مرگ سیاه (Black Death) که به عنوان طاعون بزرگ یا طاعون سیاه نیز شناخته می شود، یکی از بیماری های مخرب و همه گیر در تاریخ بشر بوده است. طاعون در بین سال های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱ موجب مرگ و میر بین ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر از مردم در اروپا و اوراسیا گردید. اعتقاد بر این است که باکتری یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) که منجر به چندین نوع از طاعون می شود عامل اصلی این بیماری تاریخی می باشد. مرگ سیاه یا همان طاعون بزرگترین شیوع یک بیماری در اروپا و دومین بیماری فراگیر بود. گسترش این بیماری و مرگ و میرهای ناشی از آن مجموعه ای از تحولات مذهبی، اجتماعی و اقتصادی را ایجاد کرده که اثرات عمیقی بر روند تاریخ اروپا گذاشت. با الی گشت همراه باشید تا از حقایق طاعون یا مرگ سیاه و اثر آن بر تاریخ پرده برداریم.
اگرچه دوره ای که به عنوان مرگ سیاه یا طاعون شناخته می شود در سال ۱۳۵۱ به پایان رسید، اما این بیماری پس از گذشت چندین سال مجددا در قرن پانزدهم در اروپا همه گیر شد.
اولین قربانی طاعون در سال ۱۳۳۸ و ۱۳۳۹ میلادی در نواحی اطراف دریاچه بایکال در روسیه درگذشت. این قبر به نام کوتلاک (Kutluk) می باشد که طاعون را از همسرش گرفته و در سال ۱۳۳۹ که سال خرگوش بوده فوت کرده است.
مرگ سیاه در اروپا از سیسیل شروع شده و مدت سه سال طول کشید تا از سراسر اروپا عبور نماید. این بیماری به سوی شمال حرکت کرده و تا ایسلند و گرینلند نیز ادامه یافت. بیماری و تغییرات آب و هوایی به طور همزمان باعث شد تا به حضور مستعمران اروپایی در سواحل اروپایی پایان داده شود.
از دهه ۱۹۸۰ محققان چند بیماری دیگر مانند سیاه زخم و تیفوس را نیز برای به وجود آمدن طاعون سرزنش کردند. این استدلال ادعا می کند که بیماری های دیگری نیز می تواند بدون وجود حشره کک در بین افراد گسترش یافته و علائم مشابهی را نشان دهد.
حقایق طاعون در خصوص باقی مانده های این بیماری
مطالعه ای که در نوامبر سال ۲۰۰۰ با خمیر دندان هایی در یک گور فرانسوی از طاعون انجام گرفت نشان داد که تمام ۲۰ نمونه از ۳ قربانی وجود باکتری بیماری زا را نشان می دادند.
باکتری پستیس با مسدود کردن مسیر معده کک آن را آلوده می کند. کک ها بارها و بارها تلاش می کنند تا غذا بخورند اما این انسداد باعث می شود تا باسیل به میزبان خود برسد. زمانی که میزبان می میرد، کک و زاده هایش به دنبال یک میزبان جدید بوده و در صورت لزوم انسان را آلوده می کنند.
تقریبا می توان گفت که هیچ کس مظنون نبود که موش ها و کک ها باعث گسترش طاعون سیاه شده اند.
در طول دوران قرون وسطی مردم برای درمان طاعون روش های متعددی را آزمایش کردند. از جمله آن ها تلاش برای خوشحالی و فرار از افکار بد، اجتناب از خوردن میوه، قرار دادن گیاهان معطر در نوشیدنی ها، سوء استفاده نکردن از فقرا، خوردن و نوشیدن در اندازه ای معتدل و نگهداری از خانواده بر اساس وضعیت شخصی آن ها بوده است.
حقایق طاعون درباره مرگ و میر حاصل از آن
سربازان انگلیسی این بیماری را از فرانسه به انگلستان برده اند. این آغاز دوران خرابی ها در انگلستان بود که برخی ادعا کرده اند تا حدود ۷۵ درصد از جمعیت بسیاری از مناطق کشته شده اند.
پس از مرگ سیاه، اپیدمی طاعون ادامه یافته تا اروپا را ویران کند. لندن در سال ۱۶۶۵ با هزاران مرگ و میر محل حضور صلیب ها شد. این طاعون تقریبا بلافاصله پس از آتش بزرگ در لندن ادامه یافته و موجب تخریب این شهر گردید.
سومین دوره از بیماری همه گیر در دهه ۱۸۹۰ در چین و هند آغاز شده و در نهایت به ایالات متحده رسید. این بیماری عفونت های ویژه ای را به خصوص در منطقه خلیج سانفرانسیسکو به وجود آورد. این بیماری همه گیر شده و علت واقعی آن باکتری پستیس بود که همزمان با آن یک درمان واقعی برایش پیدا شد.
