما باز هم با این وجود روستایی ها یا باید همه چیز را رها کنند و به شهرها بیایند و یا همانجا بمانند و به کشاورزی مشغول باشند و زمین های بیشتری را زیر کشت ببرند، بنابر این موضوع زمین بیشتر هم آب بیشتری می خواهد که این موضوع گامی مستقیم در جهت بیابان زایی می باشد.
برای آبیاری زمین هایی که در مناطق بیابانی زیر کشت می روند آب از آب های زیرزمینی کشت می شود و به زمین پمپاژ می شود و این سبب کاهش هرچه بیشتر آب های زیرزمینی می گردد. زمانی که به زور آب شیرین از زیر زمین به سطح زمین پمپاژ می شود، رفته رفته آب شور زیرزمین به طرف سفره آب شیرین هجوم میاره و کم کم آب شور می شه؛ آب شور که بالا اومد، در سطح زمین خاک رو شور می کنه و طبعا محصول کم می شه؛ کیفیت محصول که پایین اومد، زمین هم جوار، زیر کشت می ره و این روند ادامه پیدا می کنه تا جایی که به خودمون می آیم و می بینیم که روی زمین فقط شوره زار و کویر درست کردیم و در زیرزمین، سطح سفره آب آنچنان افت کرده که باید چاه رو کف شکنی کنیم!
به منظور مقابله با پدیده بیابان زایی، راه حلی توسط دانشمندان ارائه شد، که بیابان زدایی نام دارد. منظور از واژه ی بیابان زدایی در حقیقت زدودن و از بین بردن بیوم بیابان نیست بلکه منظور این است که این بیوم به مانند دیگر بیوم های طبیعی که حاصل پدیده های اکولوژیکیه است ممکن است در برخی شرایط انسان به هیچ وجه قادر به کنترل آن نباشند اما به منظور جلوگیری از پیشروی این موضوع مجموعه فعالیت هایی صورت می گیرد که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت:
- کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک مثل گیاهان شوره زی
- کاشت گیاهان ویژه مقابله با بیابان زایی شامل بنه، کنار، کهور، سمر، کرت، کوهنگ (درخت)، سلم، اکالیپتوس، اقاقیا، کاسیا، کرتکی، رمیلک
- پخش سیلاب و پخش آب
- تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود
- بهره گیری از روش های کارآمد در انباشتن آب باران
- احیای شوره زارها
- استفاده از سوخت های جایگزین
۱۷ ژوئن روز جهانی بیابان زدایی | روز بیداری وجدان جهانی
در یک کنفرانس سران ریود در سال ۱۹۹۲ معضل بیابان زایی در کشور آفریقا مطرح شد و این امر موجب تاسیس یک کنوانسیون جهانی به نام بیابان زدایی (UNCCD) شد که به عنوان زیر مجموعه ای از سازمان ملل مطرح شد. در سال ۱۹۹۴ مجمع عمومی سازمان ملل به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی تر برنامه های کنوانسیون، روز ۱۷ ژوئن رو با عنوان روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری کرد.
در چارچوب استراتژیکی جدیدی به نام UNCCD که برای سال های ۲۰۱۸ تا ۲۰۳۰ تنظیم شد، جامع ترین تعهدات جهانی مطابق با دستورالعملی که در سال ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار با هدف کنترل زمین لرزه ها و بازگرداندن بهره وری به وسعت گسترده ای از زمین های تخریب شده بهبود بخشید و شرایط زندگی بیش از ۱.۳ میلیارد نفر و همچنین کاهش اثرات مربوط به خشکسالی برای جمعیت های آسیب پذیر تمامی در این معاهده ی جهانی قرار گرفته است.
هدف از این تعهدنامه در حقیقت بهبود زندگی بشریت بوده است.
پنج منطقه ای که تحت نظارت معاهده ی UNCCD قرار گرفتند نیز عبارت بودند از آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و کارائیب، دریای مدیترانه، اروپای مرکزی و شرقی.
البته کشورهای عضو این مناطق خودشون با همدیگه، چارچوب همکاری و چگونگی اجرای این برنامه ها و اقدامات در سطح ملی رو هماهنگ و برنامه ریزی می کنند.
اهمیت موضوع بیابان زدایی به اندازه بود که در ماه مارس سال ۲۰۰۵ سازمان ملل در طی یک فراخوان از تمامی علاقمندان خواست تا طرحی به عنوان نماد و آرم کنوانسیون بیابان زدایی ارائه دهند تا در روز جهانی بیابان زدایی در سال ۲۰۰۶ انتخاب شود. برای این منظور ۳ عنصر برجسته که در طرح کریشن موری موتو (Krishen Maurymoothoo) بود، انتخاب شد.
- یک درخت، که مثل سقفی محافظ بر روی آرم قرار داشت
- خورشید به عنوان نمادی از گرما و زندگی
- تپه های رنگین به عنوان نشانه ای از زمین
در حال حاضر آرم و نشان اصل بیابان زدایی همین طرح نیست اما شباهت های بسیاری با این طرخ دارد. یکی از مهمترین شباعت های این آرم وجود درختان به عنوان محافظ زمین، آسمان روشن که گرمابخش زمین است و همچنین طرج زمین و استفاده از رنگ های متناسب با آن که شامل سبز و قهوه ای می شود نیز تشکیل شده است.