امروزه، یکی از جالب‌ترین جشن‌های روسیه و کشورهای اروپای شرقی مانند اوکراین، که از پاگانیسم سرچشمه می‌گیرد، جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا است. اسلاوها نیز، جشن سنتی تابستانه را در برنامه‌های سالانه خود دارند؛ آن‌ها در قدیم بر اساس تقویم قدیمی ۲۰ تا ۲۱ ژوئن را به این عید اختصاص می‌دادند، اما به محض اینکه مسیحیت پذیرفته شد، کلیسا آن را به روز جان باپتیست نسبت داد که در ۲۴ ژوئن با تقویم قدیمی یا هفتم جولای با تقویم جدید قرار می‌گیرد.
شب ایوان کوپالا یکی از جادویی‌ترین روزهای سال محسوب می‌شود که اجرای مراسم مختلف را به بخشی جدایی‌ناپذیر از جشن خود تبدیل می‌کند. بزرگسالان و کودکان مشتاقانه در فعالیت‌های سنتی شرکت می‌کنند و برای خارجی‌ها، شرکت در چنین فعالیت‌هایی یک تجربه فرهنگی باورنکردنی خواهد بود.
اگر علاقه‌مند به آشنایی بیشتر با فرهنگ و سنت‌های سایر کشورها هستید، مطالعه درباره جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا را از دست ندهید. همچنین اگر قصد سفر به روسیه و یا یکی از کشورهای اروپای شرقی مانند اوکراین را دارید، اطلاعات بیشتر راجع به آداب و رسوم این جشن سبب می‌شود تجربه بی‌نظیری از شرکت در شب ایوان کوپالا را کسب کنید. مجله گردشگری الی گشت، برای آشنایی شما با جشن معروف ایوان کوپالا در این مطلب به تاریخچه، نحوه برگزاری و رسوم آن پرداخته است.
جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا
جشن تابستان و خورشید در میان ملت‌های اروپا بسیار رایج است. گمان می‌رود که ما سرچشمه روز ایوان کوپالا را مدیون اسلاوهای شرقی و غربی هستیم. طبق سنت قدیمی، روز ایوان کوپالا تقریبا در تمام اروپا جشن گرفته می‌شود، با این تفاوت که این جشن سنتی تابستانه نام‌های متفاوتی در کشورهای مختلف اروپایی دارد:
فلاکاگات (روز آتش سوزی) در آلبانی، سن ژان (سنت ژان) در فرانسه، میدسومار در سوئد، سوبوتکا در لهستان، ایوان کوپالا در اوکراین و روسیه. جشن روز ایوان کوپالا در ۲۴ ژوئن (تقویم به سبک قدیم) یا ۷ جولای (سبک جدید) برگزار می‌شود و انقلاب تابستانی را گرامی می‌دارد.
در واقع جشن ایوان کوپالا از ترکیب مفاهیم دو کلمه ایوان و کوپالا ایجاد شده است؛ ایوان، نام رایج اسلاوی مسیحی، که با یکی از بزرگترین تعطیلات ارتدوکس به نام جان باپتیست همزمان بوده، در ارتباط است. کوپالا نیز، کلمه‌ای با منشأ اسلاوی است که به خدای باروری و برداشت اشاره دارد. البته برخی نظریه‌ها ایوان کوپالا را با کوپید، خدای عشق رومی مرتبط می‌دانند. زیرا، مردم در آن شب می‌توانستند عشق واقعی‌شان را پیدا کنند، بنابراین این تناسب ممکن است.
جشن سنتی ایوان کوپالا که در طول سال‌ها تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته است، زمان واقعی ستاره شناسی خود را که برای اولین بار در انقلاب تابستانی رخ می‌دهد، از دست داده است. رسیدن روز ایوان کوپالا تا به امروز هنوز مشخص نیست. به طور فرضی، فرا رسیدن روز ایوان کوپالا از آیین‌های زبانی تمیز کردن و آبگیری که در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها در روز انقلاب تابستانی رخ می‌داد، گرفته شده است. بعدها، با ورود مسیحیت، جشن روز ایوان کوپالا نماد روز سنت جان باپتیست شد. لازم به ذکر است، که این جشن در کشورهای مختلف به شیوه‌های متفاوتی برگزار می‌شود اما در اصل مفهوم آن همگی مشترک‌اند.
