جنگل های هیرکانی ایران در میراث جهانی (یونسکو) ثبت شد

جنگل های شمال کشور که با نام هیرکانی معروف هستند از قدیمی ترین جنگل های متراکم ایران است که در جنوب دریای خزر بین کشورمان ایران و آذربایجان قرار گرفته است. بنابر شواهد موجود عمر درختان جنگل های هیرکانی به دوره سوم زمین شناسی که مربوط به دایناسورهای می شود نیز برمی گردند؛ اما خبر خوب درباره این جنگل های ثبت شدن آن ها در فهرست آثار جهانی یونسکو می باشد. در ادامه ی این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره جنگل های هیرکانی ایران صحبت کنیم با ما در سفر به خطه شمالی کشور همراه باشید.

مطالب مرتبط:
تلفیق جنگل و دریا در پارک جنگلی گیسوم گیلان
پارک جنگلی سراوان، آرامشی از جنس طبیعت
ماسوله گیلان، سمبل روستاهای پلکانی ایران

جنگل های هیرکانی ایران که عنوان قدیمی ترین جنگل های دنیا را به خود کسب کرده اند در خطه شمالی کشور قرار گرفته و بخش عمده ای از جنگل های کشور را به خود اختصاص داده اند. قدمت این منطقه بنابر فسیل ها و دیگر شواهد کشف شده به دوره سوم زمین شناسی و عصر یخبندان بر می گردد. این جنگل ها به عنوان میراث جهانی در سازمان یونسکو در تاریخ ۱۴ تیر ماه ۱۳۹۸ به ثبت رسیدند و این برای صنعت گردشگری کشورمان بسیار حائز اهمیت است.

این جنگل های چند میلیون ساله در پنج استان ایران گسترده شده اند و از جمله مهمترین جاذبه هایی که در دل این جنگل های قرار دارند مناطق نام آشنایی نظیر پارک ملی گلستان، جنگل ابر شاهرود، منطقه حفاظت شده جهان‌نما، منطقه حفاظت شده بولا،

یونسکو روز جمعه ۱۴ تیر، منطقه باستانی بابل در عراق و جنگل‌‌های هیرکانی در شمال ایران را به فهرست میراث جهانی اضافه کرد. نام جنگل‌های هیرکانی – که قدمتی چندین میلیون ساله دارند – از نام قدیم گرگان (هیرکان) گرفته شده و در پنج استان ایران گسترده است. منطقه باستانی بابل در پی گسترش امپراتوری هخامنشیان، به تصرف این امپراتوری در آمد.

دیگر نام های جنگل های هیرکانی ایران

شاید برایتان جالب باشد بدانید که نام های دیگری که به جنگل های هیرکانی ایران داده می شود نیز عبارت از فسیل زنده، موزه طبیعی، پیرترین یا قدیمی ترین جنگل های دنیا، یادگاری از اولین دوره جنگل روی زمین و بازمانده ای از دوران سوم زمین شناسی و عصر یخبندان می باشد.

اگر بخواهیم مختصری از تاریخچه ی جنگل های هیرکانی را بگوییم اینطور بیان می شود در زمان دور اروپایی نام قدیم گرگان که به مرکزیت گنبد، هیرکان می نامیدند. واژه هیرکانی بعدها تبدیل به گرگان شد که در بر گیرنده دشت گرگان، خلیج گرگان و … نیز می شد. جنگل های هیرکانی از قدیمی ترین جنگل های جهان محسوب می شوند و در بخش هایی از سمنان، مازندران و مناطق اطراف آن نیز گسترده می شوند.

از لحاظ جغرافیایی جنگل های هیرکانی ایران در ۸۰۰ کیلومتری مسیر آستارا به شرق گرگان واقع شده است و عرض آن حدود ۱۱۰ کیلومتر می شود که در دامنه های شمالی رشته کوه البرز از سطح دریا تا خط مرزی جنگل های ادامه پیدا کرده اند. مساحت جنگل های هیرکانی ایران بیش از ۸/۱ میلیون هکتار است که ۱/۱ درصد از سرزمین ایران را تشکیل می دهد.

جنگل های هیرکانی ایران ۵ استان کشور را به خود اختصاص داده اند که آن ها عبارت از اردبیل، مازندران، گلستان، گیلان و شمال استان خراسان می شوند. این منطقه در حال حاضر به عنوان یکی از مناطق اکولوژیکی با عنوان جنگل مخلوط هیرکانی خزر شناخته می شود که یکی از ۲۰۰ منطقه اکولوژیکی معرفی شده در جهان توسط بنیاد جهانی حمایت از حیات وحش معرفی شده است.

