سونامی که به آن موج های وابسته به زمین لرزه نیز می گویند، به طور کلی به امواجی گفته شده که در اثر جا به جایی حجم بسیار عظیمی از آب در دریاها و اقیانوس ها به وجود می آید. زمین لرزه های زیر دریا، فوران های آتشفشانی و سایر انفجارهای زمینی، فرو افتادن یخچال ها و اثرات شهاب سنگ ها باعث بالا و پایین رفتن آب با حجم بسیار زیادی کرده که باعث ایجاد سومانی می گردد. برخلاف امواج اقانوس ها که در اثر باد ایجاد شده یا تغییر سطح آب در اثر جزر و مد، سونامی ها دقیقا از جا به جایی حجم وسیع آب در میان دریاها و اقیانوس ها به وجود می آیند. در این مطلب قصد داریم تا حقایقی از سونامی را به عنوان نمونه ای از خشم طبیعت در میان دریاها تشریح کنیم پس با الی گشت همراه شوید.
سونامی معمولا می تواند در اثر یک زلزله ایجاد شده یا ناشی از فوران آتشفشانی، لغزش، تغییرات سریع در فشار اتمسفر و یا در اثر برخورد یک شهاب سنگ ایجاد شود.
یک سونامی تنها یک موج بزرگ نیست، بلکه یکسری از امواج که در اصطلاح به آن ها امواج قطاری می گویند می باشد. دوره زمانی بین امواج ایجاد شده در سونامی می تواند از چند دقیقه تا دو ساعت باشد. موج اول در سونامی معمولا قوی نبوده و در موج های پنجم و ششم قدرت بسیار بالا خواهد رفت.
توسایدیدس (Thucydides) که بین سال های ۳۹۵ تا ۴۶۰ پیش از میلاد زندگی می کرده است در تاریخ خود در جنگ پلوپونز اولین کسی بود که سونامی ها را به زمین لرزه ها نسبت داد.
زمانی که سونامی به وجود می آیند امواج آن در عمیق ترین قسمت های اقیانوس اغلب بین ۱ تا ۳ فوت ارتفاع دارند. دریانوردان حتی ممکن است متوجه وجود امواج سونامی در زیر کشتی های خود نشوند.
حقایقی از سونامی در مورد زمان و قدرت آن
تقریبا ۹۹ درصد از کل اثرات مخرب سونامی در سواحلی که در فاصله ۲۵۰ کیلومتری منشا آن قرار داشته و در مدت ۳۰ دقیقه صورت می گیرد. بنابراین هر شخصی که در منطقه ای ساحلی زمین لرزه ای را احساس کرد این می تواند به عنوان یک هشدار بوده و ممکن است باعث ایجاد سونامی گردد.
تا نیم ساعت پیش از رخ دادن سونامی ممکن است آب در سواحل اقیانوسی عقب کشیده شده و این حجم آب از طریق سونامی به سواحل ضربه وارد کند.
بیشترین میزان خطر سونامی در ایالات متحده وجود دارد. هاوایی، آلاسکا، واشنگتن، اورگان و کالیفرنیا همگی در خطر سونامی قرار دارند.
یکی از بزرگترین زلزله های تاریخ در ۲۲ می ۱۹۶۰ در فاصله ۱۶۰ کیلومتری سواحل شیلی روی داد. این زلزله که قدرت آن ۹.۵ ریشتر بود توانست تنها ۱۵ دقیقه پس از لرزش امواج ۲۴ متری خود را به سواحل این منطقه بکوبد. ۱۵ ساعت پس از زلزله امواج به جزایر هاوایی رسیدند و ۲۲ ساعت پس از زلزله امواج سونامی سواحل ژاپن در فاصله بیش از ۱۶ هزار کیلومتری را مورد ضربه قرار داد.
حقایقی از سونامی در خصوص سرعت و ارتفاع امواج
در حالی که تاکنون هیچکس شاهد سونامی به وجود آمده در اثر برخورد شهاب سنگ نبوده است اما دانشمندان معتقدند که بیش از ۳.۵ میلیارد سال پیش یک سونامی ایجاد شده در اثر برخورد شهاب سنگ باعث از بین رفتن موجودات شده است.
در حالی که امواج تولید شده توسط باد ممکن است بین ۳.۲ تا ۹۷ کیلومتر در ساعت سرعت داشته باشند، سرعت امواج سونامی می تواند تا ۹۷۰ کیلومتر در ساعت و به اندازه سرعت یک جت برسد.
دانشمندان معتقدند که در حدود ۴۸۰۰ سال پیش یک شهاب سنگ در اقیانوس هند به زمین برخورد کرده و باعث به وجود آمدن سونامی شده که ارتفاع امواج ان به ۱۸۰ متر می رسیده است.
در صورتی که صفحات پوسته زمین با یکدیگر برخورد کرده و یکی از آن ها بر رو یا زیر دیگری فرو برود باعث ایجاد سونامی می گردد. این در حالی است که اگر صفحات از یکدیگر دور شده و یا در آن ها شکاف ایجاد شوند باعث به وجود آمدن سونامی نمی شود.
حقایقی از سونامی در مورد سونامی های بزرگ
درختان نخل با تنه های بلند خود به خوبی در سواحل زندگی می کنند. با اینکه اغلب آن ها مورد برخورد سونامی واقع می شوند اما به خوبی می توانند در سالم باقی بمانند.