ایوان کوپالا در روسیه
از زمان‌های قدیم همه مردم جهان پایان ماه ژوئن، اوج تابستان را جشن می‌گرفته‌اند. نسخه روسی چنین تعطیلاتی، ایوان کوپالا است. در شب ۲۴ ژوئن، همه این عید عرفانی اما در عین حال شاد و پر از اعمال آیینی، قوانین و ممنوعیت‌ها، ترانه‌ها، سرودها و انواع فال گیری‌ها، افسانه‌ها و باورها را جشن می‌گرفتند. حتی در زمان خدای پاگانی باستانی، روس‌های باستان، کوپالو، خدای باروری تابستانی، را داشتند. به افتخار او مردم آواز می‌خواندند و از روی آتش می‌پریدند.
از زمانی به بعد تا امروز، این عمل آیینی به جشن سالانه انقلاب تابستانی تبدیل شده است که ترکیبی از سنت‌های مشرکان و مسیحیان است. کوپالا نام ایوان را، پس از غسل تعمید دادن مسیح توسط جان باپتیست، به خود گرفت و زمان برگزاری‌اش در روز تولد جان باپتیست یعنی، ۲۴ ژوئن تصویب شد.
از سنت‌های روز ایوان کوپالا در روسیه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- در آن روز مردم حلقه‌های گل و گیاهان را می‌پوشیدند، با آن‌ها می‌چرخیدند، آواز می‌خواندند و با تیرهایی که بالای آن چرخ سوزان به نماد خورشید، قرار داشت آتش می‌افروختند.
- ترانه‌هایی که در روستاها خوانده می‌شد از کوپالا به عنوان دوست داشتنی، پاک و بانشاط یاد می‌کردند. در روز ایوان کوپالا دختران حلقه‌های گل روی سر خود را به هنگام شب روی آب شناور کرده و رفتن آن‌ها را تماشا می‌کردند. حلقه در حال غرق شدن به معنای پایان عشق بود و هیچ عروسی در کار نبود.
- شب ایوان کوپالا، آتش‌های پاک کننده برای رقصیدن و پریدن روشن می‌شد و بالاترین پرش از همه خوش‌شانس‌تر به حساب می‌آمد. مادران پیراهن‌های کودکان بیمار خود را در آن آتش‌ها، به این امید که از شر بیماری‌های وحشتناک خلاص شوند، می‌سوزاندند. جوانان نیز در بازی‌های پر سروصدا، نزاع‌ها و رقابت‌ها شرکت می‌کردند.
- مردم باور داشتند که تمام گیاهان معجزه آسا و شفابخش در طول شب ایوان کوپالا شکفته‌اند. از این رو مردم آگاه و با تجربه، به ویژه طبیبان روستا آن شب را از دست نداده و ریشه‌های و گیاهان دارویی را جمع آوری می‌کردند تا در طول سال از آن‌ها استفاده نمایند.
- شایعه‌ای وجود داشت که در نیمه شب گیاه سرخس شروع به شکوفه دادن می‌کند. حوالی نیمه شب جوانه‌ای روی برگ‌های پهن گیاه ظاهر می‌شد، بالا و بالاتر می‌رفت و بعد شروع به شکوفایی می‌کرد. با فرا رسیدن نیمه شب، غنچه رسیده منفجر شده و یک گل سرخ آتشین بیرون می‌آمد. هیچ کس نمی‌توانست گل را بردارد، اما اگر آن را می‌دیدی هر آرزویی به حقیقت می‌پیوست.
- همیشه در روز ایوان کوپالا معجزه‌ای رخ می‌داد. هیچ کس شب‌ها نمی‌خوابید، چون اعتقاد بر این بود که همه بدی‌ها در شب ایوان کوپالا، فعال می‌شوند. مردم فکر می‌کردند که ایوان کوپالا روزی است که جادوگران هم تعطیلات خود را دارند و سعی می‌کنند تا جایی که می‌توانند به انسان‌ها آسیب برسانند.
به طور کلی، جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا با همین سنت‌ها و باورهای خرافی و مذهبی، تا به امروز در کشور روسیه باقی مانده و مردم از آن به عنوان فرصتی برای شادی کردن استفاده می‌کنند. ایوان کوپالا برای گردشگرانی که به این کشور سفر می‌کنند نیز، از جذابیت بسیار زیادی برخوردار است.
