از جمله خانه های مجللی که از زمان قاجار تا به حال باقی مانده است و از مفاخر تاریخی شهر تهران محسوب می گردد.خانه مقدم از نمونه های بارز معماری شهری در صده گذشته تهران است و هنوز هستند عده ای که این خانه ی زیبای تاریخی تهرانی را در هیاهوی ساختمان های مدرن و بلند شهر تهران، نشناسند. با الی گشت همراه باشید تا همراه هم این موزه ی تارخی متعلق به زمان قاجار را بشناسیم.
خانه و موزه ی مقدم
مطالب مرتبط: ایرانگردی؛ روستای زغال اخته ایرانگردی امروز، روستای هرانده و غار بورنیک
موزه مقدم، خانه ای در زمان قاجار بوده که تمروزه متعلق به داشنگاه تهران است. این خانه متعلق به یکی از درباریان قاجاری به نام محمد تقی خان احتساب اتلملک بوده است. احتساب الملک دو پسر به نام های حسن و محسن داشت که برای ادامه ی تحصیل آن ها ار به خارج از کشور فرستاد. پسر بزرگ تر، حسن در فعالیت های ادبی، سیاسی و اجتماعی از فعالان به شمار می رفت و در سنین جوانی دار فانی را وداع گفت. نمایشنامه ی معروف جعفر خان از فرنگ آمده متعلق به این جوان ناکام است. محسن، برادر کوچکتر پس از پایان تحصیلات خود، در رشته های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی حضوری فعال داشت و در مورخ سال ۱۳۱۵ هجری به وطن بازگشت. محسن همراه همسر فرانسوی خود پس از بازگشت در خانه مقدم، موزه فعلی ساکن گردید. محسن در کنار فعالیت های علمی خود به گردآوری آثار و اشیا تاریخی نیز می پرداخت. محسن مقدم ک هدیگر او را به نام استاد مقدم می شناختند، آثار ارزشمندی چون قطعات سنگی تراشیده شده، کاشی و آثار دیگری که الهام گرفته شده از فضاهای سنتی –تاریخی را به صورت کلکسیون وار شروع به جمع کردن کردند که امروزه این آثار را در عمارت به صورت چشم گیر و زیبایی می بینیم. از دیگر وسایل زیبایی که در عمارت نصب شده است می توان به کلکشیون شیشه، پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره اشاره نمود.
. استاد مقدم این آثار را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری خود نگهداری می نموند. مورخ سال ۱۳۵۱ هجری شمسی، مرحوم مقدم که به مقام استادی ممتاز در دانشگاه تهران رسیده بودند، با توجه به علاقه وافرشان به علم، تاریخ و هنر و وطن، خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس و کلکسیون های گردآوری شده وقف دانشگاه تهران کردند. استاد محسن مقدم در سال ۱۳۶۶ هجری شمسی دارفانی را وداع گفتند و پس از مرگِ همسر ایشان در سال۱۳۶۹هجری شمسی، مالکیت موزه مقدم در اختیار مستقیم و کامل دانشگاه تهران قرار گرفت. از ویژگی های ممتاز این خانه- موزه همگون بودن نسبی فضای معماری و طراحی آن با آثار تاریخی موجود در آن است، فضایی که با مساحتی برابر با ۲۱۱۷ متر شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است. ساختمان بیرونی که به آن عمارت تابستانی نیز می گفتند، در ضلع جنوبی حیاط بیرونی قرار گرفته و از دو بخش تشکیل شده است. اتاق پیشخوان: این مکان در زمان حیات استاد مقدم به عنوان اتاق جانبی در سالن پذیرایی مورد استفاده قرار می گرفته است. در حال حاضر در بخشی از این اتاق به معرفی استاد مقدم و فعالیت های کاری و علمی این مرحوم در قالب های عکس، لوازم شخصی و در بخشی دیگر به نمایش آثار تزئینی چوبی، وسایل آشپزخانه و صندوق خانه های قدیمی پرداخته شده و در معرض دید عموم قرار گرفته است. اتاق پذیرایی: این سالن محل کار، فعالیت های علمی و پذیرایی از مهمانان استاد مقدم بوده است.
در حال حاضر سعی بر آن شده که با بخشی از آثار و اشیاء تاریخی مجموعه موزه مقدم، همگونی و مجموعه ای از آثار تاریخی ایران در این سالن گاهنگاری به نمایش گذاشته شود که نشانگر فرهنگ های گوناگون جمع آوری شده توسط استاد در دوره های مختلف تاریخی هستند. آثاری چون : سفالینه ها، ابزار های سنگی، مفرغینه ها، شیشه ها، مهرها و اثر مهرها و اشیاء فلزی، جز این این اموال هستند. حوضخانه :این زیرزمین در دوره مظفری همزمان با ساخت خانه توسط احتساب الملک پدر محسن مقدم بنا شده است. تزئینات دیوارهای حوضخانه توسط استاد محسن مقدم از کاشی و قطعات ظروف سفالین که جمع آوری کرده بود برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده های چهارم تا سیزدهم هجری قمری هستند که سیر صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می گذارد. کتابخانه: این محل در حقیقت کارگاه محسن مقدم بوده است که در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی ساخته شده است. در حال حاضر به منظور نگهداری از کتاب های دکتر مقدم و دیگر کتاب های مرتبط با باستان شناسی و هنر در جهان جهت استفاده پژوهشگران و عموم مردم، این محل تبدیل به کتابخانه عمومی شده است. برج: این ساختمان در زمان حیات دکتر محسن مقدم در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی و با کمک دکتر ابوالقاسمی از شاگردان ایشان در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران به شکل قلعه های قرون وسطایی اروپا ساخته شده است.
استاد مقدم سعی بر این داشته تا در این محل بخشی از هنرهای مردمی ایران را به نمایش بگذارد. این ساختمان بخش های مختلفی چون اتاق کدخدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات سفال را در بر می گیرد. ایوان قاجار: دکتر مقدم در ضلع شمالی ساختمان اربابی یا همان برج ایوانی را بر پایه چند ستون و طاق ساخته است. این ایوان با استفاده از کاشی های دوران زندیه و قاجار تزئین شده است. در وسط این ایوان حوضچه مرمری کوچکی که متعلق به حمام فتحعلی شاه است، کار گذاشته شده است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک راه آب باریک به داخل استخر عمارت می ریزد. این استخر که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی واقع شده است در سال ۱۳۳۵ هجری شمسی در جریان سفر استاد مقدم به اسپانیا، از روی استخر و آب نماهای باغ الحمراء که باغی از دوران صدر اسلام در اسپانیا است، الگو برداری شده است. با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا گردیده است. اتاق قاجار یا سالن زمستانی :دکتر مقدم این محل را با آثار ارزنده ای از دوران زندیه و قاجاریه همچون طاقچه گچبری زندیه از اصفهان، شومینه ای از قصر فیروزه، کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه تزئین نموده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیدند. در حال حاضر نیز آثاری از دوران قاجار و پهلوی در این اتاق به نمایش گذارده شده است. اتاق نشیمن: این اتاق محل اصلی زندگی و به عبارتی اتاق نشیمن و زندگی دکتر مقدم و همسرشان بوده است. تعدادی قلمدان، جعبه و گنجفه های یا کارت های بازی و نیز نقاشی هایی که توسط استاد مقدم کشیده شده اند، به نمایش در آمده است. موزه مقدم در تهران، خیابان امام خمینی، بعد از خیابان شیخ هادی، جنب بانک ملت، پلاک ۲۵۱ قرار دارد.