دهانه غلامان تنها شهر خشت و گلی دوره هخامنشیان

دهانه غلامان یادگار هخامنشیان

در جنوب شرق کشورمان یکی از ارزشمندترین یادگارهای باستانی مثل الماسی بر تارک تمدن این سرزمین می درخشد. میراث دورانی باشکوه در تاریخ ایران، دهانه غلامان یادگار هخامنشیان یک مکان باستانی در ۲ کیلومتری یکی از روستاهای استان سیستان و بلوچستان به نام روستای قلعه نو و حدود ۴۴ کیلومتری شهر تاریخی زابل است ویرانه ها و آثار باقی مانده از این اثر در محوطه‌ ای بسیار گسترده روی تراسی به درازای حدودا ۴ تا ۵ کیلومتر قرار دارد.

منطقه باستان شناسی دهنه غلامان دهنه نخستین بار در ۱۹۶۰ مورد توجه قرار گرفت و کاوش ها و تحقیقات برای شناخت هرچه بیشتر این منطقه تاریخی از این دهه آغاز شد. اومبرتو شرراتو از باستان شناسان و محققان مؤسسه ایتالیایی خاور میانه و دور موفق به کشف دهانه غلامان شد. این پژوهشگر، کاوشگاه دهانه غلامان یادگار هخامنشیان را در دلتای متروکه رود سنارود شناسایی کرده و از آن زمان تا کنون در این محوطه ۲۷ ساختمان شناسایی شده‌ و این کشفیات تا محلی به نام قبر زردشت ادامه دارد. در ایرانگردی امروز با الی گشت همراه باشید تا با دهانه غلامان میراثی خشت و گلی از دوره هخامنشیان بیشتر آشنا شوید.

تاریخچه دهانه غلامان یادگار هخامنشیان

مطالب مرتبط:
قبرستانی برای جن ها در سیستان و بلوچستان
روستای کلپورگان سیستان و بلوستان ثبت جهانی شد

سیستان به عنوان منطقه ای تاریخی که از نظر باستان شناختی حائز اهمیت است بسیار مورد توجه مورخان، باستان شناسان و محققان است. این منطقه شامل شهرستانهای زابل، هامون، هیرمند، زهک و نیمروز در شمال استان سیستان و بلوچستان است و بدلیل وجود آثار تاریخی و باستانی بیشمار آن شهرتی زیادی دارد و بی جهت نیست که این منطقه تاریخی باستانی به بهشت باستان شناسان معروف است.

دهانه غلامان تنها شهر خشت و گلی یادگار دوره هخامنشیان در دو کیلومتری روستاهای ده رستم و قلعه نو و نزدیک شهر زابل یکی از آثار این بهشت است که در کتیبه های باز مانده از دوره هخامنشی، تخت جمشید، بیستون و نقش رستم این شهر به نام زرک یا زرنکای آمده و بازمانده های این شهر تاریخی تا کنون قابل مشاهده است.

همان طور که اشاره شد این گنجینه تاریخی پنهان در سال ۱۹۶۰ میلادی کشف و حفاری کارشناسانه از این منطقه آغاز شد و در نتیجه کاوش ها آنچه بدست آمد و دیده شد محوطه ای با ساختمان های بزرگ عمومی، محله های مسکونی، عبادتگاه، آبراهه، خیابان ها، محله های صنعتی و نظامی بود که طبق نظر کارشناسان به نظر می رسد این شهر خشت و گلی دوره هخامنشیان تنها مکان باستانی امپراتوری هخامنشی بوده که در مناطق شرقی تحت حاکمیت آنان بود ه و تسلط آنان را بر این مناطق نشان می دهد.

این میراث تاریخی که تا پیش از کشف در زیر توده ای از شن های روان پنهان شده بود از جنبه های مختلفی حائز اهمیت است، یکی اینکه تنها شهر خشت و گلی بازمانده از امپراتوری با شکوه هخامنشیان است که علاوه برکاخ ها و بناهای مهم خانه های مردم عادی هم در آن در کنار ساختمان های عظیم عمومی و دولتی دیده می شود و دوم اینکه شهر تاریخی دهانه غلامان یکی از شهرهای منحصر به فرد شرق کشورمان است که روند رشد آن بدون هدف و برنامه ریزی نبوده و در ایجاد و تاسیس آن یک برنامه ریزی و تفکر دقیق دخیل بوده و با هدف ایجاد شهری با اهمیت از جهات گوناگون در دوره هخامنشیان شکل گرفته است.