ایوان کوپالا در اوکراین
اوکراینی‌ها برای جشن گرفتن شب ایوان کوپالا در خورتیتسا، یک مکان تاریخی مهم در رودخانه دنیپر، گرد هم می‌آمدند. این جشن، جشن انقلاب تابستانی است که طولانی‌ترین روز و کوتاه‌ترین شب سال است و از سنت‌های باستانی پاگانی و اسلاوی نشات گرفته است. در این جشن سنتی تابستانه، شرکت کنندگان می‌رقصیدند، درختان را تزئین می‌کردند، حلقه‌های گل را به آب می‌سپردند و مجسمه‌هایی از خدایان اسلاو می‌ساختند. در سراسر اوکراین، بلاروس و روسیه، این تعطیلات اغلب در شب ۷ جولای، مطابق با تقویم قدیمی ژولیان جشن گرفته می‌شود.
این آیین‌ها در واقع مبتنی بر اندیشه‌های تزکیه و مذهبی بوده و در طول قرن‌ها به آیین‌های تا حدودی هنری تبدیل شده‌اند. آن‌ها همچنین ارتباط زیادی با طبیعت، روح و نیروهای آن مانند آب، آتش و پوشش گیاهی دارند. تعجبی ندارد که مردم آنچه طبیعت به ما می‌دهد را به کار می‌گیرند تا جادو را به کار بیندازند و تولید مثل، سلامتی، شادی را به زندگی خود تشویق کنند. برگزاری ایوان کوپالا در شب هنگام، می‌تواند به افزایش انرژی مراسم کمک کند؛ زیرا بسیاری بر این باورند، که در هنگام شب، شما می‌توانید با آتش، آب، زمین صحبت کنید و رازهای آن‌ها را کشف کنید.
در ادامه برخی از آیین‌های سنتی اجرا شده در جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا در اوکراین را مشاهده می‌کنید:
- رقصیدن دور درخت تزیین شده کوپالا
- پریدن از روی آتش
- بافتن حلقه‌های گل
- فروریختن تنور
- سوزاندن کیسه‌های کاه
- خوردن یک شام تشریفاتی اوکراینی با وارنیسکی، تخم مرغ و نوشیدنی
برگزاری جشن ایوان کوپالا به شیوه اوکراینی
برگزاری این جشن سنتی تابستانه، در کشورهای مختلف آیین و آداب و رسوم متفاوتی دارد. در ادامه به آیین برگزاری ایوان کوپالا در اوکراین می‌پردازیم:
- با دوستانتان در ساحل رودخانه جمع شوید و آتش روشن کنید.
- حمام کنید تا بر اساس باورها، بتوانید سالم بمانید و از شر گناهان خلاص شوید. مراقب باشید تا توسط پری دریایی‌ها دستگیر نشوید!
- با شریک عاطفی خود بر روی آتش بپرید. قبل از پریدن تمرکز کنید چون سکندری خوردن نشانه بسیار بدی است.
- حلقه گلی را که بافته بودید، در آب رها کنید. این رسم برای افراد مجرد به شدت توصیه می‌شود، در غیر این صورت عهدشکنی عواقب خاص خودش را دارد.
- سعی کنید شب ایوان کوپالا یک سرخس شکوفه‌دار پیدا کنید و بگذارید تمام رؤیاهایتان به واقعیت تبدیل شوند! علاوه بر برآورده شدن آرزوها، بر اساس باورهای قدیمی با یافتن شکوفه، شما قادر خواهید بود حیوانات را درک کنید، نامرئی شده و خوشبخت شوید. دقت کنید، قانون آیین شکوفه سرخس این است، که در اینترنت صحت آن را جستجو نکنید بلکه به آن باور داشته باشید.
آداب و رسوم جشن سنتی ایوان کوپالا
امروزه مردم به ندرت کوپالا را در مقیاس بزرگ جشن می‌گیرند. آن‌ها به جادو و قدرت مراسم اعتقادی ندارند اما به نشانه‌های خاصی تکیه می‌کنند. با این حال، شما می‌توانید جشن‌ها را در مقیاس کوچک‌تر، با موسیقی و آتش در شهرهای کوچک یا روستاها ببینید. سرگرمی‌های اصلی در شب کوپالا حمام کردن، بافتن حلقه‌های گل، پریدن از روی آتش، فال گرفتن، تزیین یک درخت و جستجوی شکوفه سرخس می‌باشند. در نظر داشته باشید، که حتی برای برگزاری این جشن سنتی تابستانه در مقیاس کوچک نیز، باید آداب و رسوم را به یاد داشت.