گسترش طاعون از سال های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۱ در اروپا فراگیر شده و در حدود ۲۵ تا ۶۰ درصد از مردم اروپا را به کام مرگ کشاند. برخی از افراد برآورد می کنند که دو سوم از جمعیت این قاره از بین رفتند.
حقایق طاعون و مرگ سیاه در تاریخ بشریت
اندازه گیری تعداد دقیقی از مرگ و میرها در زمان قرون وسطی بسیار دشوار می باشد. میزان مرگ و میر بسته به منابع و حوزه های مختلف متفاوت می باشد. برآوردهایی که صورت گرفته نشان می دهد که بین ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر در اثر طاعون جان خود را از دست داده اند.
اصطلاح مرگ سیاه اخیرا به وجود آمده است. در طول دوران وجود این بیماری به آن مرگ و میر بزرگ یا طاعون گفته می شده است.
مرگ سیاه دومین دوره از بیماری های واگیر در زمان قرون وسطی بود. این بیماری در طول قرن ششم میلادی بسیار کشنده و گسترده بود اما به اندازه دوره دوم طاعون تخریب ایجاد نکرد.
مرگ سیاه در یک دوره رشد جمعیت در اروپا به وجود آمد. این دوران با دو سال آب و هوایی سرد و بارانی که باعث از بین رفتن محصولات شد همزمان گردید. بنابراین منجر به کمبود غذا برای انسان ها و موش ها گردید. بنابراین جمعیت انسان ها و حیوانات در شهرها مستقر شده و محیطی مطلوب برای بیماری به وجود آمد.
حقایق طاعون و نحوه انتقال آن به سراسر جهان
در سال ۱۳۴۶ میلادی شایعه گسترش طاعون که در چین آغاز شد، در سراسر آسیا، ایران، سوریه، مصر و هند گسترش یافته و به اروپا رسید. تمام هندوستان به طرز شگفت انگیزی خالی از سکنه شد.
در دوران محاصره شهر ژنوس (Genoese) در کافا توسط تاتارها در سال ۱۳۴۷ میلادی، گفته می شود که ساکنان شهر توسط جنازه های افرادی که به طاعون آلوده بوده و توسط تاتارها به شهر وارد می شدند آلوده شدند.
در نوامبر سال ۱۳۴۷ میلادی ناوگان کشتی های تجاری جینوس پس از انجام تجارت های خود در دریای سیاه در ساحل مسینا سیسیل در ایتالیا پهلو گرفتند. در این کشتی ملوانان مرده بسیاری وجود داشت که نشانه هایی از رشد توده های سیاه رنگ در ناحیه گردن، زیر بغل و در شکاف های بدن آن ها دیده می شد. این ها نشانه های معمولی از مرگ سیاه بودند. بسیاری از ان ها سرفه های خونین می کرده و کسانی که زنده بودند طی چند روز بعد درگذشتند.
حقایق طاعون و مرگ سیاه در مورد عامل بیماری
در شهر سینا (Siena) بیش از نیمی از جمعیت درگذشت. کار بر روی کلیسای بزرگ شهر که برنامه ریزی شده بود تا بزرگترین در جهان باشد متوقف شده و پس از آن نیز هرگز دوباره ادامه نیافت. کلیسای کوچک شده باقی مانده همچنان یادآور مرگ و میرهایی است که باعث توقف ساخت و ساز در این کلیسا شده است.
در ماه مه سال ۱۳۴۹ میلادی طاعون از طریق یک کشتی تجاری که پشم را از انگلستان حمل می کرد به برگن نروژ رسید. در عرض چند روز پس از ورود به این شهر خدمه و مسافران کشتی همگی مردند.
اکثر متخصصان بر این باورند که طاعون توسط باکتری یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) ایجاد شده است. این یک باسیل است که توسط کک ها به وجود آمده و عمدتا توسط موش ها و سایر جوندگان این چنینی منتقل می شود که در خانه های قرون وسطایی بسیار شایع بوده است.
میزان مرگ و میر انسان هایی که بیماری طاعون بابونی را گرفته اند بین ۳۰ تا ۷۵ درصد بوده است. طاعون پنومیک یا سینه پهلویی بین ۹۰ تا ۹۵ درصد از قربانیان خود را کشته است. از سوی دیگر طاعون سپتیک تقریبا ۱۰۰ درصد افرادی که آلوده شده را کشته و تاکنون کسی با این بیماری درمان نشده است.
پزشکان قرون وسطایی بر این باور بودند که طاعون حداقل یکی از چندین دلیل می باشد و بسیاری فکر می کردند که این مجازات خدا برای گناهان مردم است.
برخی دیگر نیز اعتقاد داشتند که طاعون به دلیل جا به جایی ناچیز در اثر زمین لرزه ها و یا ناهماهنگی های نامطلوبی که در زحل، مشتری و مریخ در ۲۰ مارس ۱۳۴۵ رخ داده به وجود آمده است.