نزدیک به ۵۳% از جنگل های هیرکانی در مازندران، ۲۶ درصد در استان گیلان و ۲۱ درصد هم در گلستان قرار گرفته اند. از جمله جاذبه هایی که در آن های می توانید شاهد جنگل های هیرکانی ایران باشید، مناطقی نیز جنگل افراتخته، جنگل الیمستان، جنگل های ارسباران،  پارک جنگلی ناهارخوران گرگان، پارک جنگلی بی بی یانلو، جنگل ابر شاهرود و پارک ملی گلستان می باشد که می توانید به طور مستقیم به این جنگل ها از طریق آن ها دسترسی داشته باشند. البته این مساحت پهناور به همین جاذبه ها محدود نمی شوند و مناطق دیگری نظیر چهار باغ چالوس، جنگل خشک ‌داران، گشت رودخان، سیاه رودبار گیلان، بولا، جنگل واز، حوزه کجور نوشهر، پلنگ دره و همچنین منطقه حفاظت شده لیسار نیز جزو این جنگل های کهنسال نیز بوده اند.

متاسفانه نیمی از این جنگل ها از بین رفته اند و تنها ۱۰.۳ درصد از آن ها در حال حاضر حفاظت شده اند.

شرایط آب و هوایی در جنگل های هیرکانی با توجه به این که تمامی جنگل های گرمسیری در جهان دارای ۴ نوع آب و هوا در طول سال هستند، اما این جنگل های فسیل زنده در ایران دارای سه لایه آب و هوایی هستند. آب و هوا در پارک ملی هیرکان آذربایجان، مرطوب است، تابستان هایش خشک است، پاییز آن مرطوب است و در زمستان آب وهوایی معتدل دارد. شرایط آب و هوایی منطقه هیرکانی بسیار مساعد و خوب بوده به طوری که میلیون ها سال است توانسته اند به بقای خود در شمال کشور ادامه دهند و پناهگاه حیوانات زیادی باشند.

این نوع از جنگل های در حالی که در اکثر نقاط اروپا و سیبری به دلیل سرما و یخبندان توانایی بقا نداشتند اغلب از بین رفته اند، اما در کشور ما ایران به دلیل شرایط اقلیمی معتدلی که در حاشیه دریای خزر وجود داشته نیز توانسته به حیات تاکنون ادامه دهد.

همانطور که در بالا هم گفتیم جنگل های هیرکانی بازمانده ای از دوره سوم زمین شناسی و عصر یخبندان محسوب می شود که از نظر گونه های بومی و باستانی، دارای پوشش گیاهی و تنوع زیستی بالایی می باشد. این منطقه با نادرترین گونه های جنگلی جهان که شامل ۱۵۰ گونه بومی درختی و بوته ای می شود و همچنین نزدیک به ۶۰ گونه پستاندار، ۳۴۰ گونه پرنده، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۹ گونه دوزیست به عنوان یکی از منحصر به فردترین اکولوژی های جهان معرفی شده است.

یکی از معروف ترین گونه های گوشتخواری که در منطقه جنگل های هیرکانی ایران وجود داشته، ببر مازندران بوده که متاسفانه ۲۰ سال از منقرض شدن آن می گذرد. بعد از ببر مازندران دیگر گونه هایی که به طور چشم گیری نسل آن ها در حال انقراض است عبارت از خرس قهوه ای، شغال، گربه جنگلی، شنگ، مرال، سیاه گوش و پلنگ می باشد. شاید برایتان جالب باشید بدانید که جنگل ‌های هیرکانی همچنین به عنوان منطقه مهم بین ‌المللی برای پرندگان (IBA) ثبت شده است.

اگر خواستید در جنگل های هیرکانی ایران اقامت داشته باید همانطور که گفتیم این جنگل ها در استان های مختلفی قرار گرفته اند و بستگی دارد که شما در کدام یک از استان ها ذی ربط که شامل گیلان، مازندران، گرگان، گلستان یا اردبیل حضور دارید. در هر کدام از این استان ها اگر خواستید اقامت داشته باشید متوسط هزینه ای که برای اقامت باید در نظر داشته باشید از ۹۰ تا ۴۰۰ هزار تومان است. لازم به ذکر است که بگوییم، هتل ها و اقامتگاه های بسیار متنوع به همراه امکانات کاملی در این مناطق به دلیل توریستی بودن نیز وجود دارد، پس برای اقامت خیالتان کاملا راحت باشد.