تجسم پرستش طبیعت
مهم‌ترین سنت ایوان کوپالا، که می‌بایست به آن توجه زیادی داشته باشید، تجسم پرستش طبیعت می‌باشد. به همین دلیل است که شخصیت‌های اصلی این جشن انسان‌ها نیستند، بلکه آب، گیاهان، ماه و خورشید هستند.
پریدن از روی آتش
پریدن از روی آتش، نقطه اوج جشن است. مردم آتش‌های بزرگی روشن می‌کنند و از روی آن‌ها می‌پرند. این فعالیت یک عقبه نمادین دارد. برای مثال، زوجی که دست‌های یکدیگر را گرفته و بدون اینکه جدا شوند از روی آتش می‌پرند، ازدواج خواهند کرد و اگر لباس یک شخص آتش‌گرفته باشد، این نشانه‌ای است که وقوع مشکلی را پیش بینی می‌کند.
به آب سپردن حلقه‌های گل
دختران مجرد حلقه‌های گل می‌بافند و آن‌ها را روی آب پرتاب می‌کنند. حلقه گلی که در آب شناور است، عروسی را پیش بینی می‌کند و حلقه‌ای که غرق می‌شود، به معنای یک سال دیگر زندگی مجردی است.
جستجوی شکوفه سرخس
غیرمعمول‌ترین سنت، جستجوی شکوفه سرخس است که طبق افسانه‌ها، تنها در شب کوپالا شکوفه می‌دهد. گل دارای قدرت‌های جادویی است و هر کسی که آن را بیابد، خوشبختی و عشق در انتظار او خواهد بود.
جالب اینکه مردم مناطق مختلف سنت‌های جشن جداگانه‌ای دارند. برای مثال استحمام در همه جا رایج نیست. بر اساس برخی باورها، شما تنها زمانی می‌توانید حمام کنید که خورشید هم‌سطح آب باشد. در مناطق دیگر، حتی ورود به آب ممنوع بوده، زیرا اعتقاد بر این است که این عنصر نیاز به قربانی دارد.
خرافات جشن سنتی ایوان کوپالا
همان‌طور که می‌دانید، خرافات و باورهای غیرعلمی نشات گرفته از باور مذهبی مردمان در زمان قدیم، همچنان نیز در نقاط مختلف دنیا رایج است. کشورهای اروپایی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و درگیر خرافات بسیاری می‌باشند. از جمله خرافات مرتبط با جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا، عبارت‌اند از:
- در روز ایوان کوپالا، مردم به ویژه در اوکراین، دریافت پول را توصیه نمی‌کنند زیرا می‌تواند مشکلات مالی ایجاد کند. همچنین نباید وسایل خانه را بدهید یا قرض بگیرید چون می‌توانید سلامتی خود را به خطر بیندازید
- بهتر است شب جشن ایوان کوپالا نخوابید؛ مراقب نیروی شیطانی باشید که ممکن است وارد خانه شود. همچنین کار کردن و ازدواج کردن در این روز، غیرممکن است.
- اوکراینی‌ها حیوانات اهلی خود به ویژه آن‌هایی که شیر تولید می‌کنند را در این روز، ذبح نمی‌کنند.
حقایقی درباره جشن سنتی ایوان کوپالا
درست است که آیین برگزاری این جشن سنتی تابستانه در کشورهای مختلف اروپای شرقی، متفاوت است اما حقایق کلی درباره اصل و مفهوم ایوان کوپالا وجود دارد که به آن می‌پردازیم:
- آتش جشن ایوان کوپالا، می‌بایست با آتشی که بر اثر اصطکاک به دست آمده است، شعله‌ور شود چرا که چنین آتشی زنده در نظر گرفته می‌شود. قدیمی‌ترین و مسن‌ترین عضو جمع، افتخار روشن کردن آتش را می‌پذیرد. همچنین اوکراینی‌ها معتقد بودند که آتش سوزی جادویی است، بنابراین در پایان مراسم، زغال سنگ‌ها و خاکسترها را به خانه می‌بردند یا در مزارع خود دفن می‌کردند.
- همه دختران و زنان روستا باید به آتشگاه کوپالا بیایند. کسانی که در این جشن غایب باشند به جادوگری متهم می‌شوند.
- در شب جشن ایوان کوپالا، اوکراینی‌ها باید مراقب جادوگران باشند. برای این کار، مردم سیر را به گردن خود آویزان می‌کردند یا آن را در کمربندهای خود پنهان می‌کردند، تا طلسم از آن‌ها دور شود.
