حمام خان یزد
یکی از اماکنی که در سرزمین ما از نظر معماری و تاریخی مورد توجه و دارای اهمیت است حمام های سنتی هستند که در نقاط گوناگون کشورمان وجود دارند و در حال حاضر تغییر کاربری داده و به موزه تبدیل شده اند بعضی از این حمام ها رستوران شده و بعضی هم متاسفانه در طی زمان تخریب شده و از بین رفته اند. یکی از این حمام ها حمام خان یزد است که حوادث طبیعی روزگار تا امروز به این اثر تاریخی آسیبی نرسانده و امروز به یک مکان دیدنی برای ما تبدیل شده است. حدود ۲۰۰ سال پیش در مجموعه بازار خان مکانی بود که به آن گرمابه ی نور می گفتند. این مکان امروزه به یک رستوران تبدیل شده و مردم به جای آن که در آن به نظافت جسم بپردازند دقایقی را به نوشیدن چای و خوردن غذا در آن مکان صرف می کنند. در ایرانگردی امروز الی گشت به حمام خان یزد می رویم و با این حمام بیشتر آشنا می شویم.
تاریخچه حمام خان یزد
مطالب مرتبط: روستای خرانق در یزد، زادگاه خورشید ایران ایرانگردی، مهریز یزد
این حمام تاریخی و معروف یزد که به آن گرم خانه یا گرمابه ی نور هم می گویند، حاکم آن دوره یزد به اسم محمدتقی خان بافقی در سال ۱۲۱۲ هجری قمری دستور بنای آن را داد. این بنا که مساحت آن ۱۱۷۰ متر مربع است ۹۰۰ متر مربع زیر بنای آن است. خوانین یزد خاندانی مشهور بودند که این محمدتقی خان سرسلسله ی این خاندان بود و در این شهر حکمرانی می کرد. حمام خان یزد در میدان خان و در کنار مجموعه خان یزد قرار دارد و این حمام قسمت های گوناگونی را شامل می شود که بخش های گاوروتون، شاه نشین، خزینه از آن جمله است و امروزه جزء آثار معماری و تاریخی شهر تاریخی و زیبای یزد است. این بنا که مراحل ساخت آن تدریجی بوده، سال ۱۲۲۴ هجری قمری بازسازی و مرمت شده است. این حمام به دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار تعلق دارد و چون مختص استفاده اعیان و بزرگان شهر در آن دوره بوده است به حمام خان شهرت یافته است.
ویژگی ها و معماری حمام خان یزد
سبک معماری این حمام که در عین سادگی زیبایی خاص خود را دارد به گونه ای است توجه هر گردشگری را به خود جلب می کند و مورد توجه کارشناسان میراث تاریخی و فرهنگی است. این حمام طوری ساخته شده که همه ی مردم در گذشته توان استفاده از آن را داشته باشند.
و قشر ضعیف و کم درآمد جامعه هم بتوانند به این حمام بیایند و از آن استفاده کنند. حمام خان یزد هم مثل خیلی از اماکن در گذشته فقط یک کاربرد نداشته بلکه مثل دیگر حمام‌ها و مکان های قدیمی مکانی بوده که مردم از آمدن به آنجا مقاصد گوناگونی داشتند مثل دیدن همدیگر و گفتگو و تبادل نظر، پر کردن اوقات فراغت، گفتگو و تبادل نظر، رفع خستگی، جمع شدن دوستان و بیان مشکلات و پیدا کردن راه حل برای مسائل و مشکلات زندگیشان و در برخی موارد هم راز و نیاز و عبادت کردن که به تنهایی یا با دوستان و آشنایانش به این منظورها به این حمام می آمدند.
این حمام دارای یک دالان است همچنین سربینه ای دارد که این سربینه فضایی است که از نظر تزئینات و مساحت نسبت به جاهای دیگر حمام برجسته تر است و در آن سکوهایی برای نشستن، رختکن و جاکفشی در نظر گرفته شده است. مهمترین کاربرد این مکان در حقیقت این است که اینجا فضایی بوده که مردم برای پوشیدن لباس و آمادگی برای رفتن به گرم خانه که محل شستشو و نظافت بدن است از آن استفاده می کردند.
در قسمت سربینه ی حمام خان یزد نورگیر زیبایی دارد که این نورگیر در داخل گنبدش ایجاد شده است و تامین کننده نور حمام در طی روز بوده است. اما دیوارهای داخلی سربینه هم جالب توجه است. این دیوارها با نقاشی های زیبایی تزیین شده و در حال حاضر قسمت کمی از این نقاشی ها دیده می شود و بخش زیادی از آن از بین رفته است.
فضای میان سربینه و گرم خانه را در گذشته میان در می گفتند. گرمخانه هم فضایی مثل سربینه داشت و چهار ستون در وسط داشت و ستون هایی هم در کنار تعبیه شده و همچنین سقف ها به شکل گنبد است.
پس از گرمخانه قسمتی دیده می شود که به آن استخر می گفتند. این استخر فضایی نسبتاً بزرگ و سرپوشیده بود و مکان اصلی برای استحمام محسوب می شد. این حمام یک شاه نشین داشت که گرمخانه و استخر را به هم متصل می کرد. روی دیوارهای شاه نشین هم از داستان های شاهنامه فردوسی نقاشی هایی ترسیم شده که همه به دوره قاجار تعلق دارد و در طی بازسازی بنا به آن افزوده شده است. خزینه مکان سرپوشیده ی پر از آب گرمی بود که گرمخانه و تون را به هم وصل می کرد.
گرمابه ی نور یا حمام تاریخی خان به گونه ای ساخته شده که در سطحی پایین تر از سطح زمین قرار داشته باشد و این مساله هم باعث آسان شدن دسترسی به آب سالم و هم سبب خنک شدن هوا و فضای حمام می‌شد.
مسیر دسترسی حمام خان
حمام تاریخی خان در شهر زیبای یزد و در خیابان قیام واقع شده و سه مسیر دسترسی دارد. میدان خان، بازارچه کاشی گری و قسمت مسکونی اطراف حمام که علاقمندان به بازدید از این حمام تاریخی می توانند یا از تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی وارد بازار مسگرها شوند و پس از عبور از بازار وارد میدان خان شده و در انتهای میدان به کوچه ای می رسند که حمام در آن دیده می شود. و یا اینکه از سمت خیابان قیام به طرف مسجد ملا اسماعیل رفته و حمام تاریخی خان را در اطراف مسجد ملا اسماعیل ببینند.
دیگر جاذبه های حمام خان یزد
این حمام تاریخی همان طور که گفتیم امروز تغییر کاربری داده و مردم و گردشگران برای دیدن آن به عنوان یک جاذبه تاریخی به این مکان می روند و در کنار بازدید از آن به دیگر دیدنی های اطراف این حمام هم سری می زنند. جاذبه های اطراف این حمام شامل این موارد است:
- بازار خان یزد
- رستوران سنتی خان
- چایخانه سنتی