ویژگی های شهر دهانه غلامان

از ویژگی های مهم شهر دهانه غلامان یادگار هخامنشیان نوع ساخت پنجره ها برای وزش بادهای سیستان است که در ساخت این بنا مد نظر بوده و اینکه با توجه به باورهای اعتقادی مردم آن دوره و انجام آیین ها و مراسم نیایش مکانی برای این منظور در نظر گرفته شده است. در کاوش ها عبادتگاهی بزرگ از زیر ماسه های روان کشف شد که مهمترین بنا از ساختمان های این محوطه است.  بناها و ساختمان ها همه از خشت است و به شکل مربع یا مستطیل با ستون های زیاد است، سقف های آن نیز گنبدی شکل و ضربی است.

همچنین انواع آتشدان برای انجام مراسم و سکو به صورت مفرد یا جفت در ابعاد و اشکال گوناگون در آن وجود داشت. مورخین این شهر را زرک یا زرنگ پایتخت زرنکای یا درانگیانا می دانند که در کتیبه های دوران هخامنشی مثل کتیبه های داریوش در بیستون، تخت جمشید، شوش و نقش رستم و همچنین کتیبه خشایارشا در تخت جمشید از آن یاد شده است. پژوهشگران از دلایل مهم متروکه شدن شهر دهانه غلامان یادگار هخامنشیان را خشک شدن یکباره بستر رودخانه هیرمند می‌دانند.

شهر دهانه غلامان در دوره هخامنشیان و دوره ای که در بستر رود هیرمند هنوز آب جریان داشت دارای اهمیت زیادی بوده است و این شهر هخامنشی دارای بخش های مسکونی، صنعتی، عمومی، بخش حاکم نشین و مذهبی بوده است.

دهانه غلامان نامی است که از تنگه ای طبیعی با همین نام بر این شهر گذاشته شده است چون دهانه یا تنگه ی مورد نظر از راه های ورودی به داخل فلات بوده که در قرون متاخر برده فروشان از طریق این تنگه برده های آفریقایی را به خاک ایران وارد می کردند و به همین دلیل به این نام مشهور شده است.

با در نظر گرفتن بادهای معروف ۱۲۰ روزه سیستان جهت درهای ورودی همه ی خانه هایی که در این محل بنا شده در ضلع جنوبی ساختمان قرار می گرفت. این شهر برج و بارو ندارد و این نشان می دهد که امنیت این شهر در آن روزگار تا چه حد بوده است.

آنچه که گردشگران می توانند در این محوطه باستانی ببینند آثاری شامل اتاق ها، تاسیسات مختلف، آسیاب ها، کوره، انبارهای کوچک، وسایل و ابزار کار، سنگ ساب، سنگ آسیاب، ابزار سایش و ….

مسیر دسترسی دهانه غلامان یادگار هخامنشیان

برای بازدید از این میراث ارزشمند باستانی هم می توان با اتومبیل شخصی از سمت زاهدان به شهرستان زابل و سپس به این محوطه باستانی سفر کرد و هم اینکه با وسایل نقلیه ی عمومی تا نزدیکی این محوطه رفت. بهترین زمان بازدید از شهر دهانه غلامان یادگار هخامنشیان در بهار است.

جاذبه های اطراف دهانه غلامان یادگار هخامنشیان

در سفر به استان تاریخی سیستان و بلوچستان بازدید از اماکن تاریخی زیر را هم در برنامه سفر خود قرار دهید:

• دریاچه‌ هامون
•  کاروانسرای فرنگی
•  موزه‌ی شهر سوخته
•  چاه نیمه
• و بسیاری آثار تاریخی دیگر در این منطقه تاریخی