- تعطیلات انقلاب تابستانی، به نام‌های دیگر و به طور مشابهی در جهان به افتخار جان باپتیست و انقلاب وجود دارد؛ بزرگترین جشن‌ها در اسپانیا در طول جشن آتش‌بازی سن خوان و در برزیل به نام فستا جونینا برگزار می‌شود.
- در ضمن، اوکراینی‌ها به پختن غذاهای تشریفاتی در شب ایوان کوپالا عادت دارند. منوی کوپالا شامل حلیم جو، دمنوش، وارنیکی با گیلاس، کواس و چای گیاهی است.
جایگاه ایوان کوپالا در زندگی مدرن
وقتی در مورد سنت‌ها و باورهای قدیمی اطلاعات کسب می‌کنیم، می‌فهمیم که چقدر می‌توانیم از اجدادمان یاد بگیریم. تعطیلات باستانی پاگانی و جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا به ما فرصتی برای بحث و تبادل نظر زنده داده است، فرصتی برای درگیر شدن در بازی‌های واقعی و سرگرمی به جای بازی‌های دیجیتالی، فرصتی برای احساس زنده بودن به عنوان بخشی از طبیعت و بخشی از یک جامعه و جمع. با اینکه امروزه، این مراسم به بزرگی و مفصلی گذشته‌ها برگزار نمی‌شود، تلاش برای نجات این سنت‌ها و در صورت امکان، تبدیل آن‌ها به بخشی از زندگی انسان مدرن است.
سوالات متداول
۱.چرا مردم ایوان کوپالا را جشن می‌گیرند؟
این عید نماد تولد خورشید تابستانی، کوپالو، است. همچنین این روز با روز تولد جان باپتیست، کسی که مسئول غسل تعمید مسیح بوده است، همزمان می‌باشد و یادبودی برای او نیز به حساب می‌آید.
۲.آیا مردم همچنان در روسیه و سایر کشورهای اروپای شرقی این روز را جشن می‌گیرند؟
بله، درست است که این مراسم دیگر به بزرگی و تجمل گذشته‌ها نیست، اما همچنان توسط مردم برگزار می‌شود.
۳.آداب و رسوم ایوان کوپالا چیست؟
از جمله سنت‌های این جشن سنتی تابستانه می‌توان به حمام کردن، بافتن حلقه‌های گل، پریدن از روی آتش، فال گرفتن، تزیین یک درخت و جستجوی شکوفه سرخس اشاره کرد.
۴.جشن ایوان کوپالا چه زمانی برگزار می‌شود؟
جشن روز ایوان کوپالا در ۲۴ ژوئن(تقویم به سبک قدیم) یا ۷ جولای (سبک جدید) برگزار می‌شود.
سخن پایانی
از دیرباز تاکنون، آداب و رسوم و آیین بسیاری از نیاکان ما به نسل امروز رسیده است. برخی از این رسوم مختص به کشورهاست و برخی میان نقاط مختلف دنیا مشترک است. جشن سنتی تابستانه ایوان کوپالا، یکی از سنت‌هایی است که با وجود تفاوت‌هایی در برگزاری و نام آن هر ساله در کشورهای منطقه اروپای شرقی برگزار می‌شود و جشن انقلاب تابستانی نامیده می‌شود.
این عید بزرگ سرشار از سحر و جادو و راز و آشکار کردن شخصیت نیرومند و خردمند نیاکان ما، این روزها فراموش نشده و در بسیاری از کشورهای اسلاو جشن گرفته می‌شود. در اوکراین و روسیه بازی‌ها، جشنواره‌ها و تفریحات آبی فراوانی در دریاچه تدارک دیده می‌شود که اگرچه مثل گذشته جدی گرفته نمی‌شود و بیشتر برای تفریح و حفظ سنت‌هاست اما باز هم برای مردم این منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است.
اگر قصد سفر به این مناطق را دارید، بهتر است با برخی از آداب و رسوم و سنت‌های معروف آن‌ها آشنا شوید. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره جشن ایوان کوپالا، به مطالبی که توسط مجله گردشگری الی گشت تهیه شده است، مراجعه نمایید.
ویدیو جشن ایوان کوپالا
مطالب مرتبط: همه چیز درباره بزرگترین کشور جهان ! جشن میانه ی زمستان، جشنی فراموش شده از ایران باستان! سفر به چین در زمان جشنواره قایقرانی اژدها ماجراجویی در جشن نیمه پاییز چینی ها!