همانطور که می دانید دریاچه ارومیه در میان دریاچه های جهان ششمین دریاچه آب شور به حساب می آید که بزرگترین دریاچه ایران و بزرگترین دریاچه آب شور در خاورمیانه هم هست. همچنین این دریاچه باشکوه یکی از جاذبه های گردشگری ایران است که با بیش از ۱۰۰ جزیره کوچک و بزرگ صخره‌ای، محل استراحت و توقف پرندگان گوناگون مهاجری مانند پلیکان، فلامینگو، لک لک، کفچه نوک، اردک پیسه، چوب پا، اکراس، مرغ نوروزی و نوک خنجری هم محسوب می شود. ضمن اینکه هر ساله گردشگران و مهمانان داخلی و خارجی متعددی را میزبانی کرده و آن ها را با خاطره‌ای خوش به سمت دیار خود راهی می‌کند.
خشک شدن دریاچه ارومیه خصوصا در سال های اخیر به یکی از دغدغه های اصلی تبدیل شده است و متاسفانه پیامد های ناگوار فراوانی هم دارد. شاید ندانید که حوضچه آبریز این دریاچه ۵۱۸۷۶ کیلومتر بوده و ورودی های اصلی آب آن “سیمین رود”، “زرین رود” و “تلخ رود” یا “آجی چای” هستند. همچنین این منطقه به علت وجود دشت هایی مانند دشت تبریز، دشت ارومیه، دشت بوکان، دشت آذرشهر، دشت میاندوآب، دشت بناب، دشت نقده، دشت مهاباد، دشت پیرانشهر، دشت سلماس و دشت اشنویه یکی از کانون های مهم و اصلی برای انجام فعالیت های دامپروری و کشاورزی به حساب می رود.
ولی در حال حاضر دریاچه ارومیه حال و روز خوبی ندارد و به دلیل افراط گری در برداشت کردن از آبخوان ها همچنین سوء مدیریت، دست کاری در وضعیت طبیعی دریاچه، برداشت کردن بی‌رویه از آب های زیرزمینی برای کشاورزی به صورت غیر استاندارد و غیر علمی، این دریاچه در بدترین حالت ممکن خود به سر می برد.
مطالب مرتبط: دولت احیای دریاچه ارومیه را با جدیت ادامه می دهد چرا دریاچه ارومیه قرمز رنگ است؟ بازگشت فلامینگوها به دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در میان استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار گرفته است. ارتفاع دریاچه ۱۳۰۰ متر از سطح دریا است. در گذشته متوسط عمق دریاچه، حدود ۶ متر بوده است. طول آن نیز به ۱۲۰ کیلومتر و پهنایش به ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر می رسید که مساحتی حدود ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومتر مربع را شامل می شد. مساحتی که هم اکنون دیگر شاهد آن نیستیم. دریاچه ارومیه به همراه جزایر کبودان و قیون داغی از مناطق حفاظت شده محسوب می شود. همچنین در یونسکو به عنوان منطقه حفاظت شده زیست کره به ثبت رسیده است.
در مجموع می توان ۳ عامل را عامل خشک شدن دریاچه ارومیه دانست که شامل برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبی حوضه آبریز دریاچه، توسعه بی رویه بخش کشاورزی در اطراف دریاچه با بهره برداری از آب های این حوضه و شاید در نهایت، تشدید تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی در کنار دو عامل دیگر است.
بر اساس پژوهش های انجام شده سهم حضور و وجود عوامل مختلف طبیعی در خشک شدن این دریاچه ۳۱ درصد بوده که شامل عوامل و فاکتور های مختلفی مانند:
- افزایش یافتن ۵/۱ درجه‌ای دمای هوا در دو دهه اخیر
- کاهش یافتن ۱۸ درصدی میزان بارش ها نسبت به دوران بلند مدت گذشته
- ۶۹ درصد سهم انسانی در بروز خشکی با احداث کردن سد های مختلف و توسعه دادن بخش کشاورزی
- افزایش دادن میزان برداشت از منابع مختلف آب زیرزمینی در این حوزه
همچنین در ادامه بروز و بوجود آمدن خشکسالی ها، باید به احداث کردن بزرگراه بر روی دریاچه و همینطور استفاده کردن بی رویه از منابع آبی این حوزه آبریز، در کنار بارش های کم و کوتاه سال های اخیر از جمله دیگر دلایل اصلی خشک شدن این دریاچه اشاره کرد.