سونامی اقیانوس هند که در سال ۲۰۰۴ روی داد نزدیک به ۲۸۳ هزار نفر را کشته و یا مفقود نمود. قربانیان این سونامی نه تنها افراد محلی بلکه حدود ۹ هزار نفر از آن ها گردشگرانی از استرالیا، سوئد، انگلستان و ایالات متحده بودند که تعطیلات کریسمس خود را در این سواحل می گذراندند.
دانشمندان بر این باورند که سونامی بعدی ممکن است در جزایرقناری روی دهد. این سونامی بزرگ امواجی به ارتفاع ۳۰ متر ایجاد کرده که با گذر از اقیانوس اطلس می تواند به شهرهای ساحلی آمریکا مانند نیویورک، بوستون و میامی آسیب وارد نماید.
سونامی بزرگ (mega-tsunami) یک سونامی با امواج بسیار بلند است که معمولا در اثر لغزش زمین ایجاد می گردد. یک سونامی بزرگ در سال ۱۹۵۸ در خلیج لیتویا (Lituya) در آلاسکا رخ داده و بلندترین امواج ثبت شده با ارتفاع ۵۳۴ متر را ایجاد کرد. در این سونامی به طور شگفت انگیزی تنها ۲ نفر کشته شدند.
حقایقی از سونامی و نحوه دوری از آسیب های آن
افراد اغلب پس از اولین موج سونامی کشته می شوند. زیرا آن ها معمولا یا به داخل خانه های خود آمده و یا برای کمک به دیگران به ساحل می روند و با موج دوم آسیب های زیادی وارد خواهد شد.
اگر گرفتار امواج سونامی شدید بهتر است که شنا نکرده و تنها یک وسیله شناور پیدا کنید و اجازه دهید تا مسیر آب شما را جا به جا نماید.
سیچز (Seiches) شبه سونامی بوده اما به جای اینکه در دریاها و اقیانوس ها روی دهد در آب های محصور مانند دریاچه ها یا دریاهای داخلی ایجاد می شود. این امواج معمولا کوچکتر بوده و آسیب کمتری نسبت به سونامی ایجاد می نماید.
کلمه سونامی گرفته شده از کلمه ای ژاپنی به نام موج بندر (tsu = harbor + nami = wave) است. این نشان دهنده تاریخ سونامی در کشور ژاپن می باشد.
هنگامی که امواج سونامی با سرعت معمولی به اندازه ۳۵ کیلومتر بر ساعت با ساحل برخورد می کند، سرعت حرکت آن در ساحل بسته به شیب و محیط ساحلی متفاوت خواهد بود. قابل ذکر است که تاثیر نیروی بازگشت امواج سونامی به داخل دریا می تواند به اندازه خود امواج و یا حتی قوی تر از آن باشد.
حقایقی از سونامی در خصوص سونامی اقیانوس هند
زلزله ۹ ریشتری اندونزی در سال ۲۰۰۴ بیشترین میزان انرژی در ۲۵ سال اخیر را نسبت به سایر زمین لرزه ها از خود آزاد کرد. بخشی از بستر دریا به اندازه ایالت کالیفرنیا به اندازه ۹ متر به بالا حرکت کرده که موجب جا به جایی مقدار زیادی آب گردید.
بزرگترین سونامی که تاکنون به غرب ایالات متحده یا کانادا وارد شده است در تاریخ ۲۸ مارس ۱۹۶۴ و در اثر زلزله ۸.۴ ریشتری آلاسکا به وجود آمد. ارتفاع امواج سونامی به ۶.۵ متر رسیده و بیش از ۱۲۰ نفر کشته و نزدیک به ۱۰۶ میلیون دلار خسارت وارد شد.
هاوایی بیشتر از هر جای دیگری در معرض خطر سونامی قرار دارد. جزایر هاوایی به طور سالانه یکبار سوانامه را تجربه کرده و هر ۷ سال مورد برخورد یک سونامی آسیب زننده قرار می گیرند. سونامی های مخرب هر ۱۸ سال یکبار ایالت های کالیفرنیا، اورگان و واشنگتن ایالات متحده را در می نوردند.
حقایقی از سونامی در مورد آسیب های پس از آن
بسیاری از کسانی که در زمان سونامی هند در سواحل حضور داشتند زنان و کودکان بودند. بسیاری از زنان در کنار سواحل منتظر همسران خود بوده تا از ماهیگیری برگردد. در حدود یک سوم از کشته شده ها را کودکان تشکیل داده و تعداد زنان کشته شده ۴ برابر تعداد مردان بود.
سونامی اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ شهر گم شده ماهابالیپورام (Mahabalipuram) را نمایان کرد. این شهر پایتخت پادشاهی قدرتمندی در ۱۵۰۰ سال پیش بود که با چین، روم، یونان و مصر تجارت می کرد.
سونامی می تواند سفره های آب های زیرزمینی را از طریق وارد کردن نمک به آن ها غیرقابل استفاده کند. بنابراین هزاران نفر ممکن است در اثر گرسنگی و بیماری در طولانی مدت پس از سونامی کشته شوند.
در حالی که سونامی ها در تمامی اقیانوس های کره زمین ثبت شده اند اما حدود ۸۰ درصد از آن ها در حلقه آتش در اقیانوس آرام روی می دهند.
تنها دو سونامی بزرگ شناخته شده که به قاره اروپا برخورد کرده است. در سال ۱۵۳۰ پیش از میلاد سواحل مدیترانه ای و در سال ۱۷۵۵ در لیسبون و پرتغال روی داد.
امواج سونامی مانند امواج عادی نمی باشند زیرا شکل صحیحی نخواهند داشت. آن ها همانند سیلاب های سریع، به صورت یک موج یزرگ و شیبدار بوده و مانند یک دیوار بلند از آب می باشند.
