امروز می خواهیم تا کوله ی ماجراجوییمان را برداریم و به یکی از استان های ایران در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر در راه تهران به خراسان برویم، استان سمنان. در این استان زیبا که مملو از آثار تاریخی و زیبا است، یکی از آثار باستانی بسیار باستانی نه تنها در ایران بلکه در جهان قرار گرفته است. امروز می خواهیم کفش های کنجکاویمان را بپوشیم و به تپه حصار دامغان برویم. می دانستید که این تپه ی تاریخی، قدمتی ۶ هزار ساله دارد؟! در ادامه با ما در الی گشت همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، به ماجراجویی در تپه حصار دامغان (Tepe Hissar) بپردازیم.
مطالب مرتبط: دیدنی های استان پهناور سمنان معرفی کاروانسراهای استان سمنان مجموعه باستانی بسطام، از دیدنی های استان سمنان
قبل از این که به گردش در این منطقه بپردازیم بیایید تا کمی درباره ی تاریخ تپه حصار دامغان بدانیم. همانطور که گفتیم، تپه حصار دامغان در ۲ کیلومتری شهر دامغان قرار گرفته است و در استان سمنان واقع شده است. بر اساس اعلام بررسی های باستان شناسان، قدمت تمدن در این تپه ی باستانی و قدیمی به اواسط دوره ی هزاره ی پنجم قبل از میلاد بازمی گردد و تا ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نیز زندگی در آن جریان داشته است.
البته باید دوره ی زندگی در این تپه را محدود به همین زمان بدانیم زیرا از آن زمان به بعد خالی از سکنه شده است و دیگر کسی در آن زندگی نکرده است. این تپه ی تاریخی از سال ۱۹۳۰ میلادی مورد بررسی قرار گرفت و البته هنور برخی از رازهای آن پنهان مانده است که با کمی ماجراجویی حتی می توانیم اگر علم باستان شناسی داریم، شاید بعضی از آن ها را کشف کردیم. تپه حصار دامغان دارای ۳ بخش است که عبارتند از حصار ۱، حصار ۲ و حصار ۳. در بخش حصار یک، قدمت به بین سال های ۴۲۰۰ تا ۳۵۰۰ قبل از میلاد مسیح باز می گردد و معرف اولین ساکنین این منطقه می باشد. سفال حصار یک سفالی نخودی رنگ است که احتمالا از سیلک و یا چشمه علی ترکیب شده است و به تدریج تحت نفوذ سفال های نخودی رنگ قرار گرفته است.
تمدن حصار ۱ در واقع همان تمدنی است که نام آن از این دوره ی تپه حصار گرفته شده است و ارتباطی با تاریخ طبقات بعدی تپه حصار ندارد. تمدن حصار نشان دهنده ی تمدن سفال نخودی رنگ در این منطقه می باشد. در ساخت خانه های آن از نظم خاصی استفاده نشده و نقشه ی مشخصی نیز ندارند.
در منطقه ی حصار دو، نشان داده شده است که زندگی برای سال های کوتاهی در این حصار جریان داشته است و در این لایه سفال خاکستری رنگ و با پایه ی بلند و لبه ی هموار و کف صاف مشاهده می شود که نشان از پیشرفت صنعت در این دوره دارد. آثار دوره ی اول و دوم با یکدیگر شباهت هایی دارند ولی در کل کاملا با یکدیگر متفاوت هستند.
در این دوره خانه ها اکثرا چهار گوش ساخته شده و یک اتاق مرکزی به عنوان آشپزخانه یا اتاق نشیمن مشاهده می شود. اتاق های دیگر بدون رعایت کردن نظم مشخصی در اطراف آن ساخته شده اند. و در آخر در منطقه ی حصار سه، خواهید دید که درباره ی تاریخ این دوران نظریه های متفاوتی وجود دارد زیرا برخی آن را متعلق به دوران دوران آکاد در بین النهرین می دانند و گروهی دیگر قدمت این طبقه را اینگونه بیان می کنند که نمی تواند قدیمی تر از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد باشد. آثار در این دوران دچار تحول عظیمی شده اند و ساختمان سوخته نیز متعلق به این دوران می باشد. بررسی های باستان شناسان همچنان نشان می دهد که تپه حصار دارای یک منطقه ی صنعتی در محدوده ی خود نیز بوده است.