البته ناگفته نماند که بر اساس پژوهش های انجام شده خشکسالی و کاهش بارش تنها ۵ درصد در خشکی این دریاچه نقش داشته‌اند و عوامل انسانی مانند اجرا کردن پروژه های نابود کننده برای توسعه دادن بخش اقتصادی – آبی و در کنار آن ساختن یک بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی بستر دریاچه، همگی در کنار هم سبب شده‌اند که وضعیت دریاچه ارومیه امروزه بحرانی تر از هر زمان دیگری باشد.
ناگفته نماند که بر اساس پژوهش های انجام شده و اعلام مسئولین در بیشتر از دو دهه گذشته به طور متوسط هر ساله به میزان ۴۰ سانتی متر از ارتفاع موجود آب سطح دریاچه کم شده و در اصل ۹۵ درصد از آب کل موجود در آن کاملاً خشک و نابود شده است.
نکته مهمی که در مورد خشک شدن دریاچه ارومیه باید به آن اشاره کنیم این است که در حال حاضر میزان سطح تراز آب این دریاچه به قدری کاسته شده است که کفه و بستر کاملاً نمکی آن آشکار است و به محلی برای تجمع ریزگرد های رسوبی یا نمکی مبدل گشته است. نکته مهم اینجاست که در حال حاضر دریاچه ارومیه به وضوح از حال خود با ما سخن می گوید و چیزی که در مقابل ما به نمایش درآورده نتیجه تمام اتفاقاتی است که ما مسبب آن هستیم.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که اگر دریاچه ارومیه به طور کامل خشک شود ما مسببان حوادثی هستیم که در آینده رخ خواهند داد و خسارات جبران ناپذیری را به وجود می آورند. برای مثال ریزگرد های نمکی که از سطح خشک شده دریاچه ارومیه به هوا بلند می شوند، موجب بروز خساراتی سهمگین و سنگین برای ما در آینده خواهند شد. هزینه جبران این خسارات بسیار وحشتناک تر از هزینه تامین کردن آب مورد نیاز دریاچه ارومیه است.
به گفته محققان تنها راهی که با ارائه و انجام آن می توان از بروز این حادثه جلوگیری کرد اعتماد به دانشمندان و پژوهشگران فعال در این حوزه و اجرا کردن طرح های گوناگون و متنوع فناورانه است. دانشمندان و محققان این حوزه بر این باورند که دریاچه ارومیه در اعماق خود با انبوهی از رسوبات نمکی، کاملاً پر شده و برای نجات دادن آن نیاز به آبی است که سطح دریاچه و بستر آن را پر کرده و از خشکسالی بیشتر آن جلوگیری کند. این راهکار یکی از بهترین پیشنهادات برای حفظ ثبات وضع موجود است.
در حال حاضر هنوز ۹۶۰ میلیون متر مکعب آب در این دریاچه وجود دارد و این میزان آب ۴۰۸ کیلومتر از مساحت دریاچه ارومیه را اشغال کرده است. البته پر کردن سطح دریاچه با آب های دیگر به دلیل بحران خشکسالی کشور، تقریبا ممکن نبوده و کمی غیر واقع بینانه است. اما بهترین رویکرد در حال حاضر حفظ وضع موجود دریاچه است تا از بروز بحران های جدی آینده جلوگیری شود.
در گام بعد هم به سناریو هایی احتیاج داریم که به طور جدی با معضل و مشکل رو به افزایش خشکسالی دریاچه مبارزه کرده و از آن جلوگیری کنند. ضمن اینکه با ارائه راهکار هایی جداگانه باید به دنبال افزایش بارش ها در منطقه و کشور باشیم.
حالا که با عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه آشنا شدید و راهکار های آن را دانستید باید به این موضوع نیز اشاره کنیم که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. البته ما با سهل‌انگاری های خود خسارت های جبران ناپذیری را بر پیکر طبیعت وارد کرده‌ایم. نابودی باغ ها و جنگل ها و فضای سبز، مصرف بی رویه آب خصوصاً آب های زیرزمینی، تولید و به وجود آوردن زباله های گوناگون با قابلیت نابودی ۱۰۰ درصدی طبیعت، بهره‌برداری بیش از اندازه از زمین و اراضی زیر کشت، از بین بردن استاندارد های هرم غذایی در طبیعت و موارد دیگر تنها یک چشمه از اثرات مخرب حضور بشر بر روی این کره خاکی است. اما نکته اینجاست که اگر همین امروز هم درصدد حفظ آنچه از طبیعت بر جای مانده برآییم، می توانیم گامی مهم و موثر در حفظ و حراست آن برداشته و تنها اندکی به خود افتخار کنیم.
۲۵ نظرات