البته اگر اهل ماندن در جنگل و کمپ زدن هم هستید که دیگری نیازی به اطلاعات مربوط به هتل ها ندارید و می توانید در یک منطقه امنی از جنگل ها شب را سپری کنید.

اگر خواستید در جنگل اقامت داشته باشید، خواهشمندیم که در حفظ و نگهداری جنگل کوشا باشید و از ریختن زباله در محیط زیست یا آسیب رساندن به درختان به شدت خودداری نمایید.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستن (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالبا پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد و …. را نام برد.گفته می شود که در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل درخت راش وجود ندارند گفته می شود که در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل درخت راش وجود ندارند، اما جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند توده های فشرده درخت راش را دارا هستند که از این نظر منحصر بفرد هستند.

ارزش جنگل های ایران بنابر گفته ی مدیر ملی پروژه این جنگل ها نیز هانند کالاهای مبادلاتی نیست و قابل قیمت گذاری نیست؛ این جنگل های به غیر از تولید اکسیژن که مهمترین و اساسی ترین نیاز اولیه هر انسانی محسوب می شود، در کمک به فرایند ذخیر آب هم نیز بسیار کمک می کنند و نفوذ آب در خاک مناطق جنگلی بسیار بیش از مناطقی است که فاقد پوشش گیاهی هستند.

این مراتع در جلوگیری از بروز حوادث طبیعی نظیر سیل، که بارها موجب به بار آمدن خسارات عمده ی مالی و جانی در استان های شمالی کشور شده نیز نقش دارد و عدم وجود این جنگل ها و مراتع می تواند روند تخریب محیط زیست و بروز حوادث طبیعی غیر قابل جبران نیز بیشتر شود. در کنار تمام این ارزش ها لذت بردن از طبیعت زیبا  فارغ  شدن از دغدغه های روزمره از دیگر ارزش های جنگل های هیرکانی است. در واقع می توان از این طبیعت زیبا برای رونق گردشگری و اقتصادی مناطق  نیز بهره برد.

بنا به نظر بسیاری از کارشناسان در حال حاضر وضعیت جنگل های هیرکانی به دلیل ساخت و سازهای بی رویه ای که در منطقه صورت گرفته خوب نیست و اگر جلوگیری از این روند جدی گرفته نشود، تا ۳۰ سال آینده ما استان های شمالی کشورمان را خالی از جنگل خواهیم دید.

مطابق با مشاهدات و اسناد موجود از سال ۱۳۷۵ به بعد سطح آفات و بیماری هایی که در این منطقه به وجود آمده بسیار افزایش یافته و یکی از عوامل آن تغییر الگوهای زیست محیطی بوده است. مطابق با آمار موجود هر هکتار از جنگل های هیرکانی ایران بین ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متر مربع آب را در خود نگه داشته و جنگل ها و لاش برگ های کف جنگل سبب ذخیره تدریجی آب ها می شوند؛ به همین ترتیب لاش برگ های موجود در کف جنگل همانند یک اسفنح عمل کرده و آبی که بر اثر بارندگی در خود نگه می دارند را به تدریج در جنگل رها می کنند. این فعل و انفعالات از جمله مزایای جنگل برای نفوذر آب به سفرهای زیرزمینی محسوب می شود و رودخانه های دائمی را نیز ایجاد می کنند. این فرایند طبیعی متاسفانه در اثر ساخت بی رویه ویلا برهم زده شده و موجب تخریب محیط زیست شده است.

پدیده هایی که در اثر این بهم ریختگی طبیعی به وجود آمده عبارت از بروز سیل در این مناطق بوده است. حاشیه رودخانه‌های برخی مناطق شمال کشور خاستگاه درختان توسکا بوده است، که به عنوان سد‌های طبیعی، مسیر رودها را تثبیت می ‌کردند، اما قطع درختان این منطقه سبب بروز سیل های متعدد نیز شده است.

از جمله دیگر مواردی که در نابودی جنگل های هیرکانی تاثیر داشته است گسترش بی رویه صنایع چوب و کاغذ، ساختن سد، چرای بی رویه دام و طیور و همچنین تولید بی رویه ذغال نیز می باشد.

امید است تا با اصلاح الگوی مصرف و همچنین دوستی بیشتر با محیط زیست موجب نابودی محیط زیست و میراث طبیعی کشورمان نشویم.