این منطقه ی صنعتی دارای آلودگی بسیار زیادی بوده است زیرا آثار آن تا ۱۰۰ متر دورتر نیز در این منطقه قابل مشاهده است. در اواسط این دوره صنعت فلزسازى با پیشرفت بسیار زیادی درتپه حصار دامغان مواجه شد. در آن زمان انسان ها توانستند تا مس را ذوب کنند و براى کاربردهای مختلفی از آن استفاده نماید و به همین خاطر از نشانه های این عصر در این منطقه بسیار زیاد است.
وسایل مسى که به کلى جایگزین ادوات سنگى شد و چاقوها و قلم هاى مسى زیادی هم در این دوره ساخته شد و انواع مختلف سوزن ها و درفش هاى مسى نیز ساخته و تولید شد. ماجراجویی باستان شناسانی که همانند ما به تاریخ و مکان های باستاین علاقه داشتند باعث شد تا امروز بدانیم که به طور کلی مردم در آن زمان از زندگی آرامی برخوردار بودند زیرا یکی از نشانه هایش این است که اسلحه های زیادی در این مکان به جای نمانده است.
از دیگر ویژگی های مردم این منطقه این است که خورشید برایشان نماد ارزشمندی بوده است. در دهه ی ۱۹۳۰ میلادی، دکتر اشمیت باستان شناسی آلمانی تصمیم گرفت تا تپه حصار دامغان را مورد کاوش قرار دهد و رازهای آن را کشف نماید. یکی از مهم ترین دستاوردهای این پروفسور آلمانی، کشف قلعه ای بود که مشخص بود که به آتش کشیده شده است.
در میان بقایای سوخته ی این قلعه اجساد تیکه شده ای کشف شد که بعدها مشخص شد که با تهاجم نخستین پدید آورندگان عصر آهن به این روز افتاده اند! ماجراجوییمان کمی رنگ و بوی خشونت به خود گرفت اما باید این را درباره ی پروفسور اشمیت بدانید که وی کاوش تپه حصار دامغان را نیمه کاره گذاشت و بقایای قلعه را در زیر خاک مدفون کرد.
تپه حصار در دوره های دیگر و در سال های ۱۳۵۵ و ۱۳۷۳ مجدد مورد بررسی باستان شناسان قرار گرفت. در این حفاری ها سه طبقه اصلی حفاری شد که هر طبقه شامل چند لایه باستانی می باشد که ابعادشان همانطور که بالاتر توضیح دادیم، کشف شد.
در کاوش های صورت گرفته توسط اشمیت مشخص شد که یکی از معروف ترین بناهای تپه حصار دامغان در پشت خط راه آهن امروزی قرار دارد. این ساختمان را می توان مهم ترین بخش حصار دانست که بر اثر به آتش کشیده شدن از میان رفته است و مشخص نیست توسط حمله کدام یک از مهاجمان از میان رفته است.
در کاوش های اشمیت در این ساختمان مقادیر فراوانی اشیای طلایی، نقره ای، سربی و انواع زیادی مهرها به همراه ۱۱جسد سوخته مچاله شده و صدها پیکان سنگی به دست آمده که نشان از یک جنگ خونین دارد. فرهنگ تپه حصار دامغان با هجوم بیگانگان از سمت شرق نابود شده است و فقط در شاه تپه و تورنگ تپه ادامه پیدا می کند. حدود ۱۹۰۰ پیش از میلاد را می توان پایان فرهنگ حصار به شمار آورد. در دوره بعدی سفال نارنجی جایگزین سفال حصار می شود.